1 O’lchashlar noaniqligi

Noaniqlik haqida tushuncha
REJA
1 Noaniqliklar va ularni baxolash
2 Noaniqliklarni baxolash usullari
3 Noaniqliklarni baxolash tartibi va algoritmi
4 Foydalanilgan adabyotlar

1 O’lchashlar noaniqligi – O’lchash natijalari bilan bog’liq bo’lgan va o’lchanayotgan kattalikka yetarli asos bilan qo’shib yozilishi mumkin bo’lgan qiymatlar tarqoqligini tavsiflovchi ko’rsatkich.
Ko’rsatkich masalan standart og’ish yoki ishonch intervali kengligi bo’lishi mumkun.
O’lchash noaniqligi,odatda ko’plab tashkil etuvchilarni o’z ichiga oladi.Bu tashkil etuvchilarning bazilari qator o’lchashlar natijalarining statistik taqsimlanishidan baholanishini va eksperemental standart og’ishlar bilan tavsiflanishi mumkin. Standart og’ishlar bilan tavsiflanishi mumkin bo’lgan boshqa tashkil etuvchilar ham tajribaga yoki boshqa ahborotlarga asoslangan extimolliklarning tahmin qilingan taqsimlanishidan baxolanadi.
Shubxasiz, o’lchash natijasi o’lchanayotgan kattalik qiymatining eng yaxshi bahosi bolib hisoblanadi hamda tuzatishlar va taqqoslash etalonlari bilan bog’liq bo’lgan tartibli tasirlardan yuzaga keladigan tashkil etuvchilarni o’z ichiga olgan holda, noaniqlikning tashkil etuvchilari dispersiyaga hissa qo’shadi.
Standart noaniqlik- standart og’ish sifatida ifoda etilgan o’lchash natijasining noaniqligi.
A tur bo’yicha noaniqlikni baxolash – qator kuzatuvchilarni statistik taxlil qilish yo’li bilan noaniqlikni baxolash usuli.
B tur boicha noaniqlikni baxolash- qator kuzatuvchilarni statistik taxlil qilishdan farq qiluvchi usullar bilan noaniqlikni baxolish usuli
Yig’indi noaniqlik- chegarasida o’lchanayotgan kattalikga yetarli asos bilan qo’shib yozilishi mumkun bo’lgan qiymatlar taqsimotining katta qismi joylashgan o’lchash natijasi atrofidagi oraliqni aniqlovchi kattalik.
Presizionlik- o’lchash natijalarining muayyan sharoitlarda olingan mustaqil natijalarining bir biriga yaqinligi.
;Noaniqlik; atamasi tarifidan u o’lchash natijasiga muvofiq o’lchovining miqtoriy aniqligi va o’lchanadigan kattalik qiymati o’lchash shartlarida aniqlangan qiymat intervali ichida turishiga ruhsat etilishi mumkin bo’lgan ishonchlilik darajasini ifodalaydi.
Noaniqlikni baholash birhil o’lchanayotgan ko’ttalikni turli o’lchash natijalarini yoki etalo’n qiymatlari bilan o’zaro solishtrish imkonyatini beradi
Amalyotdda o’lchash natijalarining noaniqligi ko’plab omillarning tasiri oqibatida yuzaga kelishi mumkin.
Amaliyotdda eskirgan o’lchashlar uchun qo’llanadigan aniq maqsadli uslubiyatlarini ko’proq ularning yaroqliligni baholash bo’icha tatqiqotlar jarayonida belgilanadi.
Bunday tatqiqotlarning natijalari usullarning umumiy tavsifnomalari bo’icha ham unga tasir etuvchi alohida omillar bo’icha ham axborot beradi va bu axborotdan noaniqlikni baxolashda foydalanishligi mumkin.
Uslublarning yaroqliligni baxolash chet elda qabul qilingan o’lchashlar sifatini taminlash tizimining muhum tashkil etuvchisi bo’lib qisoblanadi.
Uslubyatning yaroqliligini baholash bo’icha tatqiqotlar samaradorligining umumiy ko’rsatkichlarini aniqlash maqsadiga ega.Uslubyatni ishlab chiqish va uning labaratoryalar aro tatqiqoti jarayonida yoki ichki labaratorya tatqiqoti dasturiga rioya etgan holda belgilanadi. Xatolikning yoki noaniqlikning alohida manbalari odatdda presizionlikning umumiy tafsiflari bilan solishtrilganda ahamyatliroq bo’lgandagina ko’rib chiqiladi.
Bunda asos tahlil natijalariga tegishli tuzatishlarni kiritishda ko’ra muhim samaralarning aniqlanishi va yoqotilishiga qilinadi.2 Umuman olganda noaniqliklarni baholash oddiy bo’lib hisoblanadi. Qandaydir o’lchash natijasiga xos bo’lgan noaniqlikni baholash uchun quyidagi amallarni bajarish zarur.

1. 
   Bosqich o’lchanayotgan kattalikni ifodalash.
   

O’lchash kattaligi va u bilan bog’liq bo’lgan ko’rsatkichlar o;rtasidagi nisbatni kiritgan holda aynan nima o’lchanayotganligini aniq ifodalash zarur (masalan ,o’lchash kattaliklari ,ko’nstantalar ,darajalash uchun etalo’nlar qiymatlari).Mumkuin bo’lgan jpyda malum muntazam effektlariga tuzatishlar kiritiladi . Bunday tasviriy axborot, odatda muvofiq hujjatdagi uslubyatga yoki yoki uslubyatning boshqa tasvirida krltriladi
2-bosqich noaniqlik manbalarini aniqlash
Noaniqlik manbalarining ro’yhati tuziladi.U 1 bosqichda belgilangan huddi o’sha nisbattda ko’rsatgichlar noaniqligigahissa qo’shadigan manbalarni o’zichiga oladi, lekin noaniqlikning boshqa manbalarini ,masalan, kimyoviy tahminlardan kilib chiqadigan manbalarni ham o’zichiga olishi mumkin
3-bosqich noaniqlikni tashkil etuvchilarni miqdoriy ifodalash.
Har bir aniqlangan asosiy manbaga hos bolgan noaniqlik qiymati aniqlanadi va baholanadi. Ko’pinca noaniqlikning bir qancha manbalar bilan bog’liq bo’lgan yagona hissasini baholash yoki aniqlash mumkin.
Shuningdek,mavjut malumotlar noaniqlikning barcha manbalarini yetarli darajada hisobga olayotganligini ko’rib chiqish muhim va noaniqlikning barcha manbalarning mutanosib hisobga olinishini taminlash uchun zarur bolgan qo’shimcha eksperimentlar va tadqiqotlarni puxta rejalashtirish mumkin.
4- Bosqich Yakuniy noaniqlikni hisoblash. 3- bosqichda olingan axborot umumiy noaniqlikka ega bolgan yoki alohida bir qancha manbalarning yakuniy samaralari bilan bogliq bolgan miqdoriy tasvirlangan xossalardan iborat.
Bu xossalarni standart ogishlar ko’rinishida ifodalash va mavjud qoidalarga muvofiq yakuniy standart noaniqlikni olish uchun ularni jamlash zarur. Kengaytirilgan noaniqlikni olish uchun tegishli qamrov koefitsiyentidan foydalanish zarur.
Xatolik va noaniqlikni baholashga yondashuvlar hamda ularning o’xshashlik jihatlari keltirilgan.

3 Natijalarni noaniqlik boyicha baholash quyidagi bosqichlardan iborat.

1.