Andijon mashinasozlik instituti ib va kt fakulteti at va t yo‘nalishi k-34-22 guruh talabasi to‘ychiyev shukrulloning nazariy elektrotexnika fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI IB VA KT FAKULTETI AT VA T YO‘NALISHI K-34-22 GURUH TALABASI TO‘YCHIYEV SHUKRULLONING NAZARIY ELEKTROTEXNIKA FANIDAN TAYYORLAGAN MUSTAQIL ISHI

TOKLAR, KUCHLANISH VA QUVVAT UCHBURCHAGI HAQIDA TUSHUNCHA
REJA:

• Elektr tok
• Kuchlanish haqida tushuncha
• Quvvat nima ?

Zaryadli zarralarning tartibli harakatiga elektr toki deyiladi. Elektr toki erkin harakatlana oladigon elektronlar yoki ionlarning tartibli ko’chishidan paydo bo’ladi.
Elektr toki yo’nalishi sifatida musbat zaryadli zarralar harakatining yo’nalishi qabul qilingan. Agar tokni manfiy zaryadli zarralar hosil qilayotgan bo’lsa, elektr toki zarralar harakatining yo’nalishiga qarama-qarshi yo’nalgan bo’ladi.
Elektr toki mavjud bo’lish shartlari:

• O’tkazishgichda erkin zaryadli zarralarning bo’lishi
• Zaryadli zarralarni tartibli harakatga keltirish va bu harakatni to’xtatmay turish uchun bu zarralarga ma’lum bir yo’nalishda ta’sir qilib turadigon kuch bo’lishi zarur yoki o’tkazgich uchlarida noldan farqli potensiallar ayirmasi bo’lishi zarur
• Elektr zanjiri yopiq bo’lishi kerak

Elektr tokining asosiy belgisi-harakatdagi zaryadli zarralar tufayli paydo bo’luvchi magnit maydonning, mavjudligidir.

• Elektr tok

O’tkazgichning ko’ndalang kesim yuzasidan vaqt birligi ichida oqib o’tgan zaryad miqdoriga son jihatidan teng bo’lgan skalyar kattaliklakka tok kuchi deyiladi
Xalqaro birliklar sistemasida tok kuchining birligi sifatida, fransuz fizigi Amper sharafiga Amper (A) qabul qilingan. Tok kuchining birligi Amper asosiy fizik kattalik qatoriga kirib, bu birlik toklarning o’zaro magnit ta’siri asosida aniqlanadi.
Tok kuchi ampermetr yordamida o’lchanadi.
Agar tok kuchining moduli va yo’nalishi vaqt o’tishi bilan o’zgarmasa, bunday tok o’zgarmas elektr toki deb ataladi.
Metall o’tkazgichlarda elektr tokini elektronlarning, ya’ni manfiy ishorali zaryadlarning tartibli harakati yuzaga keladi.
Suyuqliklarda yoki elektrolitlarda tok tashuvchilar vazifasini musbat va manfiy ionlar bajaradi.
Elektronlarning harakat yo’nalishi, tokning yo’nalishiga qarama qarshi yo’nalgan bo’ladi.
Tok kuchi tokni hosil qilayotgan zaryadli zarralarning zaryad miqdori, konsentratsiyasi, ko’ndalang kesim yuzi va o’rtacha tartibli harakat tezligining ko’paytmasiga teng.
O’tkazgichning birlik ko’ndalang kesim yuzidan o’tayotgan tok kuchiga son jihatidan teng bo’lgan fizik kattalik tok zichligi deyiladi. Tok zichligi (A/m2)da o’lchanadi. Tok zichligi vektor kattalik bo’lib, tok yo’nalishi bo’ylab yo’nalgan.
Tok kuchini topish formulalari:
I = q/t, I = U/R
I = US/pl I = j*s
I = ES/p
Tok zichligini topish formulalari:
j = I/S, j = U / p*l j = E/p
t vaqt ichida o’tkazgichning ko’ndalang kesim yuzasidan o’tgan elektronlar soni:
N = I * t
N = q / e
1- rasm
Tok kuchining vaqtga bog’liqlik grafigidan hosil bo’lgan yuza miqdor jihatdan zaryadga teng
Tok manbaiga ikkita har xil L1 va L2 lampachalarni ulaymiz (2-rasm). K kalitni ulab, lampachalar yonganini ko'ramiz. Biroq lampachalar turli ravshanlikda yonadilar. L1 lampacha xira, L2 lampacha esa ravshan yonadi. Lampachalarning turli ravshanlikda yonishi elektr maydonning L1 yoki L2 lampachalarda turlicha “ishlashidan” dalolat beradi.
2. Kuchlanish haqida tushuncha
2-rasm