Ayollar jinsiy a’zolaridagi xavfli 0 ‘smalar kimyoterapiyasi

AYOLLAR JINSIY A’ZOLARIDAGI XAVFLI 0 ‘SMALAR KIMYOTERAPIYASI
Yomon sifatli 0‘sm alarni davolashda turli kim yoterapevtik preparatlar q o ila n ila d i. 0 ‘sm ani asosiy davolash usullarini kim yoterapiya bilan q o ‘shib q o lla g a n d a yaxshi natijalarga erishiladi. Xirurgik va nur bilan davolashni q o lla sh m um kin b o ‘lm aganda (o ‘sm an in g dissem inatsiyalangan formalari) birgina kimyoterapiya asosiy rol o ‘ynaydi. B em or b atam o m tuzalm asa-da, b a ’zi bir o g ‘riqli belgilarni y o ‘qotadi va um rini uzaytiradi. Tanosil a ’zolarning o ‘sm asiga kelganda, kim yoterapiya asosan, tu x u m d o n n in g y o m o n sifatli o ‘sm alarida, xorionepiteliomada keng qoilaniladi. Kasallikning ancha chuqur bosqichlarida, xirurgik va nur bilan davolash q o ‘shib qoilaniladi. 216 T ux u m d o n n in g y o m o n sifatli o ‘sm alarida kasallikning ancha c h u q u r bosqichlarida h am q ato r hollarda kim yoterapiya q o ‘llab yaxshi natijaga erishilm oqda (o ‘sm aning oMchami kichrayadi, assit va charvidagi m ctastazlar yo'qoladi). 0 ‘tkazilgan kim yoterapiyadan keyin o ‘sm alarni xirurgik y o ‘l bilan olib tashlashning imkoni tug‘iladi. Kimyoterapevtik preparatlar har xil y o lla r bilan kiritiladi: teri ostiga, venaga, qo rin b o ‘shlig‘iga. P rep a ratn i qorin b o ‘shlig‘iga kiritish usuli k o ‘proq tu x u m d o n n in g yom on sifatli o bsm alarida, ayniqsa, assitda q o ilan ila d i. Bunday hollarda assit odatda troakar orqali evakuatsiya qilinadi va keyin shu troakar orqali preparat q o rin b o ‘shlig‘iga yuboriladi. Assit suyuqligining bir qismi steril kolbaga yiglladi va tekshirish uchun laboratoriyaga jo ‘natiladi. Parazitlarga qarshi vositalar Trixom onadli kolpitni davolash uchun m etronidazol (trixopol 250, flagil, klion, efloran) qoilaniladi. Trixopol 500 vaginal sham cha ko‘rinishida ishlab chiqariladi. Bu preparatlar bilan bir qatorda, shilliq qavat zam burugli zararlanishning oldini olishda nistatin preparati qoilaniladi. G orm onoterapiya G orm onlar bilan davolashda ichki sekretsiya bezlaridan tabiiy y o ‘l bilan olingan p reparatlar va sintetik analoglar qoilaniladi. Davolashning quyidagi turlari mavjud: 1. О ‘m in i bosuvchi gorm onterapiya — organizm da gorm onlar miqdori yetishmasligida yoki kamayib ketganda qoilaniladi. 2. Stim ullovchi gormonterapiya — organizmdagi tabiiy gormon ishlab chiqarilishini kuchaytiradi. 3. Tormozlovchi gormonterapiya — endokrin bezlarning gipersekretsiyasida qoilaniladi. Gorm onal preparatlar quyidagicha farqlanadi: — ayollar jinsiy gorm oni (estrogen va sariq tana gorm onlari); — erkaklar jinsiy gormoni. Estrogen prcparatlarga — estron (follikulin), estradiola dipropionat, etinilestradiol (mikrofollin), sinestrol kiradi. 