1. Robotlashtirish jarayonining insoniyat hayotidagi tendentsiyasi qanday ?

KAZUSLAR:
1. Роботлаштириш(автоматлаштириш) ўрта маълумотли ходимларга ёки ёш ходимларга кўпроқ салбий таъсир кўрсатади. Яъни оддий иш қиладиган одамлар таъсири катта бўлади. Башоратлар бўйича 2026 йилга келиб сунъий интелектли роботлар мактаб иншоларини инсонлардан кўра яхшироқ ёзишни бошлайди, 2027 йилга келиб юк машинасини яхшироқ бошқара олади, 2031йилга келиб сотувчи сифатида ишлаши, 2049 йилда энг кўп сотиладиган китобни ёзиши мумкин ва 2053 йилда жаррохлик операциялари қилиш мумкин бўлади.
Савол: қайси соҳалар (касблар ва ҳ.к.) йўқолиб кетиш хавфи билан юзлашмоқда? Ва аксинча, оптималлаштириш ва автоматлаштириш, рақамли ҳолатга ўтиш туфайли қандай янги соҳалар (касблар) пайдо бўлади?
Ushbu kazusnining mohiyatini ochish uchun quyidagi savollarni e’tirof etib o’tish darkor.
1. Robotlashtirish jarayonining insoniyat hayotidagi tendentsiyasi qanday ?
2. Avtomatlashtirishning mehnat qatlamiga ta’siri qanday ?
3. Avtomatlashtirish jadallashuvida inson omilining ustunliklari ?
4. Robotlashtirishda dunyo tajribasi oddiy ishchilar o’rnini qanday egallamoqda ?
5. Avtomatlashtirish orqali qanday sohalar yo’qolib ketish arafasida va qanday yangilari paydo bo’lish arafasida ?
Sanoat va alohida iqtisodiyotlarda odamlarni robotlar bilan almashtirish istiqbollari bo'yicha yuzlab, balki minglab tadqiqotlar allaqachon mavjud va ularning xulosalari o'xshash. Iqtisodchilar Karl Frey va Maykl Osbornning tadqiqotlariga ko'ra, 2033 yilga borib, robotlashtirish hujumi ostida Qo'shma Shtatlarda 2018 yilda mavjud bo'lgan ish o'rinlarining 47 foizi yo'qolib ketish xavfi ostida. Jahon banki Xitoy uchun bu ulushga yetishi mumkinligini hisoblab chiqdi. Xalqaro mehnat tashkiloti hisob-kitoblariga ko‘ra, hatto Kambodja, Indoneziya, Filippin, Vetnam va Tailand kabi mamlakatlarda ham ishchilarning 56 foizi avtomatlashtirish xavfi ostida.¹ O’z-o’zidan ma’lumki bu ta’sirlar O’zbekistonni ham chetlab o’tgani yo’q. Avtomatlashtirish deyarli har qanday sohada - sanoatdan tortib tibbiyotgacha - muayyan jarayonlarni optimallashtirish uchun ishlatilishi mumkin. Robotlar har qanday qo'lda, takroriy va rejalashtirilgan operatsiyalar uchun ishlatiladi, ulardan ko'pi odamlar bilan bevosita ishlashda ham mavjud. Bu tendensiya eng yuqori darajali ilmiy shaxslardan tortib, eng past ilmiy salohiyatga ega o’rta-maxsus darajali shaxslar sohalarini qamrab olmoqda. Mashinalar ishlab chiqarish vaqtini sezilarli darajada tezlashtiradi va inson xatosi ehtimolini kamaytiradi. Robotlarga muntazam ishlarni berib, xodimlar ijodiy va strategik vazifalarga ko'proq vaqt ajratishlari mumkin, bu shubhasiz tashkilot samaradorligiga ta'sir qiladi.
McKinsey tahliliy kompaniyasi prognoziga koʻra, 2030-yilga borib yordamchi vositadan avtomatlashtirish dunyoda mehnat vazifalarining muhim qismini bajaruvchi inson uchun jiddiy raqobatchiga aylanadi. 90 milliondan ortiq dunyo bo'ylab ishchilar (jami mehnatga layoqatli aholining qariyb 40 foizi) keyingi o'n yil ichida o'z ishlarini yo'qotmaslik uchun yangi ko'nikmalarni o'rganishga majbur bo'ladi. McKinsey tahlilchilari shunday xulosaga kelishdi, unga ko'ra davom etayotgan keng tarqalgan avtomatlashtirish jarayoni dunyodagi 51 million ish o'rniga tahdid solmoqda.² Demak, bundan ko’rinib turibdiki bu xavf O’zbekistonni ham chetlab o’tmaydi. O’zbekistondagi mehnatga layoqatli qatlamning ma’lum qismi bunday texnologik yutuq natijasidan aziyat chekadi. Tadqiqot mualliflarining fikricha, dunyoning deyarli barcha mehnatga layoqatli aholisi texnologiyalarning uzluksiz rivojlanishi va ularning inson faoliyatining barcha sohalariga kirib borishi tufayli muayyan o‘zgarishlarga duch keladi. Biroq, hamma joyda avtomatlashtirish millionlab odamlar ishsiz qoladi degani emas, chunki boshqa tarmoqlarda bandlikning o'sishi ish o'rinlarining umumiy yo'qotilishini qoplaydi.
