Azərbaycan Hava Yolları

“Azərbaycan Hava Yolları” QSC Milli Aviasiya Akademiyası

Kurs işi
Mövzu :Aviaşirkətin istehsal proqramının işlənilməsi Fakültə: İqtisadiyyat və hüquq

İxtisas: Menecment Qrup: 1327a

Müəllim: i.e.n dosent T. Tağıyev Tələbə: Səfərova Jalə

Bakı 2020

GİRİŞ

PLAN

1.İstehsal proqramı və onun müəssisədə rolu 2.Aviaşirkətdə istehsal proqramının planlaşdırılması

3. 
   Базар игтисадиййаты шяраитиндя планлашдырма системi
   

Nəticə

İstifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısı

GİRİŞ

İstehsalat proqramı (istehsal planı) hazırkı inkişaf planının əsas məqsədyönlü hissəsidir.

İstehsal proqramının əsas məqsədi istehsal strategiyasının həyata keçirilməsidir, yəni müqavilələrdə göstərilən müddət ərzində tələb olunan həcmdə, keyfiyyətdə məhsul istehsalında müştərilərin ehtiyaclarını ödəmək. Bu proqram məhsulların istehsalına dair uzunmüddətli və cari planlar qəbul edilmiş strategiya, eləcə də satış üzrə uzunmüddətli və cari planlar əsasında formalaşır. Satış planları sifariş portfelinin formalaşması üçün əsasdır, yəni burda müştəri ilə bağlanmış müqavilələrin siyahısı və növlü çatdırılma planları nəzərdə tutulur.

İstehsal proqramı bütün müəssisənin və əsas emalatxanaların istehsal gücünün hesablanması və istehsal güclərinin balansına əsaslanır.Bundan əlavə, istehsal proqramını əsaslandırmaq üçün əsas vəsaitlərin, maddi, əmək və maliyyə mənbələrinin icrası üçün tələb olunan hesablamalardan istifadə edilir.

Müəssisənin planlaşdırma orqanlarının istehsal proqramının ilkin versiyasından imtina etmək məcburiyyətində qalması mümkündür, çünki bu, istənilən mənfəət əldə etməyə imkan vermir. Bu vəziyyətdə texniki və idarəetmə xidmətləri istehsal xərclərini azaltmaq və satışları artırmaq üçün daxili istehsal ehtiyatlarının müəyyənləşdirilməsi ilə məşğul olur, yəni interaktiv bir planlaşdırma prosesi baş verir: yuxarıdan aşağıya və aşağıdan yuxarıya.

İstehsal proqramının göstəricilər sistemi

Uzunmüddətli, cari və əməliyyat istehsal planlarının əsasını onun göstəriciləri təşkil edir. İstehsalat proqramı, şərti olaraq, əmək və maya dəyəri ilə ölçülür. Bunlar uzunmüddətli, cari (rüblər və aylarla bölünən bir il üçün) və əməliyyat (aylar onilliklərə, növbələrə, saatlara bölünür) planlarında verilir.

Planlaşdırılan istehsal proqramının əsas meyarı qazancı artırmaqdır. Bununla yanaşı, istehsal üçün planlaşdırılan məhsulların quruluşunu məhsulun həyat dövrü baxımından da yadda saxlamaq lazımdır.

Hər bir müəssisədə planlaşdırılan istehsal proqramı mövcud istehsal imkanlarına və ya onun istehsal gücünə uyğun olmalıdır.

1.İstehsal proqramı və onun müəssisədə rolu

İstehsal proqramı (məhsulların istehsalı və satışı planı) müəyyən bir çeşiddə və keyfiyyətdə olan məhsulların istehsalı və satışı üçün fiziki və maya dəyəri baxımından, təşkilatın (müəssisənin) məqsədlərinə nail olmağa yönəldilmiş geniş bir plandır.

Müəssisənin istehsal fəaliyyətinin məqsəd və vəzifələrini əks etdirən istehsal proqramı müəssisə planının aparıcı hissəsidir. Planın bütün digər bölmələri istehsal proqramına uyğun olaraq hazırlanır və vaxtında və ən az xərclə həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədi daşıyır. İstehsal proqramının hazırlanması konkret məhsullara real ehtiyac, məhsul tədarükü və bazar araşdırması üçün bağlanmış müqavilələr əsasında hesablanmış istehsal həcmi, nomenklatura və çeşidə uyğun olaraq istehsal proqramı və müəssisə planının digər bölmələri üzrə sonrakı hesablamalar üçün başlanğıc nöqtəsi olmalıdır.