217 Estrogen preparatlarning aktivligi shartli birliklarda (ТВ) ifodalanadi (1 mg estron 10 ООО Т В tashkil qiladi). K o ‘ r s a t m a l a r . Birlamchi va ikkilamchi amenoreya, infantilizm, bepushtlik, klimakterik va postkastratsion sindromlarda, bachadondan disfunksional qon ketganda qoMlaniladi. Monelik. Jinsiy a ’zolar va sut bezining o ‘smasida. Birinchidan, sust ishlayotgan endokrin bezlarning yetishmayotgan gorm onlarini toMdirish, ikkinchidan, biron o ‘zgarish yoki kasallik oqibatida norm adan ortiqroq ishlayotgan endokrin bezlarning sekretini neytrallash maqsadida organizmga gormonal preparatlar va sintetik gormonlar yuboriladi. Endokrin bezlar ortiqcha ishlab, gorm onlar k o ‘p chiqqanda b o sh ­ qa bezlarning birgalashib ish lash i buziladi. T u x u m d o n funksiyasi buzilganda tu x u m d o n gorm oni ning preparatlari ginekologiyada keng qoMlaniladi. Tuxumdonning ekstraktlari ovarinlar deb ataladi. Tuxum ­ don to ‘qim asida g o rm o n lar kam roq boMadi, follikula yorilishi paytiga kelib follikular suyuqlikda ovarial gorm on k o ‘payadi. Follikular apparatdan ishlanib chiqadigan bu gormon estrogen gormon deb ataladi. Tuxum don gorm onlari bevosita qonga oMib, siydik bilan chiqqani uchun tabiiy estrogen moddalarning preparatlari follikular gormonlar homilador ayollar yoki ot siydigidan olinadi. Tuxum don gormonlarining preparatlari tabletka, tomchi dori va am pulalarda (teri ostiga yuborish uchun) ishlab chiqariladi. Tuxum don gormonlaridan quyidagi hollarda qoMlaniladi: — infantilizm; — balog‘atga yetish davrida q o n yaratish funksiyasining buzilishi; — klimakteriy davrida; — ovqatlanishning buzilishi (yog‘ bosishi); — hayz k o ‘rish funksiyasining buzilishi; — tu g ‘maslik (yalligManish jarayonlarining oqibatlariga bogMiq boMmagan tuglmaslik); — ichki sekretsiya bczlarining kasalliklari; — b a ’zi nerv kasalliklari (epilepsiya) va psixozlar. Tegishli ko‘rsatmalar boMganda sintetik gormonlar (jumladan, sinestrol) d an foydalangan m a ’qul. 218 Jinsiy a ’zolarning chala taraqqiy etishi, tu x u m d o n lar gipofunksiyasi va shu tufayli gipooligomenoreya yoki ikkilamchi amenoreya belgilarining kelib chiqishi, gemorragik metropatiyaga estrogen preparatlar bilan davo qilinadi. Sut bczlarining rakida va tu x u m d o n n in g xavfli o ‘sm alarida ham esterogen preparatlari keng qoMlanilmoqda. Odatda, ular keksa yoshdagi va kechki m en o p au zad ag i bem orlarga buyuriladi. Menopauzada bo'lgan yoki menopauzadan keyingi birinchi yillarda (5 yilgacha) androgenlarni qollash maqsadga muvofiq. Sintetik esterogen preparatlarni teri ostiga yuborish uchun am pulalarda va ichish uchun tabletkalar shaklida ishlab chiqariladi. Sariq tana ham ichki sekretsiya bezi hisoblanadi, tuxumdonning shu tanadan ishlanib chiqadigan ikkinchi gormoni sariq tana gormoni progesteron deb ataladi. Sariq tananing sintetik gormonlari progesteron va pregnin nomi bilan ishlab chiqariladi. Progesteron quyidagi xususiyatlarga ega: — proliferatsiya holatidagi endom etriyning sekretor o'zgarishiga sabab boiadi; — bachadon va naylardagi m uskullarning qisqarishini kamaytiradi; — sut bczlarining taraqqiy etishini tezlatadi. Progesteron quyidagi hollarda qoilaniladi: — am enoreya (birlamchi va ikkilamchi); — dismenoreya; — b a c h a d o n d a n fu n k s io n a l q o n o q ish i (g e m o rrag ik metropatiya, yuvenil qon oqishi va klimakteriy davrida qon ketishi). Progesteron bilan davolash 6—8 kun davom etadi. Q on ketmayotganda progesteron berish hayz siklining tiklanishiga imkon beradi. Odatdagi va tahdid solib turgan abortda ham progesteron qoilaniladi. Pregnin — sariq tana gormoni (progesteron) ning sintetik analogidir. Progesteron ning biologik va shifobaxsh ta'siri qanday bolsa, pregninniki ham shunday. Pregninning progesterondan afzalligi shuki, uning tabletkalarini qabul qilish mumkin. A m m o pregninning biologik aktivligi progesteronga qaraganda taxminan 5—6 baravar kamligini nazarda tutmoq kerak. 