Texnologiyaning rivojlanishi bilan ish beruvchilar yaratilayotgan ish o'rinlarini to'ldirish uchun yetarli malakali ishchilarni topish qiyin bo'ladi.
Buning sababi jamiyatimizning katta qismi o’rta-maxsus darajasidagi ishchilar qatlami. Ayniqsa, o’rta ma’lumotli xodimlar hamda endigina diplomini olib, mehnat faoliyatida hech qanday tajribasi yo’q yosh xodimlar shular jumlasidan. Juda oz sonli aholi ish beruvchilarning talablariga javob beradi. McKinsey hisoboti muallifi Syuzan Lundning ta'kidlashicha, kelgusi yillarda kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash turli sohalardagi ko'plab korxonalar uchun juda muhim bo'ladi.
Bu tendentsiya koronavirus pandemiyasi tufayli tezlashmoqda. Manbaning fikricha, koronavirus infektsiyasiga nisbatan eng zaif bo'lgan ishchilar avtomatlashtirish xavfi ostida. Gap uchta yo'nalish - savdo va mijozlarga xizmat ko'rsatish, umumiy ovqatlanish xizmatlarini ko'rsatish va qurilish haqida ketmoqda. Ko’rinib turibdiki mazkur yo’nalishlarning asosiy tarkibiy qismi o’rta ma’lumotlilar va yosh xodimlar tashkil etadi. Quyidagi barcha yo’nalishlar robotlashtirish tendentsiyasiga o’tish davri ancha oldin boshlangan va pandemiya bu davrni sezilarli darajada rivojlantirdi.
³McKinsey hisoboti shuni ko'rsatadiki, ish joylariga o'tishlar odatda pasayib borayotgan bir ishdan, masalan, chakana kassirdan yo'qolib borayotgan boshqa ishga o'tmoqda. Muhimi shundaki, avtomatlashtirish tahdidi ostida bo'lgan xavf ostida bo'lgan kasblar gullab-yashnagan kasblarda talab qilinadigan tajribaga ega bo'lishga intilmoqda. Darhaqiqat, martaba o'sishiga yordam beradigan "qo'shnilik matritsasi" mavjud. Syuzan Lund, McKinsey hisoboti muallifi.
Umuman olganda, ishlab chiqarish va qishloq xo'jaligi xizmatlar foydasiga vazn yo'qotmoqda, bu uzoq vaqtdan beri mavjud bo'lgan tendentsiyadan dalolat beradi. McKinsey tahlilchilari eng katta o'sish sog'liqni saqlash va ijtimoiy ishda, keyin esa professional, ilmiy va texnik xizmatlarda va ta'limda bo'lishini taxmin qilmoqdalar. Lundning fikricha, bu yaxshi yangilik: ish joylari o'zgaradi va odamlar zerikarli muntazam ishdan qiziqarliroq vazifalarga va faolroq shaxslararo muloqotga o'tadi.
Uning so‘zlariga ko‘ra, agar 15 yoshli qiz undan maktab va universitetda eng muhim ko‘nikmalarni egallashi kerakligi haqida maslahat so‘rasa, Lund unga STEM (fan, texnologiya, muhandislik, matematika) o‘quv dasturini tanlashni maslahat bergan.
"Odamlar ba'zi asosiy ko'nikmalarga ega bo'lib, ular faqat ma'lum ishlarda ularni mashinalarga qaraganda ancha yaxshi qiladi. Bu kelgusi yillar davomida ishchi kuchi resursiga aylanadi. Xususan, ijtimoiy, hissiy va kognitiv qobiliyatlarga ega bo'lgan ishchilar kelajakda ko'proq qadrlanadi. Ularga ega bo‘lish boshqalar bilan yaxshi ishlay olish, murabbiylik, ta’lim berish, boshqarish, muammolarni hal qilishni o‘zlashtirish va tanqidiy fikrlash demakdir”. Syuzan Lund, McKinsey hisoboti muallifi.
Ijtimoiy-emotsional ko'nikmalarga talab oshadi. Buning sababi shundaki, inson ishchilari mashinalar bajara olmaydigan va o'zaro ta'sir qilish, g'amxo'rlik qilish, o'rgatish va boshqa odamlarni boshqarish qobiliyatini talab qiladigan ishlarni bajarishlari kerak.
