10-mavzu: Dars o‘tish metodlarini tanlash mezonlari Reja

10-mavzu: Dars o‘tish metodlarini tanlash mezonlari




Reja:

1. 
   Ta’lim metodlarini tanlash
   
2. 
   O’quv materialining murakkabligi va miqdori
   
3. 
   Dars o’tish metodini tanlash
   
4. 
   Dars o’tish metodlarini tanlash mezonlari
   

Tayanch tushunchalar: tarbiya, tamoyil, noosfera, tarbiyaning tabiat bilan uyg‘unligi, tarbiyaning madaniyatga muvofiqlik tamoyili, tarbiyaning variativligi tamoyili, ijtimoiy tarbiyaning jamoaviyligi tamoyili, ijtimoiy tarbiyaning birgalikdagi faoliyat tamoyili



Ta’lim metodlarini tanlash
O’qituvchi darsni rejalashtirar ekan, albatta, uni qanday metod asosida o’tkazish haqida bosh qotiradi. Yuzaki qaraganda, har bir mavzuni xohlagan m etodni q o llab o’tkazaversa bo’ladi, lekin am alda buning iloji yo’q. Bunga qator obyektiv va subyektiv sabablar, mavjud sharoit salbiy ta ‘sir ko’rsatadi. Psixologiya, pedagogika bo’yicha o’quv va ilmiy adabiyotlarda dars o’tish m etodini tanlashga ta ‘sir qiluvchi juda ko’p omillar ko’rsatiladi. «M etodika prepodavaniya ekonomicheskix dissiplin» kitobi mualliflarining fikricha ta ‘lim m etodini tanlash yoki aniqfashning oltita um um iy shart-sharoitlarini ajratib ko’rsatish m um kin.1 Bular:
1. O ‘qitishning qonuniyatlari va tamoyillari.
2. Fanning m azm uni va o’rganish m etodi, jum ladan, uning predmeti va mavzulari. 3. O ‘qitishning m aqsadi va vazifalari.
4. Talabalam ing o’quv imkoniyatlari (yoshi, tayyorgarlik darajasi, guruhning xususiyatlari).
5. Tashqi sharoitlar (geografik, ishlab chiqarish, atrof-m uhit).
6. O’qituvchilarning imkoniyatlari. Turli-tum an omillarning dars o’tish m etodini tanlashdagi o’rinlarini ierarxik tarzda joylashtiradigan bo’lsak, ko’pchilik psixologlar va pedagog oHmlarning fikricha, birinchi o’rinda ta ‘limning maqsadi turadi. Aynan dars o’tish maqsadida biz nimaga erishishimiz lozimligi ifodalanadi, erishishimiz zaair bo’lgan natija belgilanadi. Ikkinchi o’rinda ta ‘limning motivatsiya darajasi turadi. Motivatsiya - bu biologik jihatdan insonning irsiy va to’plangan tajribasi asosida individual va guruhiy ravishda ehtiyojlarini qondirishga yo’naltirilgan, undaydigan tuyg’u. Insonni o’qishga o’rganishga ham ana shu tuyg’u undaydi. Subyektiv nuqtayi nazardan esa motivatsiya birinchi o’rinda turadi. O ‘qituvchi dars o’tish m etodini tanlar ekan, albatta, o’quvchi, talabalardagi motivatsiya darajasiga e’tibor berish kerak. Dars o’tish m etodini tanlaganda ta ‘lim qonuniyatlari va prin1 siplarini realizatsiya qilishni nazardan qochirm aslik kerak (qonuniyat - obyektiv am al qiluvchi hodisalarning m uhim aloqadorligi, bog’lanishlari va ulam ing qonunlari, qonuniy asosda tabiiy ravishda o ‘z -o ‘zidan kelib chiquvchi m uqarrar ish, hodisa va boshqa shu kabilar). H ar bir fanni o’rganishda dars o’tish metodlari ta ‘lim qonuniyatlaridan, didaktik prinsiplardan kelib chiqqan holda tanlanadi.
XV—XVI asrlarda m ashhur olim lar bilishning asosiy qonuniyatlariga faqat o’qitishning emas, balki axloqiy tarbiyalashning ham yetakchi asosi sifatida qaraganlar.2 Ijtimoiy-pedagogik qonuniyatlar quyidagilarda ifodalanadi: • ta ‘lim jarayoni jam iyat taraqqiyotini aks ettiradi; • ta ‘lim va tarbiya jarayoni ham da o’quvchi — talabalar tafakkurini rivojlanishi bir-biri bilan uzviy bog’langan; • o’qitish va o’rganish jarayonlari yaxlit ta ‘lim jarayoni, m uayyan ta ‘lim m azm uni bilan bir-birini taqozo etadi va ikki tom onlam a qonuniy aloqani tashkil etadi; • o’quvchi, talabani biron-bir faoliyatga o’rgatish uni shu faoliyatga maqsadga muvofiq jalb etish orqali amalga oshiriladi; • o’qitish maqsadi va o ‘quv yurti ta ‘lim m azm uni, o’qitish m etodlari va shakllari o’rtnsidagi qonuniy bogMiqlik; • o’quv jarayoni o’quvchi - talaba maqsadining o’qituvchi maqsadign muvofiq bo’lishi tufayli amalga oshadi. Bunda o’qituvchi faoliyati o’zlashtirishi lozim bo’lgan mazm uniga mos bo’lishi shart; • ta ‘lim mazm unini o’zlashtirish sur’ati va puxtaligi, o’qituvchi tom onidan amalga oshirilishi lozim bo’lgan o’quv faoliyatiga, o’quvchi, talabalam i bilishga bo’lgan qiziqishini ta ‘minlash; • ularning har tom onlam a rivojlanishi, kam ol topishi uchun o’zlashtirishi m um kin bo’lgan o’quv jarayoniga qay darajada jalb qilinishi; • o’zlashtirilgan o’quv m ateriali m azm unining puxtaligini ta ‘m inlashda mavzuni to’liq yoki qism an takrorlash.
O’quv jarayonida talabalar bilim qonuniyatlaridan qanday foy1 Prinsip (lotincha principium — asos, boshlanish):
■ Nazariya, ta’limot, fan, xatti-harakatning asosiy qonun-qoidasi.
■ Kishi qattiq ushlab olgan, og’ishniay amal qiladigan qoida, nuqtayi nazar, qarash, maslak, yetakchi g’oya. Albatta, dars o ‘tish m etodlarini tanlayotganim izda fanni o’rganishga qo’yilgan talablar va fanning mazm uniga alohida ahamiyat berish lozim.