17- mavzu. Analog elektronika Reja

17- mavzu. Analog elektronika
Reja:

1. 
   Elektron qurilmalarning tasniflanishi.
   
2. 
   Analog qurilmalar sxemotexnikasi. Analog kuchaytirgich qurilmalarning asosiy xususiyatlari.
   
3. 
   Kuchaytirgich kaskadlarining kuchaytirish sinflari. Kuchaytirgichlarda teskari aloqa.
   

Funksional vazifasiga ko‘ra ISlar analog va raqamlilarga bo‘linadi. Analog ISlarda signal uzluksiz funksiya sifatida o‘zgaradi. Eng keng tarqalgan analog IS – operatsion kuchaytirgichdir. Raqamli ISlar diskret ko‘rinishda berilgan signallarni o‘zgartirishga va qayta ishlashga xizmat qiladi.

Ixtiyoriy zanjirdan avvaldan belgilangan qiymatli tok oqishini ta’minlovchi elektron qurilma barqaror tok generatori (BTG) deb ataladi. YUklamadan oqayotgan tokning qiymati kuchlanish manbai, zanjir parametrlari va temperatura o‘zgarishlariga bog‘liq bo‘lmaydi.
BTGning vazifasi kirish kuchlanishi va yuklama qiymati o‘zgarganda chiqish toki qiymatini o‘zgarmas saqlashdan iborat bo‘lib, ular turli funksional vazifalarni bajaruvchi analog va raqamli mikrosxemalarda ishlatiladilar.
O‘zgarmas tok qiymatini faqat cheksiz katta dinamik qarshilikka ega bo‘lgan ideal tok manbai ta’minlashi mumkin. Ideal tok manbai VAXi gorizontal AV to‘g‘ri chiziqdan iborat (17.1 – rasm). UB sxemada ulangan BTning chiqish xarakteristikasi ideal tok generatori VAXiga yaqin bo‘ladi. Demak, UB sxemada ulangan tranzistor amalda tok generatori vazifasini bajarishi mumkin. Lekin, temperaturaviy barqarorlikni va keng dinamik diapazonni ta’minlash uchun amalda ikkita yoki undan ko‘p tranzistor ishlatiladi.


17.1 – rasm. Ideal BTG VAXi.
Eng sodda BTG sxemasi 17.2 – rasmda ko‘rsatilgan. Sxemada I₁ tok zanjiriga to‘g‘ri siljitilgan diod ulanishli, tayanch tranzistor deb ataluvchi VT1 tranzistor ulangan. U juda kichik qarshilikka ega. SHuning uchun VT1 kuchlanish generatori vazifasini o‘taydi. U R_YU boshqariluvchi zanjir bilan ketma – ket ulangan VT2 tranzistorning emitter – baza o‘tishini kuchlanish bilan ta’minlaydi.
VT2 tranzistor emitter – baza kuchlanishi bilan boshqarilgani munosabati bilan uning xususiyatlari UB sxemaning xususiyatlariga mos keladi. Ma’lumki, UB ulangan sxemada aktiv rejimda kollektor toki kollektordagi kuchlanishga deyarli bog‘liq bo‘lmaydi (17.2 – rasm). SHuning uchun ixtiyoriy R_YU dan o‘tayotgan tok I₂ tayanch kuchlanish U_EB2 bilan aniqlanadi. I₂ = I₁ ekanligini amalda ko‘rsatamiz.

17.2 – rasm. Sodda BTG sxemasi.

I_E1 va I_E2 toklar yuqori aniqlikda


(17.1)

ifoda bilan approksimatsiyalanadi, bu erda I₀ – teskari siljitilgan EO‘ning to‘yinish toki. Tranzistorlarning I_E0 va φ_T parametrlari aynan bir xil bo‘lgani uchun U_BE1= U_BE2 shartdan

. (17.2)
17.2 – rasmdan
, .

(17.2)ni e’tiborga olgan holda

(17.3)

yozish mumkin. Baza toki kollektor tokidan 50÷100 marta kichik bo‘ladi. SHuning uchun, hisoblashlarda I₂ = I₁ deb olish mumkin. Bundagi xatolik 1÷2% dan oshmaydi. Demak, R_YU yuklama zanjiridagi chiqish toki I₂ , zanjir qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, kirish tokini ham qiymat, ham yo‘nalish bo‘yicha takrorlaydi. Kirish toki qiymatiga kelsak, u etarli aniqlik bilan ga teng.

I₁ tokning o‘zgarmasligi barqarorlashgan kuchlanish manbai E_M1 dan foydalanish hisobiga erishiladi. Natijada I₂ tokning zanjir parametrlari E_M2 va R_YU ga bog‘liqligi yo‘qotiladi.
Lekin bunday BTGda I₂ tokning temperatura bo‘yicha barqarorligi ta’minlanmaydi, chunki baza toki I_B2 temperatura o‘zgarishlariga juda bog‘liq. I₂ tokning temperatura bo‘yicha barqarorligini ta’minlash uchun murakkabroq sxemalardan foydalaniladi.