4. Pul oqimlarining to‘g‘ri usuldagi tahlili?

4.Pul oqimlarining to‘g‘ri usuldagi tahlili?
To‘g‘ri usul – xo‘jalik faoliyatidan pul mablag‘lari harakatini ijobiy va salbiy farqlanishlarini aniqlashning kassa usulida hisob-kitob qilinishidir⁷².
Pul mablag‘larini to‘g‘ri usulda tahlil etishning metodologik asosi balans usuli hisoblanadi. Uning mazmunini quyidagilar tashkil etadi:

• 
  pul qiymatliklarining davriy qiymatini hisobga olmaslik
  
• 
  pul mablag‘larini qoldiq qismini aniqlash quyidagi tenglikka
  

teng:


Bu yerda:

Ko‘rsatkichlar	Kod
Pul mablag‘larining davr boshiga qoldig‘i	010
Asosiy (joriy) faoliyatdan pul mablag‘larining harakati
Xaridor va buyurtmachilardan olingan pul mablag‘lari	120
Boshqa kirimlar	130
Mahsulot (ish, xizmat)larni, xomashyo va boshqa aylanma aktivlarni olib kelishga yo‘naltirilgan pul mablag‘lari	150
Ish haqiga	160
Dividendlar, foizlar to‘loviga	170
Soliqlar va turli yig‘imlarga	180
Boshqa xarajatlarga	190
Asosiy (joriy) faoliyatdan pul mablag‘larining sof kirimi	020
Investitsion faoliyatdan pul mablag‘larining kirimi
Asosiy vositalar va boshqa oborotdan tashqari aktivlarni sotib olishdan tushumlar	210
Olingan foizlar	240
Asosiy vositalar olib kelishga, moddiy va nomoddiy aktivlarga daromadli qo‘yilmalar	290

Pul oqimi to‘g‘risidagi hisobot qatorlari

Qimmatli qog‘ozlar va boshqa moliyaviy qo‘yilmalarni olish	300
Boshqa korxonalarga berilgan qarzlar	310
Investitsion faoliyatdan sof pul mablag‘larining harakati	340
Moliyaviy faoliyatdan pul mablag‘larini harakati
Boshqa korxonalardan olingan qarz va kreditlar	420
Qarz va kreditlarni qoplash (foiz to‘lovisiz)	430
Moliyaviy faoliyatdan sof pul mablag‘lari harakati	040
Pul va pul ekvivalentlarining sof o‘sishi (kamayishi)	050
Pul mablag‘larining davr oxiriga qoldig‘i	060

Pul-oqimini asosiy faoliyat bo‘yicha ijobiy natijasi moliyaviy salohiyatning yaxshiligini ifoda etadi . 2.Berilgan kreditlar uchun foiz va dividendlar ko`rinishidagi pul mablag`lari-ning kelib tushishi Foizlar va dividendlarni olish va to`lash bilan bog`lik pul oqimini alohida ko`rsatish uchun , ularni bir hisobot davridan keyingisiga izchillik bilan aso-siy, investitsiya yoki moliya faoliyatidan olingan pul oqimi sifatida tasnif etish lozim buladi.

Хo`jalik yurituvchi sub`ektlar uchun to`langan va olingan foizlar asosiy fao-liyatdan keladigan pul oqimlari sifatida tasnif qilinishi mumkin, chunki ular sof daromad yoki zararni aniqlashda ishlatiladi.

Faoliyat turlari bo‘yicha pul oqimi

№	Ko‘rsatkichlar	O‘tgan yilning shu davrida			Hisobot davrida			O‘zgarishi (+,-)			O‘sish daraja si, %
		Sum ma, Ming so‘m	Salmo g‘i, %	Sum ma, ming so‘m		Salmo g‘i, %	Summa, ming so‘m		Salmo g‘i, %
1	Davr boshiga pul mablag‘lari qoldig‘i	124.5	-	171.9		-
2	Pul mablag‘la rining jami kirimi:	4828.0	100	6280.0		100	1 452		-	130.0
	Shu jumladan faoliyat turlari bo‘yicha: -asosiy faoliyatdan	3062.0	63.4	4 821.0		76.7	1759.0		13.3	157.4
	-investitsion	1260.0	26.0	889.0		14.2	-370		-11.8	175.6
	moliyaviy	506.0	10.6	570		9.1	64		-1.6	112.6
3	Pul mablag‘larining jami chiqimi	4 780.7	100	5983.0		100	-		-	125.1
	Sh jumladan Faoliyat turlari	2180.4	45.6	3168.0		52.9	987.6		9.2	145.3

