Α-jemiriliw- salmaqli (massa sanı 0 den artıq bolǵan ) elementlerde baqlanadı, mısalı : 90 Th232 → 88 Ra228 + Bul processda elementtiń tártip nomeri ge, massa sanı bolsa birlikke azayadı



Yüklə 397,2 Kb.
tarix19.10.2023
ölçüsü397,2 Kb.
#157088
Yadro reaksiyaları


Yadro reaksiyaları
Elementler bóleksheler yamasa yadrolardı tarqatıw procesi natajasida bir elementtiń biyqarar izotopining basqa element izotopiga óz-ózinen aylanıwına radioaktivlik dep aytıladı. Elementler tábiyiy izotoplarining radioaktivligi tábiyiy radioaktivlik dep ataladı.
Yadrolardıń elementar bóleksheler (neytronlar protonlar) yamasa basqa yadrolar (mısalı -bóleksheler yamasa deytronlar 21H ) menen óz-ara tásirlashuvi yadro reaksiyalar dep ataladı.
Birinshi jasalma yadro reaciyasılıq 1919 jılda Rezerford tárepinen ámelge asırılǵan edi; azot atomlarına  -bóleksheler aǵımın tásir ettirip, kislorod izotopi 178O ni payda etgen edi 147N + 42He → 78O + P
1913 jılda K. Fayans hám F. Soddi radioaktiv jemiriliw processinde jılısıw qaǵıydası yamasa radioaktiv jılısıw nızamın tariypladilar: Eger yadro quramınan hár bir α- bólekshe shıǵıp ketkeninde payda bolǵan jańa elementlerdiń tártip nomeri ekine, massası bolsa tórt birlikke shekem kamaysa, hár bir β-bólekshe shashilganda bolsa jańa payda bolǵan element tártip nomeri birge artadı, massası bolsa ózgermay qaladı. Bul nızam radioaktiv jemiriliw processinde payda bolatuǵın ónimlerdi tuwrı anıqlawdaǵı eń zárúrli qaǵıyda bolıp tabıladı. Turaqlılıǵın kem bolǵan yadrolar óz- ózinden jemirilip jańa elementler yadroların payda etedi. Birinshi ret 1895 jılda A. Bekkerel baqlaǵan radiaktivlik hádiysesi uran yadrosınıń jemiriliwine tiyisli edi:
92U23890Th234 + 2α4
α-jemiriliw- salmaqli (massa sanı 200 den artıq bolǵan ) elementlerde baqlanadı, mısalı : 90 Th232 → 88 Ra228 + 2α4. Bul processda elementtiń tártip nomeri 2 ge, massa sanı bolsa 4 birlikke azayadı.
-1β0 - jemiriliw processinde yadro daǵı neytronlarning biri proton hám elektronǵa aylanadı, úlken energiyalı elektron yadrodan otilib shıǵadı. Jemiriliw nátiyjesinde payda bolǵan element tártip nomeri baslanǵısh elementnikiga salıstırǵanda bir artadı, massa sanı ózgermeydi. Jańa payda bolǵan yadro dáslepki yadrosınıń izobariga ajlanadi.
+1β0 - jemiriliw nátiyjesinde yadro daǵı proton neytronga aylanadı, yadrodan pozitron shıǵıp ketedi, yadro massa sanı ózgermeydi, lekin jańa element yadro zaryadı dáslepki elementnikidan bir kishi boladı. K - orbital daǵı elektrondıń yadroǵa "qulawı", ("qamralishi") yadro daǵı protonning biri yadroǵa bawırlas bolǵan orbitaldan (K - qabat ) elektrondı biriktirip alıwı hám neytronga aylanıwına alıp keledi. Nátiyjede yadro zaryadı birge azayadı. K-qamralish hám -1β0- jemiriliwde yadro zaryadı birge azayadı, lekin massa sanı ózgermeydi, yadro áyne elementtiń izobariga aylanadı:



Temaǵa tiyisli máseleler sheshiw:
1-másele. Tábiyaatda ruxning ortasha salıstırmalı atom massası 65,39 ǵa teń. Onıń 65Zn hám Zn67 izotoplardan ibaratlıǵı málim. Medicinalıq ruxdaǵı Zn67 izotopining muǵdarlıq úlesin anıqlań.
I-usıl. Qayshı yamasa aralastırıw usılı.

II usıl. Teńleme usılı.

2-másele. Tábiyaatda tarqalǵan magniydıń 78,6% ini Mg24 izotopi, 10,1% ini Mg25 izotopi hám 11,3% ini Mg26 izotopi quraydı. Mg dıń ortasha salıstırmalı atom massasın anıqlań?

3-másele. 88Ra226 elementiniń yadrosı bir α hám eki β- bóleksheni joǵatsa tártip nomeri neshege teń bolǵan element payda boladı.
88Ra226+2α4 + 2β-10 + zEAr
Teńleme tuzib Ar (salıstırmalı atom massa) hám Z (tártip nomer) lerin tabamız.
88Ra226+2α4 + 2β-10 + zEAr

226 = 4 + 2 ∙ 0 + Ar


226 = 4 + 0 + Ar
226 – 4 = Ar
222 = Ar
88 = 2 + 2(-1) + Z
88 = 2 + (-2) + Z
88 = 0 + Z
88 = Z
88Ra226+2α4 + 2β-10 + z=88RaAr=222
Yüklə 397,2 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin