Asosiy tushunchalar

_{Bir fazali sinusoidal tok zanjirlari}


Asosiy tushunchalar
Sinusoidal tok elektr zanjirlari deb EYUK, kuchlanish va tokning kattaliklari vaqt davomida sinusoidal qonun bilan o‗zgaradigan elektr zanjirlariga aytiladi. Masalan:

21. 
    U _m sin( t _u )
    
22. 
    I _m sin( t _i )
    

(3.1)

Bu kattaliklarning vaqt diagrammalari 3.1-rasmda ko‗rsatilgandek bo‗ladi. Sinusoidal tok, kuchlanish va EYUK davriy kattaliklar hisoblanadi.

3.1-rasm.

Tok, kuchlanish va EYUK (i, u, e)larning oniy qiymatlari deganda –sinusoidal kattaliklarning qaralayotgan vaqt (t) momentiagi qiymatlari tushuniladi. Masalan, t=t₁ uchun i₁=I_msin( t₁+ _i )
Davr (T) - sinusoidal kattalik (tok kuchlanish, EYUK) faqat bir xil oniy qiymat qabul qiluvchi vaqt oralig‗i.
i₁=I_msin( t₁+ _i)=I_msin( (t₁+nT)+ _i )
bu yerda n-butun son

soni.

uchun
Chastota f, (gs)- davriy o‗zgaruvchi kattaliklarning bir soniya davomida to‗liq o‗zgarishlari


f = 1/ T (3.2)


Amplituda(E_m,U_m,I_m)-sinusoidal kattaliklarning davr oralig‗idagi eng katta qiymati.
Faza (fazoviy burchak), (rad)-sinusoidal kattaliklarning argumenti hisoblanadi, masalan tok

( t _i )
(3.3)

Boshlang„ich faza- (rad)- t=0 vaqt momentidagi faza qiymati.
Agar t=0 vaqt momentidagi sinusoidal kattaliklarning oniy qiymatilari musbat bo‗lsa boshlang‗ich faza musbat, aksincha bo‗lsa manfiy hisoblanadi. Vaqt diagrammalarida boshlang‗ich faza musbat bo‗lsa koordinata boshidan chap tomonga manfiy bo‗lsa ung tomonga chiziladi. 3.1- rasmda kursatilgan vaqt diagrammasi uchun tok va kuchlanish boshlang‗ich fazalari _u 0 _i 0.
Burchak chastota (rad/ s)- faza (fazoviy burchak)ning o‗zgarish tezligi
(3.4)
T
Faza siljishi- ikki sinusodal kattaliklar orasidagi fazalar farqi. Kuchlanish va tok orasidagi fazalar farqi -harfi bilan belgilanadi va quyidagicha ifodalanadi

( t _u ) ( t _i )
(3.5)

Quyidagi hollarni kurib utamiz:
a) =0 bu holatda tok va kuchlanish faza buyicha ustma-ust tushadi;
b) = bu holatda tok va kuchlanish qarama-qarshi fazalarda yotadi;

1. 
   >0 bu holatda tok kuchlanishdan burchakka orqada qoladi (tok kuchlanishdan keyin amplituda qiymatiga erishadi)
   
2. 
   <0 holatda tokkuchlanishdan burchakka oldinda boradi.
   

Davriy o‗zgaruvchan tok, kuchlanish va EYUKlarning ta‟sir etuvchi qiymatlari- ushbu kattaliklarning bir davrga teng vaqt oralig‗idagi o‗rtacha kvadratik qiymatlari

T
I ¹ i ² (t)dt ;
T ₀
U ¹ u ² (t)dt ;

T
T ₀
E ¹ e² (t)dt

T
T ₀

(3.6)

Sinusoidal tok, kuchlanish va EYUK uchun

I 0,707I _m ; U
0,707U _m ; E
0,707E_m
(3.7)

Tok, kuchlanish va EYUKlarning ta‘sir etuvchi qiymatlari vaqtga bog„liq bo„lmay o‗zgarmas tok, kuchlanish va EYUK kabi ta‘sir etib bir xil vaqt oralig‗ida ular kabi ta‘sirga ega bo‗lib, ularga ekvivalent kattalik hisoblanadi.
Sinusoidal kattaliklarni o„rtacha qiymati deganda uni o‗rtacha arifmetik qiymati tushuniladi. Davriy tok, kuchlanish va EYUKlarning o‗rtacha qiymati

^I ўр
T

1. 
   
   2
   i(t)dt;
   

T ₀


^U ўр
T

2
² u(t)dt;
T ₀


^Eўр
T

2
² e(t)dt;
T ₀

(3.8)

Sinusodal tok, kuchlanish va EYUK uchun (3.8) ifodadan

^Io'r
2

I
_m 0,637I_m
^Uo'r
2

U
_m 0,637U_m ;
^Eo'r
2

E
_m 0,637E_m ;
(3.9)

ifodani hosil qilamiz.
Egrilik forma koeffisienti- bu o‗zgaruvchan kattalikning ta‘sir etuvchi qiymatini uning o‗rtacha qiymatiga nisbati. Sinusodal tok, kuchlanish va EYUK uchun (3.7) va (3.9) ifodalardan egrilik koeffisienti
k _f k _f k _f (3.10)