Korxonada pul oqimini tahlilidan shuni qayd etish lozimki, joriy davrda pul oqimining davr boshiga qoldigi 171.6 ming so‘mni, pul mablag‘lari kirimi (operatsion, investitsion, moliyaviy faoliyatdan) 6 280 ming so‘mni, pul mablag‘lari chiqimi 5 983.3 ming so‘mni tashkil etgan. Pul mablag‘larining davr oxiriga qoldig‘i 468.9 ming so‘mni tashkil etgan. Pul mablag‘lari kirimi va chiqimida asosiy ulushni asosiy faoliyatdan daromad va xarajatlar, investitsion faoliyatdan xarajatlar tashkil etgan.
To‘g‘ri usulda tahlil etishning imkoniyatlari. Buxgalteriya hisobi schyotlaridagi ma’lumotlar asosida pul mablag‘larining kirimi va chiqimini hisoblashni nazarda tutadi. Ya’ni, joriy manbasi buxgalteriya hisobining schyotlar rejasidagi axborotlar hisoblanadi. Pul mablag‘lari schyotidagi debet va kredit aylanmalari hajmi tahlilning zaruriy manbasi hisoblanadi.
Barcha schyotlar bo‘yicha debet va kredit aylanmalari hajmi faoliyat turlari bo‘yicha qayta tarkiblanadi.
To‘g‘ri usulda pul mablag‘larini tahlil etish quyidagi savollarga aniq javob topish imkonini beradi⁷³:

• 
  joriy faoliyatdan keladigan pul mablag‘larini faoliyat uzluksizligini va rejalashtirilgan investitsion faoliyatni ta’minlashga yetarlimi yoki yetishmasligini baholash;
  
• 
  moliyaviy faoliyatdan keladigan pul mablag‘larining balanslangan sifatiga erishish uchun qancha mablag‘;
  

asosiy, investitsion va moliyaviy faoliyatdan xarajatlar va ularning kelish manbalarini korxona bo‘yicha jamlangan holda baholash;

• 
  pul mablag‘lari kirimi va chiqimining ularning davr oxiriga qoldiq summalariga qay darajada ta’sir etishini baholash;
  
• 
  faoliyat turlari bo‘yicha pul mablag‘lari tarkibiga, har bitta faoliyat turi bo‘yicha sof pul mablag‘lari sof kirimi (chiqimi)ni baholashga imkon beradi.
  

Joriy faoliyatdan sof pul mablag‘lari kirimi (chiqimi) ijobiy va salbiy holatlari kuzatiladi.
Ijobiy holat – korxona faoliyatining va kelgusidagi rivojlanish strategiyasining o‘z mablag‘lari hisobiga to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilganligidan dalolat beradi. Investitsion faoliyatdan pul mablag‘larining salbiy holati uzoq muddatli aktivlarga investitsiya kiritish holatlarida kuzatiladi. Bu holat samaradorligi va natijaviyligida strategik qarorlar to‘g‘ri belgilangan bo‘lsa, joriy davr bo‘yicha xarajatlarni ko‘paytiradi va kelgusi davrlar bo‘yicha pul tushumlarining oshishiga olib keluvchi holat sifatida baholanadi. Moliyaviy faoliyatdan pul mablag‘larining sof harakatida ijobiy holat korxonaning kengaytirilgan faoliyatini tashqi manbalar hisobiga moliyalashtirilayotganligini bildiradi. Yuqoridagilarning aksi salbiy holatni ifoda etadi.