4 - AMALIY MASHG‘ULOT
Ishlab chiqarishdagi tabiiy va sun’iy yorug‘likni hisoblash usullari.
Ishlab chiqarish xonalari va ish joylarini yoritish sun’iy va tabiiy usulda amalga oshiriladi. Ish joylarini sun’iy yoritishning asosiy ko‘rsatkichlariga yoritilganlik, yorug‘lik oqimi, yorug‘lik kuchi, ravshanlilik, yorug‘likni yutish, qaytarish, o‘tkazish koeffitsiyentlari, yoritilganlikni pulsatsiya va notekislik koeffitsiyenti, fon, kontrast kabilar kiradi. Tabiiy yoritilganlik esa tabiiy yoritilganlik koeffitsiyenti bilan bahol anadi. Yoriti lganli kning meyoriy miqdori ishnin g turiga va ish razry adiga bog‘li q holda belgilanadi. Eng yuqori yoritilganlik 5000 lk bo‘lib 1 razryadli eng yuqori aniqlikdagi ishlar uchun, eng past miqdori esa 75 lk bo‘lib IV, V va VI razryaddagi ishlar uchun belgilangan.
Xonalar razryadi
|
Bajariladigan ishlarning xususiyatlari
|
Tabiiy yoritilganlik koeffitsiyenti, e
|
Minimal yoritilganlik koeffitsiyenti,
а
|
Yuqori va kombinatsiyala shgan
yoritilganlik
|
Yon tomonlama yoritilganlik
|
|
I
|
Muhim aniqlikdagi ishlar
|
10
|
3,5
|
-
|
II
|
Yuqori aniqlikdagi ishlar
|
7
|
2
|
0,20-0,16
|
III
|
Aniq ishlar
|
5
|
1,5
|
0.16-0,14
|
IV
|
Kam aniqlikdagi ishlar
|
3
|
1
|
0,14-0,12
|
V
|
Dag‘al ishlar
|
2
|
0,5
|
0,12-0,10
|
VI
|
Juda dag‘al ishlar (umumiy
kuzatish bilan kechadigan ishlar)
|
1
|
0,25
|
0,10-0,08
|
Ishlab chiqarish binolaridan tashqarida bajariladigan ishlar uchun ish joylarining va ish yuzalarining yoritilganligi ishning razryadiga bog‘liq holda 2 lk dan 50 lk gacha bo‘ladi.
5.1- va 5.2-jadvallarda tabiiy va sun’iy yoritilganlikning sanitar-gigiyenik talablar daajasidagi meyoriy miqdorlari ko‘rsatilgan.
5
VI
|
Juda dag‘al ishlar (umumiy
kuzatish bilan kechadigan ishlar)
|
1
|
0,25
|
0,10-0,0
|
.1-jadval Ishlab chiqarish binolarida tabiiy yoritilganlik ko‘rsatkichining meyoriy miqdorlari
5.2-jadval
|
|
|
|
Eng kichik yoritilganlik, Lk
|
|
|
|
|
Lyuminessent
yoritkichda
|
Cho‘g‘lanma
yoritkichda
|
|
|
|
|
Muhim
|
0,1 va
undan kam
|
Kichik
|
Qorong
|
3000
|
750
|
1500
|
300
|
aniqlikda
|
|
‘i
|
-
|
-
|
-
|
-
|
|
O‘rta
|
Yorqin
|
750
|
750
|
1000
|
300
|
|
|
Qorong
|
-
|
-
|
-
|
-
|
|
katta
|
‘i
|
1500
|
500
|
750
|
300
|
|
|
Yorqin
|
750
|
300
|
400
|
150
|
|
|
Qorong
|
|
|
|
|
|
|
‘i
|
|
|
|
|
|
|
yorqin
|
|
|
|
|
Yuqori
|
0,1-0,3
|
Kichik
|
Qorong
|
2000
|
750
|
1000
|
300
|
aniqlikda
|
|
|
‘i
|
1000
|
400
|
500
|
150
|
|
|
O‘rta
|
Yorqin
|
-
|
-
|
-
|
-
|
|
|
|
Qorong
|
750
|
200
|
400
|
100
|
|
|
Katta
|
‘i
|
-
|
-
|
-
|
-
|
|
|
|
Yorqin
|
500
|
150
|
300
|
75
|
|
|
|
Qorong
|
|
|
|
|
|
|
|
‘i
|
|
|
|
|
|
|
|
Yorqin
|
|
|
|
|
Aniq
|
0,3-1,0
|
Kichik
|
Qorong
|
1000
|
300
|
500
|
150
|
|
|
O‘rta
|
‘i
|
750
|
200
|
400
|
100
|
|
|
Katta
|
Yorqin
|
-
|
-
|
-
|
-
|
|
|
|
Qorong
|
500
|
150
|
300
|
75
|
|
|
|
‘i
|
-
|
-
|
-
|
-
|
|
|
|
Yorqin
|
400
|
150
|
200
|
50
|
|
|
|
Qorong
|
|
|
|
|
|
|
|
‘i
|
|
|
|
|
|
|
|
Yorqin
|
|
|
|
|
Kam
|
1,0-10
|
Kichik
|
Qorong
|
150
|
150
|
150
|
50
|
aniqlikda
|
|
O‘rta
|
‘i
|
150
