1-mavzu. Pedagogning kasbiy nutqi kasbiy madaniyatning tarkibiy qismi sifatida

1-mavzu. Pedagogning kasbiy nutqi kasbiy madaniyatning tarkibiy qismi sifatida

Har bir kasbda ma'lum bir sohada ishlaydigan mutaxassislar uchun maqsad, ma'no va yo'nalishni belgilovchi qiymat imtiyozlari tizimi mavjud. Maqsad va vazifalar kasbiy faoliyat Kasbga mos keladigan qiymat tizimlaridan kelib chiqadi. Bundan tashqari, professional qadriyatlar, bir tomondan, ijtimoiy qadriyatlarning konkretizatsiyasi, ya'ni. butun jamiyat rivojlanayotgan paytdagi axloqiy ko'rsatmalar va afzalliklarni aks ettiradi; - boshqa tomondan, kasbiy qadriyatlar ma'lum bir kasbda mavjud va ma'lum bir kasbiy faoliyatni tartibga solish mexanizmi rolini o'ynaydi. Kasbiy guruhlar va jamiyat o'rtasidagi o'zaro munosabatlar quyidagicha amalga oshiriladi: kasblar ma'lum, tanlangan ijtimoiy qadriyatlarni tan oladi, qo'llab-quvvatlaydi va himoya qiladi, jamiyat esa o'z navbatida kasbning mavjudligini tasdiqlaydi va uni jamoatchilik tomonidan tan olinishini ta'minlaydi. 

Zamonaviy adabiyotlarda kasbiy faoliyat ko'pincha mehnat faoliyati turi yoki inson mehnatining kasbiy tabaqalanishidan kelib chiqadigan mehnat turi sifatida belgilanadi. Demak, ishchining kasbiy faoliyatining mazmuni uning funktsiyalarining tarkibi mehnat taqsimotiga muvofiq amalga oshirilganda paydo bo'ladi va kasbiy mehnat jarayoni o'zaro bog'liq va o'zaro ta'sir qiluvchi material va shaxsiy tarkibiy qismlardan iborat. 
Kasbiy faoliyati zamonaviy jamiyat murakkab, ichki tuzilgan, ko'p o'lchovli hodisa. Kasbiy faoliyatning quyidagi jihatlari eng muhim hisoblanadi: 

• 1) Iqtisodiy jihat - malaka, maosh, iqtisodiy sektor, funktsiyalar va mehnat sharoitlari, shuningdek, o'qitish shakllari, kasb-hunar ta'limi olish uchun zarur bo'lgan muddatlar va boshqalar bilan tavsiflanadi. Iqtisodiy nuqtai nazardan, professional faoliyatning mazmuni foydalanishga qarab talqin qilinadi texnik vositalar - avtomatlashtirilgan, mexanizatsiyalashgan, qo'llanma. shaxsning kasbiy faoliyati 

  
  

• 2) Sotsiologik jihat kasbiy faoliyatni ish turi, uning ish haqi darajasi, kasbiy faoliyatning muayyan turining obro'si, jamiyatning ijtimoiy tuzilishiga ta'siri nuqtai nazaridan tahlil qilishga asoslanadi. 

  
  

• 3) Kasbiy faoliyatning psixologik tomoni quyidagi muammolarni aniqlashni o'z ichiga oladi: texnologiya va odamlarning o'zaro ta'siri, mehnat jarayonida ishchilar o'rtasidagi aloqa, muayyan kasb vakili va shaxsning kasbiy faoliyati jarayonida yuzaga keladigan boshqa psixologik hodisalarni o'rganish. 

  
  

• 4) Axloqiy jihat kasbiy faoliyat jarayonida odamlarning axloqiy munosabatlari sohasiga, ularning axloqiy va qadriyatlariga, xulq-atvor ko'rsatmalariga, kasbiy vazifalarini bajarish jarayonida bajariladigan harakatlarning axloqiy-axloqiy mezonlariga asoslanadi. 