219 Sariq tan a gorm o n i ning yetarli darajada ishlab chiqarilmasligi tufayli tuxumdonlar funksiyasi buzilganda pregnin buyuriladi. Erkak jinsiy go rm o n i ning preparatlari testosteron-propionat va metiltestosteron nomi bilan ishlab chiqariladi. Ayollarda bachadondan funksional qon oqishi, tom ir va nerv sistem asining klim akteriy davri bilan bog‘langan o ‘zgarishlarda testosteron-propionat buyuriladi. Klim akteriydan ilgarigi davrda va klimakteriy davrida bachadondan funksional qon oqqanida testosteron inyeksiya qilinsa, endom etriy atrofiyalanib, qon ketishi to ‘xtaydi. Tuxum donlar bilan sut bezining rakiga davo qilishda ham testosteron qoilaniladi. Q alq o n sim o n bez ekstrakti — tireoidin qalqonsim on bezning yetarli ishlamasligidan kelib chiqqan menoragiyalarda qoilaniladi. Pituitrin R gipofiz (miya ortigl) orqa bolagining ekstrakti b o lib , o d atd a teri ostiga yuboriladi (bir gallik dozasi 0 ,5— I ml). Bu preparatlar silliq m uskullarni qisqartirgani uchun bachadondan atonik qon ketishida, operatsiya qilingan bemorlarning siydigi ushlanib qolganda, meteorizmda ichak peristaltikasini kuchaytirish uchun buyuriladi. G ipofizning old b o lag id an chiqadigan gorm on jinsiy funksiyalarga ta'sir ko‘rsatadi. G ipofizning old b o lag id an ikkita g o rm o n ch iq a d i: follik u lalarn i q o ‘z g ‘a ta d ig a n g o rm o n — prolan A fo llikulaning o ‘sishiga va yetilishiga y o rd a m beradi, luteinlashtiruvchi gormon — p r o la n В follikulalarni sariq tanaga aylantiradi. Ayollar hom ilador b o lg a n vaqtda xorial g o n ad o tro p in a la r hosil b o lis h i kuchayadi, bu siydik bilan k o ‘plab chiqadi. Siydikdan p r o l a n В ( l u t e i n l a s h t i r u v c h i g o r m o n ) c h i q i s h i n i hom iladorlikning ilk m uddatlarida aniqlash mumkin. Buyrakusti bczlarining gorm oni — adrenalin tomirlarni toraytiradi va qonni to ‘xtatadi. Ayol ko‘p q o n yo‘qotib, qon bosimi pasayib ketganda adrenalinni fiziologik eritma bilan teri ostiga yuborish yaxshi samara beradi (500 ml fiziologik eritm aga 1 am p u la). B undan tashqari, adrenalin m ahalliy anesteziyada, orqa miya anesteziyasi bilan sakral anesteziyada q o i l a n i l a d i . T o ‘q im Ia rg a q o n k elish in i k a m a y tiris h va anesteziya m u d d atin i oshirish m aqsadida 10 ml novokain 220 eritm asiga 1:1000 nisbatdagi adrenalin eritm asidan 2 tom chi qo'shiladi. Oxirgi avlod gormonal preparatlar klimonorm — kombinatsiyalangan estrogen-gestogenli, femoston — 2 fazali kombinatsiyalangan estradiol+didrogesteronli preparatlar bo'lib, klimaktirik davrda qoMlaniladi; dyufaston — hayz sikli buzilganda qoMlaniladi.
FIZIOTERAPEVTIK DAVOLASH USULLARI