|
150
|
150
|
50
|
|
|
Katta
|
Yorqin
|
-
|
-
|
-
|
-
|
|
|
|
Qorong
|
100
|
100
|
100
|
30
|
|
|
|
‘i
|
-
|
-
|
-
|
-
|
|
|
|
Yorqin
|
100
|
100
|
100
|
30
|
|
|
|
Qorong
|
|
|
|
|
|
|
|
‘i
|
|
|
|
|
|
|
|
Yorqin
|
|
|
|
|
Dag‘al
|
10 dan
yuqori
|
Obyektning asosiy
rang bilan
|
100
|
100
|
100
|
30
|
Ishlab chiqarish xonalari va ish joylarini sun’iy yoritish meyorlari
|
|
o‘zgaruv-chianligi
va asosiy rangga bog‘liq emas
|
|
|
|
|
Juda dag‘al
|
|
Obyektning asosiy
|
75
|
75
|
-
|
20
|
(umumiy
|
rang bilan
|
|
|
|
|
kuzatish bilan
|
o‘zgaruvchianligi
|
|
|
|
|
kechadigan
|
va asosiy rangga
|
|
|
|
|
ishlar)
|
bog‘liq emas
|
|
|
|
|
Yoritilganlikni o‘lchash jihozlari
Yoritilganlikni o‘lchashda YU-15, YU-16, YU-17, YU-116 markali lyuksmetrlar ishlatiladi. YU-16 lyuksmetri eng keng tarqalgan bo‘lib, u o‘lchagich korpusidan, o‘lchov mexanizmi shkalasidan, korrektor va fotoelementlardan tashkil topgan bo‘ladi.
Lyuksmetrning ishlash prinsipi yorug‘lik oqimining fotoelementlarga ta’siri natijasida, lyuksmetr zanjirida elektr toki hosil bo‘lishiga asoslangan. Hosil bo‘lgan tok ta’sirida lyuksmetrning ko‘rsatkichi (YU-16 lyuksmetrida «quyoncha») harakatlanib, shkalada yoritilganlikning miqdorini «lyuks» da ko‘rsatadi.
5.3.-rasm. YU-16 lyuksmetri. 1-fotoelement; 2-filtr; 3-galvanometr shkalasi; 4- ravshanlilikni
aniqlagich; 5-qopqoq
Shu sababli yoritilganlikning miqdori lyuksmetr fotoelementlariga tushadigan yorug‘lik oqimining miqdoriga bog‘liqdir. Har bir lyuksmetrga qo‘shib-ajratgich bo‘lib, u yoritilganlikning o‘lchash oralig‘ini o‘rnatish uchun xizmat qiladi. YU-16 lyuksmetrning qo‘shib-ajratkichi 0-25 lk, 0-100 lk va 0-500 lk oraliqlarida o‘rnatilishi mumkin. Qo‘shib-ajratkichning har bir holati uchun 50 bo‘limdan iborat shkala to‘g‘ri keladi. Bundan tashqari YU-16 lyuksmetri fotoelementi yorug‘lik filtri«so‘ndiruvchi» bilan ta’minlangan bo‘lib, u yordamida 50000 lk.gacha bo‘lgan yoritilganlikni o‘lchash mumkin. Ushbu filtr asosan yoritilganlik 500 lk.dan yuqori bo‘lgan hollarda ishlatiladi.(5.3-rasm).
YU-17 lyuksmetrning qo‘shib-ajratkichini ham 3 xil (0-1 lk, 0-10 lk va 0-100 lk) holatda o‘rnatish mumkin. Lyuksmetrning shkalasi 100 ta teng bo‘lakka bo‘lingan. Shuning uchun qo‘shib – ajratkichning holatiga bog‘lik holda YU-17 lyuksmetri yordamida 0,01 lk.dan (qo‘shib-ajratkichning 0-1 lk holatida) 100 lk. gacha bo‘lgan miqdordagi yoritilganlikni o‘lchash mumkin.
Lyuksmetrlar meyor darajasida ishlashi uchun ular +450 S yoki –400S harorat va 80% nisbiy namlikdan yuqori bo‘lgan muhitda uzoq vaqt saqlanmasligi kerak.
Lyuksmetrdan foydalanganda avval ularning ko‘rsatgichi «0» holatda ekanligini tekshirib ko‘rish kerak va lyuksmetr qo‘shib-ajratkichini eng yuqori holatga o‘rnatish lozim. Bu holda ko‘rsatkich juda kam o‘zgarsa, qo‘shib-ajratkichni 2 yoki 3-holatga keltirish kerak. Agar yoritish har xil manbalar bilan amalga oshirilgan bo‘lsa, bu holda lyuksmetr ko‘rsatkichini «tuzatish koeffitsiyentiga» (5.3jadval)ko‘paytirish lozim.
Dostları ilə paylaş: |