Robotlar bilan to'ldirilgan dunyoda o'z o'rnini topish va yangi ish turlarida adashib qolmaslik uchun o’rta ma’lumotli hamda yosh xodimlarga ularda mavjud bo'lmagan ko'nikmalarni o’zlashtirishi kerak bo'ladi. Ularga ega bo'lish uchun ishchilar butun faoliyati davomida yangi ko'nikmalarni o'rganishlari kerak bo'ladi. Shunday qilib, umrbod ta'lim tushunchasi mashhur bo'ladi. Ish beruvchilar o'z xodimlarini ish stantsiyasida ishlash uchun qayta tayyorlash dasturlarini joriy etishlari kerak.
So‘nggi yillarda ko‘plab kasblarda kasbiy mahorat shakllandi. Raqamli texnologiyalarning paydo bo'lishi bu jarayonni faqat tezlashtirdi. O’zbekistonda poyezdlar avtomatlashtirilgani sababli, metro haydovchilari marshrutni optimallashtiruvchiga aylandi. Ko'pgina konlarda konchilar endi yuzga tushmaydilar - ko'mir mashinalar tomonidan qazib olinadi, konchilar esa elektron jihozlarni o'zlari boshqaradilar. Va boshqalar. Odamlar va robotlar tobora ko'proq yonma-yon ishlamoqda.
“Odamlar odatda o'zaro munosabatlarida inson elementi kerakligini aytishadi, ammo Covid-19 iste'molchilarning afzalliklarini o'zgartirdi va haqiqatdan ham avtomatlashtirish uchun yangi imkoniyatlar ochildi.” Martin Ford, futurolog.
Katta va kichik kompaniyalar ijtimoiy masofani oshirish va jismoniy jihatdan ishga kelishi kerak bo'lgan xodimlar sonini kamaytirish uchun robotlardan foydalanishni kengaytirmoqda. Robotlar xodimlar uydan turib bajara olmaydigan rollarni bajarish uchun ham qo'llanilmoqda.
⁴AQShdagi eng yirik chakana sotuvchi Walmart pollarni tozalash uchun robotlardan foydalanmoqda. Janubiy Koreyadagi robotlar haroratni o‘lchash va qo‘l dezinfektsiyalash vositasini tarqatish uchun ishlatilgan.
Sog'liqni saqlash tizimida mutaxassislarining ijtimoiy masofalash choralari tufayli, ishchi robotlar tobora ko'proq talab qilinmoqda.
Oziq-ovqat do'konlari va restoranlar ham avtomatlashtirishdan foydalanadi.
Amazon va Walmart kabi omborlar avval ham samaradorlikni oshirish uchun robotlardan foydalangan. Covid-19 epidemiyasi natijasida ikkala kompaniya ham saralash, yetkazib berish va qadoqlash uchun robotlardan foydalanishni ko'paytirishga intilmoqda. Bu hozirgi sharoitda hamkasblaridan uzoqlasha olmasligini aytadigan ombor ishchilarining shikoyatlarini kamaytirishi mumkin. Biroq, buning natijasiga ko'ra, ularning ba'zilari ishsiz qoladi.⁵
Yana bir misol Britaniyada yuz minglab buyurtmalar kurerlik robotlari orqali yetkazila boshlanganligi. Bularning barchasi o’rta qatlam ishchilari sanalmish oddiy insonlarning mehnat faoliyatida robotlarning nechog’lik tezlik bilan kirib kelib, ularning ishlarini egallayotganini ko’rsatmoqda.
⁶2020 yil aprel oyi boshida Miso Robotics kompaniyasi sanoat oshxonalarini avtomatlashtirishi kerak bo'lgan tez ovqatlanish restoranlari uchun oshxona robotlarini taqdim etdi. COVID-19 pandemiyasi natijasida ishbilarmonlik faolligining sekinlashishi xizmat koʻrsatish segmentiga zarar yetkazmoqda, biroq kompaniya robotlar restoranlarning samaradorligini oshirish bilan birga xarajatlarni kamaytirishga yordam berishiga ishonchi komil.
⁷2020-yil aprel oyi boshida Tunisda Enova Robotics kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan politsiya roboti ko‘chalarni patrul qila boshladi. Mamlakatda umummilliy karantin joriy etildi va hamma o'z uyida qolishi kerak, ammo ba'zi odamlar ishga borishlari yoki zarur narsalarni sotib olish uchun tashqariga chiqishlari kerak. Robotlar karantin qoidalariga rioya qilinishini nazorat qiladi va kimsasiz ko'chalarda odamni topib, unga yaqinlashib, nima bo'lganini so'raydi. To‘xtatilgan shaxs robot kamerasiga o‘z guvohnomasi va boshqa hujjatlarni ko‘rsatishi kerak, toki uni nazorat qiluvchi politsiya xodimlari ularni tekshira oladi. Bu misol orqali robotlar nafaqat ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish, qurilish kabi o’rta ma’lumotli ishchilar sohasiga, balki davlat xavfsizlik sohasi xodimlariga ham yetarlicha raqobat taklif qila olyapti.