Ayollar jinsiy a ’zolarining yalligManish kasalliklariga davo qilishda fizioterapevtik usullar ko‘p qoMlaniladi. O rganizm ga biron fizioterapevtik usul bilan t a ’sir etganda shuni nazarda tutish kerakki, har qanday boshqa tashqi ta ’sir kabi fizioterapevtik ta ’sir h am reflektor reaksiyalarga sabab boMadi. F iz io te ra p e v tik m u o la ja la rn in g shifobaxsh t a ’sir ko ‘rsatishida an a shu reaksiyalar katta rol o ‘ynaydi. Davolash m uassasalarida ko ‘rsatiladigan terapevtik t a ’sirlarda shartsiz ta’sirot (ya’ni biron fizioterapevtik m uolaja) bilan birga, har xil tashqi om illar ham ta'sir etishini esdan chiqarish yaramaydi. Sharoitning qulayligi, saranjomlik, yot t a ’sirlarning y o ‘qligi bem orlarning ahvoliga shubhasiz ijobiy ta ’sir ko'rsatadi va shifobaxsh m uolajaning durust kor qilishida katta rol o ‘ynaydi. B em or od atlan m ag an har qanday yangi doim iy ta ’sirotning kelib chiqishi I.P.Pavlov ta ’limotiga m uvofiq organizm ning javob reaksiyasiga sabab boMishi kerak. Terapevtik natijani ikkinchi signal sistemasi orqali ham kuchaytirish mumkinligini esda tutish kerak. B em orning bosh miya p o ‘stlogMga ikkinchi signal sistemasi orqali s o ‘z bilan m axsus t a ’sir ko ‘rsatish nuqtayi nazaridan baho berm oq kerak. Shunday ekan, terapevtik agent b e m o r u ch u n to ‘g ‘ridan to bg ‘ri qarshi omilga, y a ’ni salbiy omilga aylanib ketmasligi u ch u n tibbiyot xodimlari b e m o r bilan m u o m alad a to ‘g ‘ri yoM tu ta bilishlari zarur. Elektroterapiya Ginekologik bemorlarga davo qilishda elektr tokidan galvanik, faradey va yuksak kuchlanishli o ‘zgaruvchan tok shaklida qoMlaniladi. T a ’sir etib turgan vaqtda kuchlanishi bir xil boMgani holda bir y o ‘nalishga ega boMadigan tok galvanik tok yoki о ‘zgarmas 221 tok deb ataladi. Galvanik tok galvanik batareya, akkumulator yoki maxsus mashinadan olinadi. Terapevtik maqsadlar uchun tok kuchlanishi 60—80 V dan oshmasligi lozim. 0,25— 1 m m qalinlikdagi y u p q a qalay elektrodlar eng yaxshi elektrodlar hisoblanadi. Elektrod yuzaga zichroq yopishib turishi va shu bilan tokni bir tekis taqsimlashi uchun, paxmoq laxtaklardan qalin gigroskopik qistirm a q o ‘yiladi. Q istirm a fiziologik eritm a bilan h o ‘llanadi, siqib tashlanadi va b ad an n in g elektroliz bilan t a ’sir etiladigan qismiga yopiladi, ustidan qalay elektrod plastinkasi qo'yiladi va hammasi birga vint bilan mahkamlanadi. Elektroterapiya quyidagi hollarda qoilaniladi: — qorin pastida, biqin sohasidagi m uayyan nuqtalarda og ‘riq sezilib, ayni vaqtda jinsiy a ’zolarda obyektiv o ‘zgarishlar bolm aganda; — ichak va qovuq atoniyasida. H am m ag a m a ’lum R u m k o rf g ‘altagidan olinadigan o ‘zgaruvchan tok Faradey toki deb ataladi, u qovuq va t o ‘g bri ichak sfinkteri b o ‘shashganda, shuningdek, qorin va ch an o q tubi m uskullarining zaifligida q o ilan ila d i. F aradey toki t a ’sirida m uskullarning yuqorida k o ‘rsatilgan guruhlari qisqaradi va chiniqadi. Faradizatsiya uchun sterjen shaklida ishlangan ko ‘m ir elektrod sterilizatsiya qilinib, qovuq yoki to ‘g ‘ri ichak b o ‘shlig‘iga kiritiladi, yassi plastinka — elektrod esa qoringa yoki d u m g ‘azaga q o ‘yiladi. lonoterapiya Muayyan dori moddalarni, masalan, yod, kalsiy va boshqa elem entlarning ionlarini o ‘zgarm as elektr toki yordam ida organizmga yuborish ionoterapiya (boshqacha aytganda ionoforez, elektroionoterapiya) deb ataladi. Ayni vaqtda terapevtnk effekt beradigan ionlar organizmga yuboriladi. E le k tro io n o te ra p iy a texnikasi q o ‘yidagicha: b e m o rn in g d u m g ‘aza sohasiga qum li xalta q o ‘yilib, indifferent elektrod badanga zich taqaladi. Bu elektrod iliq fiziologik eritmaga hollangan matoni qalin qavati bilan qoplangan 10x15 sm kattalikdagi q o ‘rg‘oshin plastinkadan iborat. M ato qavati bilan qoplangan ikkinchi elektrod qorinning pastki qismiga q o ‘yiladi. Bu elektrod matosi ham dori moddasi eritmasiga hollangan boiadi. 