  
  

EM ta'kidlaganidek. Ivanov, kasbiy faoliyat - bu murakkab ko'p xarakterli ob'ekt bo'lib, bu tizim bo'lib, uning tarkibiy qismi yoki tizimlashtiruvchi tarkibiy qismi mehnat predmeti hisoblanadi va tizimning sifatini u belgilaydi. «Doimiy ravishda amalga oshiriladigan mehnat jarayonini texnik jihatdan takomillashtirish insonning kasbiy faoliyatida tashkiliy tuzilishga jiddiy o'zgartirishlar kiritmoqda. Mehnat vositalari, texnologik rejim, kasbiy vazifalar, mehnat jamoasidagi ishchilarning o'zaro munosabatlari, ishlab chiqarish sur'atlari va boshqalar o'zgarib bormoqda. Muayyan mehnat jarayoni va mutaxassisning kasbiy tayyorgarligidagi ob'ektiv o'zgarishlar, shuningdek shaxsiy munosabat, ehtiyojlar, qiziqishlar, individual tipologik xususiyatlar insonning kasbiy faoliyatining psixologik tuzilishini qayta tashkil etishni belgilaydi. " 

Kasbiy faoliyatning shaxsiyatni rivojlantirishga ta'siri shunchalik kattaki, ba'zi mualliflar "kasbiy faoliyat" tushunchasining doirasi "mehnat faoliyati" tushunchasiga qaraganda ancha kengroq, deb hisoblashadi, ikkinchisi esa insonning kasbiy faoliyatining shakllaridan biri sifatida ko'rib chiqilishi kerak - mehnat faoliyati "bu faqat bir qism," nafaqat mehnat predmetiga, balki ijtimoiy muhitga va o'ziga yo'naltirilgan kasbning eng muhim, xilma-xil shakllari " 
Shubhasiz, insonning kasbiy faoliyati nafaqat mehnat mavzusiga qaratilgan. Muayyan ijtimoiy-iqtisodiy sharoitda sodir bo'ladigan kasbiy faoliyat jarayonida sub'ekt, moddiy va ijtimoiy muhit ta'siri ostida shaxsning shaxsiyati shakllanadi, ma'lum qiymat yo'nalishlari, faoliyat va aloqa me'yorlari, fe'l-atvor xususiyatlari va boshqa psixologik-ijtimoiy xususiyatlarga ega shaxsning maxsus kasbiy turi shakllanadi. Biroq, "mehnat faoliyati" kontseptsiyasining fan sohasini "kasbiy faoliyat" toifasi tarkibiga to'liq kiritish to'g'risida bayonot bizga noto'g'ri ko'rinadi. Mehnat faoliyati nafaqat insonning kasbiy faoliyati bilan bog'liq emasligini ta'kidlash kifoya. Kasbiy mehnat faoliyati tashqarisida insonning faoliyati har xil va kasbiy faoliyat singari shaxsning shakllanishi va rivojlanishiga jiddiy ta'sir qiladi. 
Kasbiy faoliyatni o'rganishning psixologik tomonlarini sintez qilishga urinish V.D. Shadrikov, "Faoliyatning psixologik tizimi" diagrammasini tuzish. U ushbu tizimning quyidagi asosiy funktsional bloklarini aniqladi: 

• 1) kasbiy faoliyat asoslari; 

  
  

• 2) kasbiy faoliyatning maqsadlari; 

  
  

• 3) tadbirlar dasturi; 

  
  

• 4) faoliyatning axborot asoslari; 

  
  

• 5) qaror qabul qilish; 

  
  

• 6) professional ahamiyatli fazilatlarning quyi tizimlari. 

  
  