Robot prokurorni yaratish. Xitoylik ekspertlar jinoyat ishlari bo‘yicha ayblovlar qo‘yish uchun sun’iy intellekt (AI) texnologiyasidan foydalangan holda dunyodagi birinchi robot prokuror yaratilishini e’lon qildi. Bu ham huquqshunoslik sohasida tub burilish yasay olgan ixtirolardan biri.
⁸Shuni ta’kidlashim kerakki, avtomatlashtirish oqibatida quyidagi kasblar yo’qolib ketish arafasida yaqin yillar davomida. Bular: buxgalterlar, notariuslar, kassirlar, kuryerlar, soqchilar, haydovchilar, kotiblar, qadoqlovchilar, bank xodimlari, baholovchilar, muzey kuratorlari, korrektorlar, transkriptorlar, call-markaz operatorlari.
Gap shundaki, ushbu sohalarda ishchilarni almashtiradigan texnologiyalar va robotlar xizmatlari paydo bo'lmoqda. Raqamli holatga o’tish orqali sayyohlik agentliklari va rieltorlarga ham taʼsir qiladi va bular ham yo’qolib ketish tomon yuzlanadi. Tog'-kon sanoati va ishlab chiqarish sanoati, oziq-ovqat chakana savdosi xodimlarining ham ish joylari ham avtomatlashuv tufayli, qisqartiriladi hamda tugatilish arafasida. Yaqinda paydo bo'lgan kasblar ham yo'q bo'lib ketishi mumkin masalan, mutaxassislarni jalb qilmasdan "konstruktorlar" yordamida amalga oshirilishi mumkin bo'lgan veb-sayt tartibi bilan bog'liq bo'lganlar. Bular qatoriga qurilish sohasida faoliyat olib boruvchi ishilarni, restoranlarda xizmat ko’rsatuvchi offitsiyanlarni ko’rsatish mumkin.
⁹Endigi o’rinda talab ortgan hamda rivojlanayotgan kasblar haqida to’xtalsam. Texnologiyaning rivojlanishi mehnat bozoridagi o'zgarishlar tezligini belgilaydi. 5 yil oldin mashhurlik cho'qqisida bo'lgan kasblar bugungi kunda o'z dolzarbligini tezda yo'qotmoqda. Ma'lum bo'lishicha, jarayonlarni avtomatlashtirish rivojlangan tarmoqlarga tegishli ko'plab mutaxassisliklar talabga ega emas. Bu nafaqat jismoniy mehnat, zavod konveyerlari, balki dasturiy ilovalar bilan almashtirilgan hisoblash operatsiyalari hamdir. Qanday ta'lim olishni tanlashda, keyingi 5 yilni emas, balki 10-15 yilni rejalashtirish kerak. Mazkur texnologik rivojlanish natijasida quyidagi yangi kasblar paydo bo’lish arafasida. Bular: qurilish sohasida ekoanalitik; genetik maslahatchi; IT shifokori; ijodiy davlatlar murabbiyi; bioetik; hudud arxitektori; kosmolog; kiyimlarni qayta ishlash bo'yicha mutaxassis; o'yin amaliyotchisi; raqamli tilshunos.
Iqtisodiyot bo'yicha Nobel mukofoti sovrindori Kristofer Pissaridesning aytishicha, odamlar robotlar bilan almashtirilmaydigan oltita soha qolgan: sog'liqni saqlash, ta'lim, mehmondo'stlik (HoReCa), ko'chmas mulk, maishiy va shaxsiy xizmatlar.
Xulosa o’rnida aytishim lozimki, bugun biz mehnat bozorining asta-sekin qisqarib borayotganini ko'ramiz. Endi biz barcha tarmoqlar robotlashtirishga investitsiyalarga ommaviy ishsizlik bilan munosabat bildirganda nima bo'lishini o'ylashimiz kerak. Mehnatni avtomatlashtirish tufayli ishdan bo'shatilgan xodim darhol yangi ish topa olmaydi. U yangi vakolatlarni o'zlashtirishi yoki butunlay qayta tayyorlashi kerak bo'ladi. Lekin hohlaymizmi yo'qmi texnologiya rivojlanmoqda va biz butun dunyoni yutib yuborishidan qo'rqmasdan u bilan birga harakat qilishimiz kerak.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