Bundan sonra istehsal proqramı aşağıdakı ardıcıllıqla hazırlanır:

1. 
   Məhsulların nomenklaturası və çeşidi, fiziki baxımdan tədarük həcmi bağlanmış müqavilələrə əsasən müəyyən edilir.
   
2. 
   Təchizat həcmi əsasında hər bir məhsulun istehsal həcmi fiziki cəhətdən müəyyən edilir.
   
3. 
   Müəyyən məhsul növləri üçün istehsal həcmi istehsal gücünün hesablamaları ilə əsaslandırılır.
   
4. 
   İstehsal və tədarükün təbii həcmlərinə əsasən maya dəyəri göstəriciləri hesablanır: mal, satılmış; ümumi və xalis məhsullar.
   
5. 
   Müqavilələrin şərtlərinə uyğun olaraq məhsulların daşınması üçün cədvəl hazırlanır.
   
6. 
   İstehsal proqramı müəssisənin əsas bölmələri arasında paylanır.
   

Məhsulların istehsalı və satışı planı növlü və dəyər baxımından tərtib edilir.Şirkət müəssisələrdən müəyyən bir növ, tip, ölçü və lazımi keyfiyyətdə məhsul almaqda maraqlı olduğundan istehsal həcmlərinin planlaşdırılması məhsul çeşidinin və onun həcminin fiziki cəhətdən müəyyənləşdirilməsindən başlayır.

Məhsul çeşidi gələcəkdə istehsal vəzifələrinin qurulacağı məhsul adlarının siyahısıdır. Müəssisələr, bir qayda olaraq, genişləndirilmiş çeşid üçün istehsal proqramı hazırlayır. Hər bir müəyyən məhsulun adının və ölçüsünün dəqiq qurulması müəssisənin özü üçün də zəruridir, çünki onsuz texnoloji bir prosesi tərtib etmək, istehsal gücünü təyin etmək, əmək standartlarını müəyyənləşdirmək və s. mümkün deyil.

Nomenklatura, müxtəlif istehlak xüsusiyyətləri ilə fərqlənən müəssisə tərəfindən istehsal olunan məhsulların genişləndirilmiş siyahısıdır.Çeşid bir nomenklatura daxilində məhsulların tərkibini xarakterizə edir. Çeşiddə istehsalın həcmini fiziki baxımdan qiymətləndirmək üçün ton, xətti metr, kvadrat və kubmetr, ədəd və s. kimi fiziki vahidlərdən istifadə olunur Nomenklatura görə fiziki baxımdan məhsul həcminin hesablanması şərti ölçü vahidlərində aparılır (şərti ton).

İstehsal proqramına üç bölmə daxildir:

• 
  fiziki vahidlərdə istehsal həcmi;
  
• 
  istehsal həcmi dəyər baxımından;
  
• 
  pul ifadəsində satış həcmi və fiziki vahidlərdə satış həcmi.
  

İstehsalın həcmi fiziki cəhətdən hər bir məhsul növü (nomenklatura görə), çeşid kontekstində və fiziki vahidlərdə məhsulların keyfiyyət göstəriciləri ilə hesablanır.

Məhsul istehsalı və satışının həcminin fiziki mənada müəyyənləşdirilməsi çoxistiqamətli məhsul istehsal edən bir müəssisə üçün ümumilikdə istehsalın və satışın ümumi həcmini qiymətləndirməyə imkan vermir. Bütövlükdə müəssisə üçün məhsul istehsalının və satışının həcmini qiymətləndirmək üçün bu göstəricilər müvafiq qiymətlərdən istifadə olunduğu dəyər baxımından hesablanır. Sözdə nağd şəkildə göstərilən həcm göstəricilərini müəyyənləşdirmək ehtiyacı ümumilikdə müəssisə üçün belə göstəricilərin hesablanması imkanından qaynaqlanır:

• 
  istehsalın həcmi və onun quruluşu;
  
• 
  satışın həcmi (müəssisənin ümumi gəliri);
  
• 
  məhsul satışından müəssisənin mənfəətinin miqdarı.
  

Davamlı planlaşdırmanın ən yayqın forması müəssisənin illik planıdır. İllik plan, planlaşdırılan ilin başlamazdan əvvəl hazırlanmış, bütün göstəricilərin rüblük bölünməsinə malikdir. Müəssisənin inkişaf planının əsas bölmələri və göstəriciləri (cari və orta müddətli planlar):

1. 
   məhsulların istehsalı və marketinqi;
   
2. 
   müəssisənin texniki inkişafı;
   
3. 
   istehsalın və layihələrin iqtisadi səmərəliliyinin göstəriciləri;
   
4. 
   kapital qoyuluşu və əsaslı tikinti planı;
   
5. 
   maddi-texniki təminat;
   
6. 
   yığınlar və çərçivələr;
   
7. 
   istehsal xərcləri və məhsul satışından əldə olunan mənfəət planı;
   
8. 
   maliyyə planı;
   
9. 
   sosial inkişaf planı;
   
10. 
    ətraf mühitin qorunması.
    

