4 amaliy mashg‘ulot

4 - AMALIY MASHG‘ULOT

Ishlab chiqarishdagi tabiiy va sun’iy yorug‘likni hisoblash usullari.
Ishlab chiqarish xonalari va ish joylarini yoritish sun’iy va tabiiy usulda amalga oshiriladi. Ish joylarini sun’iy yoritishning asosiy ko‘rsatkichlariga yoritilganlik, yorug‘lik oqimi, yorug‘lik kuchi, ravshanlilik, yorug‘likni yutish, qaytarish, o‘tkazish koeffitsiyentlari, yoritilganlikni pulsatsiya va notekislik koeffitsiyenti, fon, kontrast kabilar kiradi. Tabiiy yoritilganlik esa tabiiy yoritilganlik koeffitsiyenti bilan bahol anadi. Yoriti lganli kning meyoriy miqdori ishnin g turiga va ish razry adiga bog‘li q holda belgilanadi. Eng yuqori yoritilganlik 5000 lk bo‘lib 1 razryadli eng yuqori aniqlikdagi ishlar uchun, eng past miqdori esa 75 lk bo‘lib IV, V va VI razryaddagi ishlar uchun belgilangan.

Xonalar razryadi	Bajariladigan ishlarning xususiyatlari	Tabiiy yoritilganlik koeffitsiyenti, e		Minimal yoritilganlik koeffitsiyenti, а
		Yuqori va kombinatsiyala shgan yoritilganlik	Yon tomonlama yoritilganlik
I	Muhim aniqlikdagi ishlar	10	3,5	-
II	Yuqori aniqlikdagi ishlar	7	2	0,20-0,16
III	Aniq ishlar	5	1,5	0.16-0,14
IV	Kam aniqlikdagi ishlar	3	1	0,14-0,12
V	Dag‘al ishlar	2	0,5	0,12-0,10
VI	Juda dag‘al ishlar (umumiy kuzatish bilan kechadigan ishlar)	1	0,25	0,10-0,08

Ishlab chiqarish binolaridan tashqarida bajariladigan ishlar uchun ish joylarining va ish yuzalarining yoritilganligi ishning razryadiga bog‘liq holda 2 lk dan 50 lk gacha bo‘ladi.
5.1- va 5.2-jadvallarda tabiiy va sun’iy yoritilganlikning sanitar-gigiyenik talablar daajasidagi meyoriy miqdorlari ko‘rsatilgan.

5

VI

Juda dag‘al ishlar (umumiy kuzatish bilan kechadigan ishlar)

1

0,25

0,10-0,0

.1-jadval Ishlab chiqarish binolarida tabiiy yoritilganlik ko‘rsatkichining meyoriy miqdorlari

5.2-jadval

				Eng kichik yoritilganlik, Lk
				Lyuminessent yoritkichda		Cho‘g‘lanma yoritkichda
Muhim	0,1 va undan kam	Kichik	Qorong	3000	750	1500	300
aniqlikda			‘i	-	-	-	-
		O‘rta	Yorqin	750	750	1000	300
			Qorong	-	-	-	-
		katta	‘i	1500	500	750	300
			Yorqin	750	300	400	150
			Qorong
			‘i
			yorqin
Yuqori	0,1-0,3	Kichik	Qorong	2000	750	1000	300
aniqlikda			‘i	1000	400	500	150
		O‘rta	Yorqin	-	-	-	-
			Qorong	750	200	400	100
		Katta	‘i	-	-	-	-
			Yorqin	500	150	300	75
			Qorong
			‘i
			Yorqin
Aniq	0,3-1,0	Kichik	Qorong	1000	300	500	150
		O‘rta	‘i	750	200	400	100
		Katta	Yorqin	-	-	-	-
			Qorong	500	150	300	75
			‘i	-	-	-	-
			Yorqin	400	150	200	50
			Qorong
			‘i

			Yorqin
Kam	1,0-10	Kichik	Qorong	150	150		150	50
aniqlikda		O‘rta	‘i	150	150		150	50
		Katta	Yorqin	-	-		-	-
			Qorong	100	100		100	30
			‘i	-	-		-	-
			Yorqin	100	100		100	30
			Qorong
			‘i
			Yorqin
Dag‘al	10 dan yuqori	Obyektning asosiy rang bilan		100	100		100	30