study-america.org, ictnews.uz, trends.rbc.ru, Robotic.org, tsul.uz, Wikipedia.uz, lex.uz

MANTIQIY SAVOLLAR:

1. Фактографик қидирувнинг моҳияти ва турлари қандай? Ҳуқуқшуноснинг фаолиятида Фактографик қидирувнинг аҳамияти.
¹⁰Faktografik qidiruv - bu so`rovga mos keluvchi faktlarni qidirishdir. Shuni ta’kidlash joizki, faktografik AQTlari har qanday so`rovlarga xizmat qilmasdan, faqatgina xarakterdagi so`rovlarga xizmat qiladi. Demak, faktografik AQT - faktografik axborotlarni saqlash va qidirishni amalga oshiradigan axborot qidiruv tizimi ekan. Ma'lumot so'roviga mos keladigan faktlarni topish jarayoni. Faktografik ma'lumotlar dastlabki va ikkilamchi hujjatlardan va ularning kelib chiqish manbalaridan bevosita olingan ma'lumotlarni o'z ichiga oladi.
<sup>11</sup>Ikki turi mavjud:
Hujjatli-faktografik - hujjatlarni faktlarni o'z ichiga olgan matn qismlarini topishdan iborat.
Faktologik (faktlarni tavsiflash) qidiruv jarayonida yangi faktik tavsiflarni yaratishni o'z ichiga oladi, aniqlangan ma'lumotni mantiqiy qayta ishlaydi.
Faktografik axborotlarga hujjatlardan (birlamchi yoki ikkilamchi) ajratib olinadigan, hamda ular paydo bo`ladigan manbadan bevosita olinadigan malumotlar kiradi. Bunday ma’lumotlarni saqlash va qidirishni amalga oshirishda faktografik tasvir ko`rinishidagi maxsus formatlar belgilanadi.
Faktografik tasvir - bu qandaydir obyekt (jarayon, hodisa)ga mos keluvchi ma’lumotlar (belgilar, tasniflar) to`plamidir.
¹²Hujjatli AQT bilan faktografik AQTlarining asosiy farqi shundaki, ularning birinchisi foydalanuvchiga faqatgina unga o`z vaqtida kelib tushgan hujjatlarni bersa, ikkinchisi kiritilgan hujjatlarni sistema ichida analitik-sintetik qayta ishlash natijasida hosil bo`lgan faktografik tasvirni beradi.
Faktografik AQTlarda faktografik tasvirlarni sintez qilish uchun, unga yangi kelib tushuvchi axborotlarni mavjud axborot bilan solishtiruvchi, faktografik tasvirni to`g`rilovchi va to`ldiruvchi maxsus moslama o`rnatish zarur bo`ladi. Bunday moslamani samarali tadbiq qilish faqatgina avtomatlashtirilgan AQTlaridagina amalga oshirilishi mumkin.
Faktografik AQT iste’molchining faktografik so`roviga hujjatga murojaat qilmasdan, undagi faktlarni, ma’lumotlarni topib javob berishga mo`ljallangandir. Faktografik qidiruv huquqshunosning ish faoliyatida salmoqli o'rin egallaydi. Faktografik qidiruvni amalga oshirishda huquqshunos yetuk ilmiy darajada bo'lishi kerak, hamda aniq tahliliy faktlar asosida ishni olib borishida yuqori samaradorlik taqdim etadi. Bu qidiruv turi yangi faktik tasniflarni yaratish orqali ma'lumotlarni mantiqiy qayta ishlashga huquqshunosga juda katta yordam beradi. Faktografik qidiruv bu huquqshunos uchun aynan ma'lum yo'nalishlardagi ma'lumotlarni qidirish uchun amalga oshirishadi.

