Aloqa korxonalarda yoritish tizimlari

---

 

 

Aloqa korxonalarda yoritish tizimlari. 

Reja: 

1.  Sanoat korxonalarini yoritish usullari. 

2.  Ishlab chiqarish binolari va ish joylarini yoritishga qo‘yilgan umumiy talablar. 

3.  YOrug‘lik manbalari va yoritish uskunalari. 

4.  Ultrabinafsha va infraqizil nurlar va ularning inson organizmiga salbiy tasiri. 

Ishlab  chiqarish  xonalarining  va  ish  joylarining  yoritilganligi,  mexnat 

gigienasining  muxim  ko‘rsatkichlaridan  biri  xisoblanib,  mexnatni  ilmiy  asosda 

tashkil  etishning  va  ishlab  chiqarish  madaniyatining  ajralmas  qismi  xisoblanadi. 

YOritilganlik  insonning  tashki  muxit  bilan  bog‘lanishini  aniqlovchi  va 

ma’lumotlarning  sifatini  ifodalovchi  asosiy  ko‘rsatkichlaridan  biridir.  To‘g‘ri  va 

normal miqdordagi yoritganlik ish kurollari va  jixozlarning rangini, o‘lchamlarini 

tezda aniqlashga imkon beradi va ishchining mexnat kobiliyatini uzoq muddatgacha 

saqlanib qolishiga, mexnat unumdorligini oshishiga, ishlab chiqilgan maxsulotning 

sifatli bo‘lishiga sharoit yaratib, mexnat xavfsizligini oshiradi. SHikastlanishlarning 

5 foizi kasbiy kasallik - ishdagi uzoqni ko‘ra olmaslik (blizorukost) sabab bo‘ladi. 

Ishlab chiqarish sharoitlarida 3 turdagi yorug‘likdan foydalaniladi: tabiiy, sun’iy va 

uyg‘unlashgan. 

Tabiiy yoritilish qo‘yidagilarga bo‘linadi: 

Ustki  (shiftlar,  tomlar,  shuningdek,  baland  perepadlar,  aralash  bino  oralari  orqali 

teshiklardagi yorug‘lik beradigan fonarlar orqali); 

Yonboshlama (derazalar orqali); 

Uyg‘unlashtirilgan. 

Tabiiy yoritish darajasi kunning vaqtiga va iqlimiy sharoitlarga bog‘liq xolda ish 

vaqti davomida o‘zgarishi xisobli, ish joyining yoritganlik bilan emas, balki tabiiy 

yoritganlik  koeffitsienti  orqali  me’yorlashtiriladi.  Sanoat  korxonalari  ishlab 

chiqarish  xonalarini  yoritilganligini  baholash  uchun  tabiiy  yoritilish  koeffitsienti 

kattaligiga qarab belgilash qabul qilingan. Tabiiy yoritganlik koeffitsienti deb xona 

ichidagi  biror  nuktaning  yoritganligini  shu  vaktda  tashki  muxit  yoriganligiga 

nisbatining foizdagi ifodasiga  aytiladi. Tabiiy yoritilishning etarliligi 2 omil bilan 

belgilanadi: tabiiy yoritilish koeffitsienti va derazaning yorug‘lik tavsifi (yorug‘lik 

maydoni va yorug‘lik chuqurligi) bilan. Korxonalardagi tabiiy yoritilganlik sharoiti 

SNiP-2-4-79, SNiP- 2.0.1.0.5.98 talablariga muvofiqligi bo‘lishi kerak. Oynali yuza 

pol yuzasiga nisbatan 1/5 qismni tashkil etishi kerak. 

Ishlab  chiqarish  binolarida  barcha  ishlar  farqlash  ob’ektlarining  muayyanlik 

---

 

 

darajada  va  xajmlariga  qarab  6  razryadga  ajratiladi.  Ko‘rishni  (diqqatni)  jalb 

etadigan  ishlar  shartlariga  ko‘ra,  jadvalida  keltirilgan  sanitariya  me’yorlari 

tomonidan  6  razryad  uchun  SN-245-63  tabiiy  yoritilish  koeffitsienti  belgilangan. 

Tabiiy  yoritganlik  koeffitsienti  yoruglikning  iklimiy  koeffitsientiga  boglik  bulib, 

uning miqdori ishning kurish buyicha razryadiga,  farklash ob’ektining eng  kichik 

ulchamiga  xamda  iklimning  yoruglik  poyasiga  boglik  xolda  maxsus  jadvallardan 

tanlab  olinadi  va  shu  asosida  binolarga  urnatilishi  lozim  bulgan  derazalar  xamda 

fonarlar (yukori tomonlama yoritganliqda) soni aniklanadi va loyixalashtiriladi. 

QMQ 2.01.05-98 gigienik normalar ishning aniqligi va yoritish turiga qarab talab 

qilinadigan tashqi yoritilish koeffitsientining kattaligini belgilaydi 

Binodan  foydalanish  jarayonida  sexdagi  yoritilganlik  darajasi  ancha  pasayishi 

mumkin, chunki oynalangan yuzalarning ifloslanishi oqibatida ularning yorug‘likni 

o‘tkazish koeffitsienti kamayadi; devorlar va shiftlarning ifloslanishi ham ularning 

nur qaytarish koeffitsientini kamaytiradi. SHuning uchun ham sanitariya normalari 

yorug‘lik  tuynuklari  oynalarini  tozalab turish  zarurligini  qayd  qiladi.  Kam  chang 

ajraladigan xonalarni yiliga kamida 2 marta, tutunli va isli xonalarni kamida 4 marta 

tozalash zarur. SHift va devorlarni yiliga kamida bir marta oqlash va bo‘yash lozim.

---

 

 

 

Ko‘p maydoni oynalangan ba’zi bir ishlab chiqarish xonalarining ish 

joylarida  quyosh  nurlarining  to‘g‘ri  yoki  aks  etib tashishidan  ko‘zni 

oladigan  sharoitlar  yuzaga  kelishi  mumkin,  xavo  xaroratini  oshishi, 

asboblarni  qizishi  kuzatiladi.  Ular  bilan  kurashish  uchun  quyoshdan 

himoya  qiladigan  soyabonlar,  ekranlar,  jalyuzlar  va  shunga 

o‘xshashlardan foydalaniladi. 

Sun’iy  yoritish  sanoat  korxonalarining  binolarini  umuman  bir  xilda 

yoritish, umumiy yoritish va umumiy yoritishga qo‘shimcha ravishda 

ish  joylarini  maxsus  yoritish  bilan  qo‘shib  kombinatsiyalashtirilgan 

yoritilish usullari yordamida amalga oshiriladi. Umumiy yoritish va ish 

jixozi  va  ish  joyining  joylashishiga  boglik  xolda  tekis  yoki  lokal 

kurinishda  buladi.  Mahalliy  yoritish  statsionar  va  ko‘chma  bo‘lishi 

mumkin.  Umumiy  yoritishdan  ish  joylari  yuqori  yorug‘lik  talab 

qilmaydigan  va  shuningdek,  ishlab  chiqarish  sharoitlariga  ko‘ra 

(mexanik tebranishlar) mahalliy yoritish mumkin bo‘lmagan joylarda 

me’yoriy  yoritilishning  uncha  katta  bo‘lmagan  darajalarida