222 Ginekologiya am aliyotida ionoterapiya ko‘pincha qin yoki b ach ad o n b o ‘yni kanalining shilliq pardasi orqali o ‘tkaziladi. Vaginal terapiya uchun silindrik uchlik shaklidagi elektroddan foydalaniladi. Vaginal elektrod quyidagicha tayyorlanadi: naysim on ko ‘zgu olib, qinga shunday kiritiladiki, b ach ad o n b o ‘yni ko ‘zguning ichiga kirib tursin. K o ‘zguning tashqi teshigi rezina tiqin bilan bcrkitiladi, bu tiqinga ebonit sterjen va unga m ah k am lan g an k o bm ir elektrod va ikkita shisha naycha ham da ularga kiygizilgan ingichka rezina shlanglar kiygizilgan boiadi. Qinga kiritilgan ko‘zgu pastki shisha naycha orqali dori eritmasi bilan toldiriladi. Shundan keyin ikkala naycha qisqichlar bilan berkitilib, elektrodlarni ulashga kirishiladi. Elektrodlarni muolajaga tayyorlash. Har bir muolajadan keyin elektrodlarning paxmoq yoki doka qistirmalari almashtiriladi. Navbatdagi har bir m uolajadan oldin elektrodlar iliq suvga chayiladi, qaynatiladi va quritilganidan keyin yana ishlatilaveradi. Elektrodlar (va qistirmalar)ning bittasini ham isha bir xil dori eritmasiga hollash uchun ularni shartli belgilar bilan belgilab q o ‘yish lozim. Vaginal elektrodlar har gal ishlatilgach, spirt bilan artiladi va dezinfeksiyalovchi m odda eritmasida saqlanadi. Bu elektrodlar ishlatilishidan oldin maxsus sochiqda artiladi. T o ld irm a elektrodlarni ham ishlatgandan keyin dezinfeksiya qilish kerak. Silindrik k o ‘zgu iliq suvda sovunlab yuviladi, so‘ngra qaynatiladi. Rezina qistirma va unga o ‘rnatilgan elektrod, shisha naychalar 0,5% li lizol eritm asida c h o ‘tk a bilan sovunlab yuviladi, so‘ngra spirt bilan artiladi. Ayollar jinsiy a ’zolarining yalliglanish kasalliklarida, ch u - nonchi, bachadon va ortiqlarning yalliglanish kasalliklari, perimetrit va parametritlar, fiksatsiyalangan retroverziyalar va shu kabilarda ionoterapiya keng qoilaniladi. lonoterapiyaga moneliklar: — yiringli jarayonlar; — y o m o n sifatli o ‘smalar; — teri epiderm isining shikastlanishi. D iaterm iya Diatermik tok (yuksak chastotali tok) bir necha elektrodli maxsus apparatlar yordam ida hosil qilinadi va mahalliy diatermiya shaklida qoilaniladi. 223 Ginekologiyada elektrodlarni qorin bilan belga (qorin-orqaga joylashtirish), q o rin bilan qinga q o ‘yish (q o rin -q in -o rq ag a joylashtirish) keng qoilaniladi. Diatermiya, ayniqsa, gonokokk kabi issiqqa ojiz bakteriyalarga bakteritsid ta'sir etadi, t o ‘qim alardagi m o d d a alm ash inuvini oshiradi, qon va limfa aylanishini kuchaytiradi, og‘riq sezgisini kamaytiradi va hokazo. G inekologiyada diaterm iya ch a n o q qorin pardasi yallig‘- lanib, bitishma, ekssudatlar paydo boiganda, operatsiyadan keyin chandiqlar paydo bolganda, parametritlarda, bachadon ortiqlaridagi yalligManish jarayonlarida qoMlaniladi. T u x u m d o n gipofunksiyasida, jinsiy a ’zolar chala yetilganda, spastik dismenoreyada diatermiya yaxshi