21-ma’ruza: Sinxron generatorning turlari, sinxron mashinalarning tuzilishi ishlash prinsipi

---

21-ma’ruza: 
Sinxron generatorning turlari, sinxron mashinalarning tuzilishi ishlash 
prinsipi. 
 Sinxron generatorlarning tavsifi 
Avtonom yuklanishda ishlovchi sinxron generatorning asosiy tavsifi salt yurish, tashqi, 
rostlama va qisqa tutashuv tavsifi hisoblanadi. 
Salt yurishning tavsifi (XXX) 4.32-rasmda ko’rsatilgan. U 4.4.§ da batafsil ko’rsatilgan. 
Salt yurishning tavsifi boshlang’ich to’g’ridan to’g’ri qism OA ga ega, qachonki, magnitli zanjir 
to’yingan bo’lmasa. Mashina o’z yaqinidagi nominal miqdordagi EYUK dan to’yinadi. XXX 
cho’qur to’yinishda yana chiziqliga aylanadi. XXX bo’yicha yakor cho’lg’ami va qo’zg’atish 
cho’lg’ami oralig’ida o’zaro induktivlikni aniqlash mumkin. 
O’zaro induktivlik to’yingan va to’yinmagan miqdorga ega va EYUK ning qo’zg’atish 
tokiga bo’lgan munosabati kabi aniqlanishi mumkin. 
4.32-rasm. Sinxron generatorning salt yurish tavsifi. 
Tajriba usuli bilan salt yurish tavsifi aylanishning doimiy nominal chastotasida 
I
f
o’zgarishida va uzilgan yakor cho’lg’ami (
I
a
=0). Salt yurishning tavsifini tadqiq qilishda dastlab 
ko’tariluvchi tarmoqni keyin esa 
I
f
kamayishida pasaYuvchini qurishadi. Hisoblashda o’rta egri 
chiziqdan foydalaniladi.
Sinxron mashinalarda gisterezis (kechikish) o’z o’rniga ega bo’lib, bunda rotorning 
magnitsizlanishi tufayli va rotor po’lati bo’yicha o’zgarmas qo’zg’alish oqimi qisqa tutashadi. 
Sinxron generatorning tashqi tavsifi U=
f
(I
a
) 
ua
bog’liqligi bilan aytilib, 
n= const
holatida 
cos
=const
, o’zgarmas tokda qo’zg’atishni olib tashlash I
l
=
const
4.33.-rasmda sinxron 
generatorning bir nisbiy bo’lgan R aktiv, L induktiv va S sig’im Yuklamadagi tashqi tavsifi 
ko’rsatilgan. Mashinaning ichki qarshiligi va z
a
=r
a+
ix
qa 
yakorning ko’ndalang reaksiyasi ta’siri 
oqibatida aktiv Yuklanish Yuklanish I
a
tokining oshishi bilan generatorning chiqish kuchlanish 
kamayadi.
Induktiv yuklamada kuchli magnitsizlantirish harakatida yakorning bo’ylama 
reaksiyasining tashqi tavsifi toza induktiv yuklanishda aktiv yuklanishda tashqi tavsifiga 
nisbatan past bo’ladi. Sig’imli yuklanishda magnitsizlantirilgan yakorning reaksiyasi generator 
chiqishidagi kuchlanish yuklanish oshishi bilan u ham oshib boradi. 
4.33-rasm.Sinxron generatorning tashqi tavsifi 

---

Mashinaning ichki qarshiligini protsentda ifodalash yuklanish qarshiligiga nisbati bo’yicha 
odatda uncha katta bo’lmagan nisbat tuziladi, shuning uchun yakorning reaksiyasi aktiv 
yuklanishda induktiv qarshlikni hisobga olmagan holda yakor cho’lg’amining tarqalishi ham 
deb hisoblash mumkin. Uncha katta bo’lmagan mashinalarda yakorning ko’ndalang 
reaksiyasi(toza aktiv tok) uncha katta bo’lmagan sig’imdagi yuklanish mavjud bo’ladi, 
mashinaning yakori cho’lg’amida konpensatsiyalangan induktiv qarshilik tarqalishi.
U
nom
sinxron generatorning kuchlanishini nominal o’zgarishi qo’zg’atish toki noldan nominalgacha 
o’zgarmaganda hosil bo’ladigan kuchlanishdagi o’zgarishga aytiladi. (4.34 rasm) 
Qoida bo’yicha generatorlar
bo’lganda kechikuvchi tokda ishlaydi. 
U
nom 
odatda 20-30 % ga teng bo’lib, 
U
nom 
qancha katta bo’lsa x
d 
shuncha katta bo’ladi. 
U
nom
ni GOST hech qachon cheklamaydi.
Rostlanma tavsif – o’zgarmas kuchlanishda yakor tokidan qo’zg’atish tokiga bog’liqligi