1-laboratoriyalíq jumíS. Tema: aqaba suwlardíŃ pataslaníw dárejesin aníqlaw. Jumıstıń maqseti

1-LABORATORIYALÍQ JUMÍS.
TEMA:AQABA SUWLARDÍŃ PATASLANÍW DÁREJESIN ANÍQLAW.
Jumıstıń maqseti: Aqaba suwdiń pataslıq dárejesin anıqlaw usılın úyreniw.
Jumıstı ótkeriw ushın kerekli ásbap -úskeneler hám kórgezbeli qurallar :
1. Elektron tárezi.
2. Sıyımlılıqı 500, 1000 sm³ li shıyshe ıdıslar.
3. Sıyımlılıqı 1,10 sm³ li pipetkalar.
4. Distillengen suw.
5. Xrustall ıdıs.
6. Keptiriw shkafi.
7. Soda hám qasıqsha.
8. Shıyshe tayaqsha.
9. Filtr.
10. Elek (tesikleriniń ólshemi 0, 1 mm).
Teoriyalıq maǵlıwmatlar
Jer júzindegi suwdı pataslanıwdan qorǵawda “Sanitariya normaları hám qaǵıydalari” na qaray dárya, kól hám suw baseyinlerindegi suwdıń sapası boyınsha normalastırıw ótkeriledi. “Sanitariya normaları hám qaǵıydalari” na tiykarlanıp suw basseyinleri eki toparǵa bólinedi:
I. Ishimlik hám materiallıq -xojalıq maqsetlerde isletiletuǵın suw basseyinleri.
II. Balıqshılıq xojalıqlarında isletiletuǵın suw basseyinleri.
Birinshi túrdegi ob'ektler suwdıń quramı hám ózgeshelikleri jaqın aǵımnan joqarıda bir kilometr aralıqta jaylasqan suwdiń aǵatuǵın jerindegi sapa kórsetkishi normaların aqpaytuǵın suw basseyinlerinde bolsa suwdan paydalanıw punktinen bir kilometr radiusındaǵı suwdiń sapa kórsetkishi normalarına sáykes keliwi shárt.
Balıqshılıq xojalıǵındaǵı suw basseyinlerinde suwdiń quramı hám ózgeshelikleri, aqaba suwdıń shıǵıs jaylarida, jayılıp tarqalıwındaǵı suwdiń sapa kórsetkishi normalarına, suwdiń shıǵıp jayılıwı bolmasa, suw shıǵıs jayidan 500 m aralıqtan uzaq bolmaǵan orındaǵı suwdiń normalarına sáykes keliwi kerek.
“Sanitariya normaları hám qaǵıydalari” suw basseyinindegi suwdıń júzip juretuǵın qospa hám tiykarǵı zatları, iyisi, dámi, reńleri hám temperaturası, PH dıń ma`nisi, suwda kislorodtıń erigenligi hám minerallar aralaspasınıń konsentrasiyasi hám de quramı, suwdaǵı kislorodtıń biologiyalıq talabı, záhárli hám zıyanlı zatlardıń quramı hám de ruxsat etilgen shegaralıq konsentrasiyasi (RECHK) hám kesellik keltirip shıǵarıwshı bakteriyalardıń kórsetkishleri ushın normalasttıratuǵın bahalardı belgileydi (ornatadı). Ximiyalıq quramı boyınsha zıyanlı hám záhárli zatlar hár qıylı bolıwı múmkin. Usınıń sebebinen olar zıyanlı kórsetkishlerdi shegaralaw (limitlew, qadaǵan etiw) principi boyınsha normallastıradı. Bunda hár bir zattıń qolaysız tásir etiwi múmkinligi túsiniledi. Suw basseyinlerindegi ishimlik hám materiallıq-xojalıq maqsetlerde isletiletuǵın suwdıń pataslanıwın normalastırıwda zıyanlı kórsetkishlerdi shegaralaw (ZKCH) dıń 3 túri qollanıladı :
1. Sanitariya -gigenik, 2. Ulıwma sanitariya 3. Organoleptik.
Balıqshılıq xojalıǵındaǵı suw basseyinlerinde joqarıdaǵılar menen bir qatarda zıyanlı kórsetkishlerdi shegaralaw (ZKCH) daǵı 2 (gigenik hám balıq xojalıǵı ushın) mólsherlengen túrleri qollanıladı.
Tómendegi koefficienttiń atqarılıwı suw basseyniniń sanitariya jaǵdayı qanshelli norma talaplarına juwap beriwin ańlatadı :
RECHKi bul jerde
- suw basseyininiń quyarlıǵındaǵı zattıń esaplanǵan i da konsentrasiyasi;
RECHKi -i da zattıń ruxsat etilgen shegaralıq konsentrasiyasi.
Ishimlik hám materiallıq maqsetindegi suw basseyinleri ushın 3 danaǵa shekem, balıqshilıq xojalıqlarına mólsherlengen suw basseyinleri ushın bolsa 5 ke shekem teńsizliktiń atqarılıwı tekseriledi. Bunda hár bir zat tek bir teńsizlikte esapqa alınadı.
Ishimlik hám materiallıq -xojalıq maqsetlerindegi suw basseyinlerine 400 danadan artıq zıyanlı zatlarǵa salıstırǵanda RECHK (ruxsat etilgen shegaralıq konsentrasiya) dıń normaları, balıqshılıq xojalıqlarına mólsherlengen suw basseyinlerinde bolsa 100 danadan artıq zıyanlı zatlarǵa salıstırǵanda shegaralıq konsentrasiyalari belgilengen.
Ádette, balıqshılıq xojalıqlarına mólsherlengen suw basseyinlerine zıyanlı zatlardıń RECHKsi, ishimlik hám materiallıq -xojalıq maqsetlerge mólsherlengen suw basseyinlerine belgilengen RECHKga salıstırǵanda kem.
Tómendegi kestede suw basseyinleri ushın ayırım zatlardıń RECHK lari keltirilgen:
Keste
Zatlar 1-taypa suw basseyini 2-taypa suw basseyini
Zıyanlı kórsetkishlerdi shegararlash
(ZKCH) RECHK, mg/m3 Zıyanlı kórsetkishlerdi shegararlash
(ZKCH) RECHK, mg/m3
Benzol Sanitariya -júzimsikologik 0, 5 Júzimsikologik 0, 5
Fenollar Organoleptik 0, 001 Balıqshılıq xojalıǵı 0, 001
Benzin, kerosin Organoleptik 0, 1 Balıqshılıq xojalıǵı 0, 05
Sd2+ Sanitariya -júzimsikologik 0, 001 Júzimsikologik 0, 005
Cu2+ Ogranoleptik 1 Júzimsikologik 0. 005
Zn2+ Umumsanitariya 1 Júzimsikologik 0, 001
Cianidler Sanitariya -júzimsikologik 0, 1 Júzimsikologik 0, 05
Cr6+ Organoleptik 0, 1 ---- 0

Jer júzindegi suwni pataslanishlardan qáwipsizliklew maqsetinde “Sanitariya normaları hám qaǵıydalari” aǵındı suwdı suw basseyinlerine tógiwdi (quyıwdı) qadaǵan etedi.