natijalar berishi mumkin. Seans vaqtida bem or badaniga issiq oMganini sezib, rohat qiladi. Elektrodlar badanga zich taqalib turm asa, badan achishadi va og ‘riq sezgisi paydo boMadi. D iaterm iya seansi 20 m in u td an 1 soatgacha davom etadi; tok kuchi 0 ,7—2A. Endoservisitlar va b ach ad o n b o ‘ynining eroziyalarida to ‘qimalarni koagulatsiya qilish maqsadida ham diatermiya toki qoMlaniladi. Koagulatsiyadan keyin qinga vazelin moyi bilan hoMlangan steril tam p o n 12 soatga tiqib q o ‘yiladi. Moneliklar. Sezuvchanlikning buzilishi, yiringli jarayonlar, qon oqishi, isteriya. YorugMik bilan davolash. Ginekologik kasalliklarga davo qilish maqsadida yorugMik yoki gelioterapiya (oftob bilan davolash) shaklida yoki su n ’iy yorugMik m anbalari yordam ida qoMlaniladi. Oftob vannalari. O rganizm ga oftobning ko‘rsatadigan t a ’siri q u y o sh yorugMigi sp ek trin in g tarkibiga va yoritilish m uddatiga bogMiq. Q uyoshning nechogMiq balandda turishiga va atm o sfe ra ho latig a (n a m lik , b u lu t va sh u n g a o ‘xshashlarga) qarab hatto bir joydagi quyosh spektri ham farq qiladi. Shunday ekan, kunning turli soatlarida va turli fasllarda quy o sh bir xilda t a ’sir etm aydi. O ftob vannalaridan foydalanish b a ’zi bir qoidalarga rioya qilishni talab etadi, chunonchi: — davolashga kirishishdan oldin b em o r badanini oftob bilan yoritishga asta-sekin oTgatishi zarur; — dastlabki havo vannalarida kasallik o ‘chogMni yoritmaslik 224 kerak, chunki yalligManish jarayonlarini zo lriqtirib yuborish xavfi bor; — b em orning boshiga (ayniqsa, ko ‘ziga) oftob tushmasligi u ch u n t o ‘sib q o ‘yish kerak; — t o ‘yib o vqat y e g a n d a n keyin o fto b m u o lajalarin i qoMlash yaramaydi; — m uolaja vaqtida bem orga d o im o qarab turiladi (yurak faoliyati tekshiriladi), mahalliy rcaksiyaga (teri reaksiyasiga) va bemorning umumiy ahvoliga e'tibor beriladi; — oftob vannasi tam o m b o lg ach , bem orning charchash va bedarmonlik hissini bartaraf qilish uchun iliq suvli vanna buyuriladi. U m um iy oftob vannalari sil jarayonlarida, ginekologik kasalliklar um um iy kam qonlik va ozgMnlik bilan davom etganda, chanoqdagi, a ’zolarning sum nkali yalligManish ja ra ­ yonlarida qoMlaniladi. Tuxumdonlar yetarli ishlamaganda (gipomenoreya, oligom enoreya, am enoreya), k o ‘p q o n y o ‘qotishdan kelib chiqqan anemiyalarda, dismenoreyalarda oftob vannalari yaxshi natija beradi. Moneliklar. Ayollar jinsiy a ’zolarining qon oqishga moyillik bilan davom etadigan yalligManish jarayonlari, yaxshi sifatli va y o m o n sifatli o ‘sm alar, dekom pensatsiyalangan yurak poroklari, o ‘pka silining aktiv formalari, c h o ‘pday ozib ketish, um um iy arterioskleroz, markaziy nerv sistemasining organik kasalliklari va epilepsiya um um iy oftob vannalarini buyurishga monelik qiladi. S u n ’iy yorugMik m anbalari bilan davolash D a v o la sh m a q s a d id a s u n ’iy yorugM ik m a n b a la rid a n : infraqizil nur sochuvchi asboblar, Minin reflektori, solluks lampasi; ultrabinafsha nur sochuvchi asboblar, kvars lampasidan foydalaniladi. Minin reflektori elektr yorugMigi bilan davolash uchun ishlatiladigan eng oddiy asbob hisoblanadi. Davolash 10— 15 kun davom etib, har kuni 20 m inutdan 60 minutgacha yorugMik beriladi. Elektr