Pedagogik fikrlash madaniyati bo'lgan o'gituvchi tafakkuri-dunyo garashining uch bosqichini o`z ichiga oladi: birinchisi metodologik dunyo qarashdagi pedagogik ishonchlar. Metodologik tafakkur o'qituvchiga o`zining kasbiy faoliyatiga to'g'ri garay olishiga, gumanistik strategiyani ishlab chiqishiga imkon yaratadi. Pedagogik tafakkurning ikkinchi bosqichi-taktikaviy dunyogarash bo'lib, u o qituvchiga pedagogik fikrlash, pedagogik jarayonning moddiylashuviga imkon yaratadi. Uchinchi bosqichi umumiy pedagogik qonuniyatlarni, real pedagogik faoliyatning unikal xodisasi bo'lib hisoblangan bo'lim-bo'limlarga tadbik gilishda namoyon bo ladi. Bu tezkor fikrlashdir. Pedagogik madaniyat tuzilmasida uning odob-axlog bo'limi muhim o'rin egallaydi. Bu pedagogik ishonch jarayonining shakllanishi, natijasi va o'qituvchining oz qizigishlarini ko'prok aniqlash jarayonidir. O'gituvchi, kasbiy muxitdan reloksin jarayonga, o*zining tutgan o'rini yangilashga faol kirib borishi zarur. Pedagogik madaniyatning kasbiy faoliyatiga bog'liq tashkil etuvchisi pedagog tomonidan o*zining pedagogik gobiliyatlarining barcha spektrini bilib olganligini harakterlaydi, u esa pedagogik faoliyat muvaffaqiyatining nishonasi, pedagogik xatolarning oldini olish va nixoyat, pedagogik gobiliyat usullarini egallangaligidan iborat. Ma'naviy madaniyat etuk bilimlarning nazariy darajasi holatida shakllanuvchi axlogiy bilimni o'z ichiga oladi. Bu kasbiy pedagogik etikadan iborat. Pedagogik aloga qilish madaniyati suxbatdoshni eshitish va eshita olishda, savollar bera olishda, alogani amalga oshirib boshgani tushuna olishda, mulogotning giyin holatlarini kura olish va odamlardagi ta'sir holatini to'g'ri taxlil qila bilishda, mulogotga tayyorlanish va mulogotga bo'lgan xoxishlarda ko'rinadi [3]. Pedagog uchun eng zaruri nutq madaniyatini egallashdir. O'qituvchining nutqi kundan- kunga o'quvchilar uchun ibratli bo'lib borib ularning nutg madaniyatini shakllantirishga yordam berishi kerak. Nutqning grammatik to'g'riligi, uning leksik boyligi, yashi ifodalanganligi, obrazliligi, nut texnikasini egallanganligi o'gituvchining turli xil kasbiy masalalarni sifatli echishiga imkon beradi.
O‘zbek millatining ko‘pming yillik tarixida keyingi o‘n yillikda erishgan yutuqlarimiz alohida o‘rin tutadi. Mustaqillik necha asrlar davomida yaratilgan boy ma’naviy-ma’rifiy merosimizni nafaqat o‘rganish, balki uni davr talablari asosida qaytadan idrok etish va milliy manfaatimizga xizmat qildirish vazifasini oldimizga qo‘ydi. Boy tajribalarimiz negizida milliy istiqlol mafkurasining yangicha tamoyillari yaratildi. Davr barcha ziyolilar qatori tilshunoslar oldiga ham yangi va ulkan vazifalarni qo‘ydi. Bu vazifalarni lo‘nda qilib, bir tomondan, tilshunoslikning nazariy masalalarini jahon andozalari darajasida tadqiq etish, ikkinchi tomondan, uning amaliy jihatlari, aniqrog‘i, nutqiy madaniyat masalalari bilan shug‘ullanish tarzida tushunish to‘g‘ri bo‘ladi. Darhaqiqat, tilining barcha qatlamlaridagi birliklarni tartibga keltirish, ya’ni adabiy tilimizning qat’iy me’yorlarini belgilash, ularni imlo va talaffuz qoidalari asosida yozish va so‘zlashni xalqimiz orasida ommalashtirish, bu qoidalarni lug‘atlar shaklida mustahkamlash bugunning dolzarb vazifalaridan hisoblanadi. Bular orasida xalqimizning nutq madaniyatini yuksaltirish muhim bo‘lib qoladi. Chunki milliy istiqlol g‘oyasi yurtdoshlarimizni ma’naviy yangilanish va islohotlar jarayonining faol ishtirokchisiga aylantirish, yoshlarimizni esa erkin, shu bilan birga, odatdagi, an’anaviy usullardan voz kechib, yangicha fikrlashga o‘rgatishni maqsad qilib qo‘yar ekan, bunga til madaniyatisiz erishib bo‘lmaydi. To‘g‘ri, nutq madaniyati muammosi insoniyat sivilizatsiyasining barcha bosqichlarida o‘rtaga qo‘yib kelinganligi ham sir emas