İstehsal proqramını planlaşdırmağın əsas meyarı istehsal tapşırıqlarını optimallaşdırmaqla əldə edilən maksimum qazanc əldə etməkdir. Bunun üçün cari (baza) dövrün (ilin) hesabat məlumatları təhlil edilir və məhsulların istehsalı və satışı, məhsulların qiyməti, keyfiyyəti və çeşidi üzrə planlaşdırılmış göstəricilərlə müqayisə edilir. Bundan əlavə istehsal güclərinin imkanlarına əsaslanaraq istehsal həcmi və quruluşunun məcmu göstəriciləri üçün bir neçə variant müəyyənləşdirilir. Müxtəlif inkişaf strategiyalarını - yenidən işləmə, modernləşdirmə və istehsalın sabitləşdirilməsi nəzərə alınmaqla bu cür variantların yaradılması məqsədəuyğundur. Hər bir seçim üçün ilk növbədə satış imkanları təhlil edilir.

2. Aviaşirkətin истещсал програмынын планлашдырылмасы

Авиаширкət ишлярinin щяcминин планлашдырылмасынын ясас вязифяси даща аз истисмар хярcляри иля ишляря, хидмятляря вя авиадашымалара тялябин юдянилмяси вя истещсалын рентабеллийинин тямин едилмясидир. Aviaşirkətlərin ишляринин планлашдырылмасы системи онун идаря едилмяси вя инкишаф механизмидир. О, ашаьыдакы елементлярин истифадясини нязярдя тутур:

• 
  план эюстяриcиляри системинин ишлянилмяси;
  
• 
  план щесабламаларынын технолоэийасы вя методики тяминаты;
  
• 
  планлашдырма цчцн мцтярягги норма вя нормативляр;
  
• 
  план щесабламаларынын оптималлашдырылмасы механизми.
  

План эюстяриcиляри ясас вя щесабланан эюстяриcиляря бюлцнцрляр. Ясас эюстяриcиляря ашаьыдакылар аиддир:

Щяcм эюстяриcиляри – сярнишин дювриййяси, мянфяят вя эялирляр

Мадди-техники база эюстяриcиляри – эюндярмяляр вя хидмятчи системин вязиййяти

Ресурс эюстяриcиляри – ясаслы гойулуш вя авиайанаcаьа тялябат

Сямярялилик эюстяриcиляри – фондверими, ямяк мящсулдарлыьы, ишлярин майа дяйяри, рентабеллик, няглиййат иш ващидиня дцшян йанаcаг сярфиййатынын хцсуси чякиси.

Планын щесабланан эюстяриcиляри ашаьыдакылардыр:

• 
  Сярнишинлярин, почтун вя йцкцн эюндярилмяси (илкин вя транзит)
  
• 
  Юзцнямяхсус щава эямиляри паркынын йериня йетирдийи тонкилометрляр, о cцмлядян дашыма нювляри цзря.
  
• 
  Щава эямиляринин типи вя ишлярин нювляри цзря учуш саатлары
  
• 
  Коммерсийа йцкц, щава эямиляринин типи цзря учушларын мящсулдарлыьы
  
• 
  Щава эямиляринин йцк эютцрмя вя сярнишин йерляшдирмя имканындан истифадя эюстяриcиляри (%)
  
• 
  учуш саатлары
  
• 
  Ишчилярин сайы вя орта ямяк щаггы
  
• 
  Эялирляр
  
• 
  Хярcляр
  

Бцтцн эюстяриcиляр цзря эениш иллик планын ишлянилмяси цчцн ашаьыдакылар ясас кими гябул олунур:

• 
  Авиаşirkətin перспектив инкишаф планы
  
• 
  Техники-игтисади, технолоjи норма вя нормативляр
  
• 
  Сифаришчи мцяссисялярля вя тядарцкчцлярля мцгавиляляр
  
• 
  Хидмят олунан яразинин игтисадиййатында баш вермиш дяйишикликляр щаггында сон мялуматлар
  
• 
  Ящалинин сайынын дяйишмяси, ящалинин щярякятлилийи (дашынан сярнишинлярин сайыны ящалинин сайына бюлмякля щесабланыр), щава вя йерцстц няглиййат нювляринин тарифляринин сявиййясинин дяйишмяси щаггында мялуматлар
  
• 
  Ямяк васитяляри вя мадди ресурсларын базар гиймяти, иш вя хидмятлярин тарифляри
  
• 
  Игтисадиййатын дювлят тянзимлянмяси: верэиляр, фаиз дяряжяси, амортизасийа нормасы, сосиал сыьортайа айырмалар, гайдалар вя с.
  

