§ Populyatsiya rivojlanishining modellari Populyatsiya

§ 4. Populyatsiya rivojlanishining modellari
Populyatsiya - bu bir xil turdagi individlar yig'indisi bo'lib, ular bir-biri bilan o'zaro aloqada bo'lib, umumiy hududda birgalikda yashaydilar.
Populyatsiyaning asosiy xarakteristikalari: soni yoki biomassasi, zichligi, tug'ilish darajasi, o'lim darajasi, o'sish sur'ati va boshqalar.

Biomassa - bu populyatsiyadagi barcha individlarning umumiy og'irligi, soni - populyatsiyadagi barcha individlar soni.
Agar populyatsiya mayda individlardan (chigirtkalar, tarakanlar, asalarilar rasm) iborat bo'lsa, u biomassa bilan tavsiflanadi, agar yirik shaxslardan (odamlar, yo'lbarslar, fillar rasm), populyatsiya soni bilan tavsiflanadi.
Unumdorlik-populyatsiyada yangi shaxslarning paydo bo'lish tezligini tavsiflaydi.
O'lim darajasi- populyatsiyaning yirtqichlardan, kasalliklardan, qarilikdan, yomon ekologiyadan va boshqalardan nobud bo'lishi natijasida populyatsiya sonining qisqarish tezligini tavsiflaydi.
Z amonaviy ekologiyada ko'pincha hayvonlarning ma'lum bir populyatsiyasining ko'pligini yoki biomassasini ma'lum vaqt oralig'ida aniqlash muammosi paydo bo'ladi. Bu vazifa nafaqat nazariy xususiyatga ega, balki amaliy ahamiyatga ham ega, baliq ovlashni rejalashtirish, mo'ynali hayvonlarni tutish, qo'riqxonalar yaratish va hokazolar vazifaning savoliga javobga bog'liq. Bundan tashqari, muhim vazifa - tabiiy sharoit yoki odamlar tomonidan yo'q qilinishi tufayli biologik tur sifatida yo'q bo'lib ketish xavfi ostida bo'lgan hayvonlarning sonini bashorat qilishdir. Shu va shunga o'xshash muammolarni hal qilish uchun populyatsiya rivojlanishining modellari quriladi.
Matematikani ekologiyada qo'llash tarixi odatda avstraliyalik ruhoniy, olim, demograf va iqtisodchi Tomas Maltusning (1766 - 1834) 1798 yilda nashr etilgan kitobidan hisoblanadi.Muallif “Aholi soninig o’zgarish qonuni” kitobida aniq hisob-kitoblar natijasida birinchi marta ko'payish imkoniyati berilgan aholining eksponensial ravishda o'sishi, iqtisodiy foydaning oshishi esa – arifmetik tarzda o’sadi va aholining nazoratsiz o'sishi dunyoda ocharchilikka olib keladi degan fikrni ilgari suradi.