Ishlab chiqarish xonalari va ish joylarini sun’iy yoritish meyorlari

		o‘zgaruv-chianligi va asosiy rangga bog‘liq emas
Juda dag‘al		Obyektning asosiy	75	75	-	20
(umumiy		rang bilan
kuzatish bilan		o‘zgaruvchianligi
kechadigan		va asosiy rangga
ishlar)		bog‘liq emas

Yoritilganlikni o‘lchash jihozlari

Yoritilganlikni o‘lchashda YU-15, YU-16, YU-17, YU-116 markali lyuksmetrlar ishlatiladi. YU-16 lyuksmetri eng keng tarqalgan bo‘lib, u o‘lchagich korpusidan, o‘lchov mexanizmi shkalasidan, korrektor va fotoelementlardan tashkil topgan bo‘ladi.

Lyuksmetrning ishlash prinsipi yorug‘lik oqimining fotoelementlarga ta’siri natijasida, lyuksmetr zanjirida elektr toki hosil bo‘lishiga asoslangan. Hosil bo‘lgan tok ta’sirida lyuksmetrning ko‘rsatkichi (YU-16 lyuksmetrida «quyoncha») harakatlanib, shkalada yoritilganlikning miqdorini «lyuks» da ko‘rsatadi.

5.3.-rasm. YU-16 lyuksmetri. 1-fotoelement; 2-filtr; 3-galvanometr shkalasi; 4- ravshanlilikni
aniqlagich; 5-qopqoq

Shu sababli yoritilganlikning miqdori lyuksmetr fotoelementlariga tushadigan yorug‘lik oqimining miqdoriga bog‘liqdir. Har bir lyuksmetrga qo‘shib-ajratgich bo‘lib, u yoritilganlikning o‘lchash oralig‘ini o‘rnatish uchun xizmat qiladi. YU-16 lyuksmetrning qo‘shib-ajratkichi 0-25 lk, 0-100 lk va 0-500 lk oraliqlarida o‘rnatilishi mumkin. Qo‘shib-ajratkichning har bir holati uchun 50 bo‘limdan iborat shkala to‘g‘ri keladi. Bundan tashqari YU-16 lyuksmetri fotoelementi yorug‘lik filtri«so‘ndiruvchi» bilan ta’minlangan bo‘lib, u yordamida 50000 lk.gacha bo‘lgan yoritilganlikni o‘lchash mumkin. Ushbu filtr asosan yoritilganlik 500 lk.dan yuqori bo‘lgan hollarda ishlatiladi.(5.3-rasm).

YU-17 lyuksmetrning qo‘shib-ajratkichini ham 3 xil (0-1 lk, 0-10 lk va 0-100 lk) holatda o‘rnatish mumkin. Lyuksmetrning shkalasi 100 ta teng bo‘lakka bo‘lingan. Shuning uchun qo‘shib – ajratkichning holatiga bog‘lik holda YU-17 lyuksmetri yordamida 0,01 lk.dan (qo‘shib-ajratkichning 0-1 lk holatida) 100 lk. gacha bo‘lgan miqdordagi yoritilganlikni o‘lchash mumkin.
Lyuksmetrlar meyor darajasida ishlashi uchun ular +450 S yoki –400S harorat va 80% nisbiy namlikdan yuqori bo‘lgan muhitda uzoq vaqt saqlanmasligi kerak.
Lyuksmetrdan foydalanganda avval ularning ko‘rsatgichi «0» holatda ekanligini tekshirib ko‘rish kerak va lyuksmetr qo‘shib-ajratkichini eng yuqori holatga o‘rnatish lozim. Bu holda ko‘rsatkich juda kam o‘zgarsa, qo‘shib-ajratkichni 2 yoki 3-holatga keltirish kerak. Agar yoritish har xil manbalar bilan amalga oshirilgan bo‘lsa, bu holda lyuksmetr ko‘rsatkichini «tuzatish koeffitsiyentiga» (5.3jadval)ko‘paytirish lozim.