2. “Электрон ҳукумат тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни асосида электрон ҳукумат соҳасидаги фаолиятни белгилаб берувчи асосий тамойилларни шарҳлаб беринг.

Ushbu Qonunning maqsadi elektron hukumat sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Elektron hukumat to‘g‘risidagi qonunchilik ushbu Qonun va boshqa qonunchilik hujjatlaridan iboratdir. Agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida O‘zbekiston Respublikasining elektron hukumat to‘g‘risidagi qonunchiligida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo‘lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo‘llaniladi.
¹³Elektron hukumat — davlat organlarining jismoniy va yuridik shaxslarga axborot-kommunikasiya texnologiyalarini qo‘llash yo‘li bilan davlat xizmatlari ko‘rsatishga doir faoliyatini, shuningdek idoralararo elektron hamkorlik qilishni ta'minlashga qaratilgan tashkiliy-huquqiy chora-tadbirlar va texnik vositalar tizimi.
Davlat xizmati — ariza beruvchilarning so‘rovlariga ko‘ra amalga oshiriladigan, davlat organlarining vazifalarini bajarish bo‘yicha ular tomonidan ko‘rsatiladigan xizmat. Agar qonunchilikka muvofiq davlat xizmatlari ko‘rsatish funksiyalari boshqa tashkilotlar zimmasiga yuklatilgan bo‘lsa, ular ham davlat xizmatini ko‘rsatishlari mumkin.
So‘rov — ariza beruvchining davlat xizmati ko‘rsatilishi to‘g‘risida davlat organlariga yuboriladigan talabi.
Idoralararo elektron hamkorlik qilish — davlat organlari o‘rtasida axborot-kommunikasiya texnologiyalari vositasida ma'lumotlar almashish.
Elektron hukumatning yagona identifikatorlari — har bir jismoniy va yuridik shaxsga, kadastr va ko‘chmas mulk ob'ektlariga, geografik va boshqa ob'ektlarga beriladigan, ularni elektron hukumatda identifikasiyalash imkonini beruvchi noyob kodlar.
Elektron davlat xizmatining reglamenti — elektron davlat xizmati ko‘rsatishga doir tartibni va talablarni belgilovchi normativ-huquqiy hujjat.
Elektron davlat xizmati — axborot-kommunikasiya texnologiyalari qo‘llanilgan holda ko‘rsatiladigan davlat xizmati.
Elektron hukumatning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
⁎ davlat organlari faoliyatining samaradorligini, tezkorligini va shaffofligini ta'minlash, ularning mas'uliyatini va ijro intizomini kuchaytirish, aholi va tadbirkorlik sub'ektlari bilan axborot almashishni ta'minlashning qo‘shimcha mexanizmlarini yaratish;
⁎ ariza beruvchilar uchun mamlakatning butun hududida davlat organlari bilan o‘zaro munosabatlarni elektron hukumat doirasida amalga oshirish bo‘yicha imkoniyatlar yaratish;
⁎ o‘z zimmasiga yuklatilgan vazifalar doirasida davlat organlarining ma'lumotlar bazalarini, Yagona interaktiv davlat xizmatlari portalini va Elektron davlat xizmatlarining yagona reestrini shakllantirish;