vannalar ch an o q a ’zolarining norm al tem peratura bilan davom etadigan har xil yalligManish jarayonlarida qoMlaniladi va ayniqsa, parametritlarda (chanoq kletchatkasi 15 — G inekologiya 225 yallig‘langanda) yaxshi ta ’sir ko ‘rsatadi. Seans 5 m in u td a n 30 m inutgacha davom etadi. Hamm asi bo‘lib 10—20 scans buyuriladi. Yurak poroklari, miokardit, buyraklarning og‘ir kasalliklari, c h a n o q va organizm ning b o sh q a qismlaridagi o ‘tkir yoki z o briqqan y allig lan ish jarayonlari elektr vannalardan foydalanishga monelik qiladi. Solluks lampasi, asosan, infraqizil nurlarni sochadigan 200 Vattli katta elektr lampadan iborat. G inekologiyada ayollar jinsiy a ’zolarining y arim o ‘tkir va surunkali yalligManish jarayonlariga davo qilish uchun solluks lampasi keng q o ‘llaniladi. Bu lam pa ta ’sirida infiltrat shimilib ketadi va og‘riq bosiladi. Qizil filtrdan foydalanish mahalliy giperemiya va leykositozga sabab bo‘lib, yaxshi natija beradi. Simob-kvars lampasi, asosan, ultrabinafsha nur sochadi. Ginekologiya amaliyotida butun badanni, shuningdek, uning ayrim joylarini yoritish uchun kvars lampasidan foydalaniladi. Quyidagi kasalliklarda butun badan ultrabinafsha nurlari bilan yoritiladi: — jinsiy a ’zolar silida; — u m u m iy kam qonlik va ozg‘inlik bilan davom etadigan surunkali yalligianish jarayonlari — ginekologik kasalliklarda; — tu x u m d o n funksiyasining buzilishi (am enoreya, gipomenoreya, oligomenoreya, dismenoreyajda; — balog‘atga yetish davridagi kam qonlik va o rtiq ch a asabiy q o lzg‘alishda. Qorin devori va oraliqning operatsiya jarohatlari yiringlaganda, furunkulozda b ad an n in g m a ’lu m bir qism i u ltrabinafsha nurlar bilan yoritiladi. B utun badanni yoritish 2—3 ultrabinafsha birlik ( U F E — U B B ) dan boshlanadi, navbatdagi h ar bir seansda doza 2— 3 U B B oshiriladi. U m u m iy doza 30—40 U B B ga yetkaziladi. Kvars lampasi bilan ishlaganda xodimlar ham, bem or ham q o ram tir shishali him oya k o ‘zoynagi taqib olishlari kerak, aks holda ko‘zning m uguz pardasi yallig‘lanishi m um kin. Gidroterapiya Suv bilan davolash yoki gidroterapiya fizik davolash usuli b o ‘lib, b u n d a turli tem peraturadagi suvdan davo m aqsadida foydalaniladi. 226 G idroterapiyaning ta ’siri tem p eratu ra (issiq yoki sovuq) ning organizm ga ta ’sir etishi bilan ch am b arch as bog‘liq. Bu ta ’sir quyidagilardan iborat: 1. Termik ta ’sir kuchi badan va suv temperaturasining farqiga, organizmga tegadigan yoki organizmdan ketadigan (sovuqda foydalanilganda) issiqlik miqdoriga, ta'sir etuvchi tem peraturaning o ‘zgarish tezligiga bogMiq. B undan tashqari, issiq yoki sovuqning q a n c h a vaqt ta ’sir etishi h am term ik ta ’sir kuchini o ‘zgartiradi. Issiq yoki sovuq uzoqroq t a ’sir etganda kuchliroq reaksiyaga sabab b o ‘ladi. Biron xil m uolajaga o ‘rganib qolishning ahamiyati bor. Shu sababli dastlabki effektni vujudga keltirish uchun takroriy muolajalarda suv tem peraturasi yuqoriroq b o ‘lishi kerak. 2. M exanik ta ’sir (umumiy vannadagi suyuqlik ustunining bosim i, dushda, badanni latta h o ‘llab artganda terining t a ’sirlanishi va shunga o ‘xshash). 3. Kimyoviy ta ’sin suvdagi kimyoviy aralashm alarga bog‘liq (karbonatli, gorchitsali vannalar va h.k.).