⁎ aholi va tadbirkorlik sub'ektlari bilan o‘zaro munosabatlarni amalga oshirishda elektron hujjat aylanishi, davlat organlarining o‘zaro hamkorligi va ularning ma'lumotlar bazalari o‘rtasida axborot almashinuvi mexanizmlarini shakllantirish hisobiga davlat boshqaruvi tizimida «bir darcha» prinsipini joriy etish;
⁎ tadbirkorlik sub'ektlarini elektron hujjat aylanishidan foydalanishga, shu jumladan statistika hisobotini taqdim etish, bojxona rasmiylashtiruvi, lisenziyalar, ruxsatnomalar, sertifikatlar berish jarayonlarida, shuningdek davlat organlaridan axborot olish jarayonlarida elektron hujjat aylanishidan foydalanishga o‘tkazish;
⁎ tadbirkorlik sub'ektlarining elektron tijorat, Internet jahon axborot tarmog‘i orqali mahsulotni sotish va xaridlarni amalga oshirish tizimlaridan foydalanishini, shuningdek kommunal xizmatlarni hisobga olishning, nazorat qilishning va ular uchun haq to‘lashning avtomatlashtirilgan tizimlarini joriy etishni kengaytirish;
⁎ naqd bo‘lmagan elektron to‘lovlar, davlat xaridlarini amalga oshirish, masofadan foydalanish tizimlarini va bank-moliya sohasidagi faoliyatning boshqa elektron shakllarini rivojlantirish.
Davlat organlarining elektron hukumat sohasidagi faoliyati qonunchilikka muvofiq ochiq va shaffof tarzda amalga oshiriladi. Davlat organlarining elektron hukumat sohasidagi faoliyati qonun hujjatlariga muvofiq ochiq va shaffof tarzda amalga oshiriladi. Ariza beruvchilarga elektron davlat xizmatlari ko‘rsatish tartibi to‘g‘risidagi axborot ommabop va ochiqdir hamda u elektron davlat xizmatlari ko‘rsatuvchi davlat organlarining rasmiy veb-saytlarida e'lon qilinadi. Elektron davlat xizmatlari ko‘rsatuvchi davlat organlari ariza beruvchi so‘rovining ko‘rib chiqilishi holati va xizmatlar ko‘rsatilishi natijalari to‘g‘risidagi axborotni tegishli xabarlarni elektron shaklda yuborish yo‘li bilan uning talabiga ko‘ra taqdim etadi. Ushbu harakatlar natijasida xukumat xizmatlarini yetkazib berish jarayonida fuqarolarning davlat xizmatlariga turli ehtiyojlarining mosligini ta'minlash birinchi o‘ringa qo‘yilganligi orqali sezilarli o‘zgarishlarga erishildi.
Bugungi kunda elektron hukumat nafaqat davlat sektori vazifalarini va jarayonlarini rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlash uchun bir muhim vosita, balki hukumatni o‘zgartirishga va xizmat ishlab chiqish va yetkazib berish uchun yangi yondashuvlarni yaratishda asosiy omil hisoblanmoqda.
Umuman olganda, onlayn xizmatlarning ko‘payishi, ushbu xizmatlardan yanada kengroq foydalanish, o‘z navbatida elektron hukumat tizimining ta'siri katta ekanligidan dalolat beradi.

1^ www.wikipedia.uz

2^ Study-america.org

3^ Study-america.org

4^ ictnews.uz

5^ study-america.org

6^ Robotic.org

7^ trends.rbc.ru

8^ study-america.org

9^ study-america.org

10^ stat.uz

11^ qonun.uz

12^ lex.uz

13^ Lex.uz