Истещсал програмынын структуруна ашаьыдакылар дахилдир:

- авианяглиййат иш планы (юзцня авиадашыма вя эюндярмяляр планыны дахил

едир)

• 
  щава хятляри цзря щярякят вя дашыма планы
  
• 
  ТВП – нин щярякят вя истифадя планы
  
• 
  учуш дястясинин иш планы
  
• 
  ТВП – нин техники хидмят вя тямир планы
  
• 
  ЮИАТ цзря ишляр планы
  

Истещсал програмына дахил олан планлар бир-бири иля сых баьлыдыр. Мцяййян

планларын щесабланан эюстяриcиляри, диэяр планларын илкин эюстяриcиляри кими чыхыш едирляр.

Aviaşirkətin истисмар фяалиййяти планынын ясас щиссясини авиадашыма планы тяшкил едир. Бу план, тялябатын максимум юдянилмяси мягсядиля сярнишин, почт вя йцк ахынларынын планлашдырылан ил цчцн истигамятини вя щяcмини мцяййян едир. Дашымаларын щяcми вя гурулушу щава хятти цзря тяййарялярин щярякят

интенсивлийини, тяййаряляря тялябаты, тямир ишляринин щяcмини, мадди-техники тяминат планыны, щейяти, хярcлярин мигдарыны вя дашымалардан дахил олан эялирляри яввялcядян мцяййян едир.

Эюндяришляр планы( cədvəl 6) авиамцяссисянин аеропортларындан транзит вя илкин эюндяришлярин цмуми щяcми щаггында информасийаны якс етдтрир. Бундан башга, диэяр мцяссисялярин транзит тяййяряляри иля эюндярмялярин (щяр бир тип цзря айрыcа) мигдарыны дя якс етдирир.

Илкин эюндярмяляр еля эюндярмялярдир ки, онлар цчцн мцяссисянин аеропортлары щава эямиляринин мянсубиййятиндян асылы олмайараг башланьыcдыр.

Транзит эюндярмяляри еля эюндярмялярдир ки, онлар мцяссисянин аеропортларында бир тяййарядян бошалдылараг диэяр тяййаряляря йцклянирляр.

Планлашдырманы щяйата кечиряркян эюндярмяляри 3 категорийайа бюлцрляр (сярнишинляр, почт, йцк) вя щяр бир тяйинат мянтягяси цзря айрыcа щесаблайырлар.

cядвял 6

Эюндяришляр планынын фрагменти

Йола дцшмя вя тяйинат мянтягя си

Илкин эюндяришляр

Транзит эюндяришляр

Cями: эюндяришляр

Цмуми тоннаj

сяр н

поч т

йц к

сяр н

поч т

йц к

Сяр н

поч т

Йц к

сяр н

поч т

Йц к

няф.

т

т

няф.

т

т

няф.

т

Т

няф.

т

Т

1 – 2

1 – 3

1 – 4

1 – 5

Щяrяkяt vя daшыma planы

Тяйинат мянтягяси цзря прогнозлашдырылан йцк вя сярнишин ахынлары, сярнишинляри вя йцкляри лазыми мянтягяйя чатдырмаг цчцн ян гыса мясафянин сечилмясиня ясасланмагла авиахяттляр цзря груплашдырылыр.

Щава хяттинин коммерсийа шяраитиндя истисмары заманы (башланьыъ аеропортда йцкцн чатышмамасы цзцндян вя йа техники сябябляря эюря) хятляр аралыг енмялярля тяшкил едилир.

Щярякят вя дашыма планынын ишлянилмяси щава хяттинин (щ/х) формалашдырылмасындан башланыр.Бунун цчцн илкин мялуматлар кими ашаьыдакылардан истифадя едилир:

• 
  истигамятляр цзря сярнишин вя йцк ахынларынын прогнозу;
  
• 
  йени тип щава эямиляринин тятбигинин перспектив планы;
  
• 
  истисмарда олан щава эямиляринин истифадясинин планы;
  
• 
  дашымалар цзря щесабат мялуматлары.
  

Тяййарянин типи щава хяттиня сярнишин – йцк ахынынын юлчцсцндян, аеропортларын вя тяййарялярин техники – игтисади эюстяриъиляриндян асылы олараг тяйин едилир.

Щярякят вя дашыма планы шярти олараг 2 ясас щиссяйя – дашыма планына вя щярякят планына бюлцня биляр. Ашаьыдакы cядвялдя щярякят планынын структуру эюстярилмишдир.

Щярякят планы (cядвял 7) щава эямиляринин типи цзря тяртиб едилир вя щава хятти цзря щава эямиляринин щярякят cядвялинин тяртиб олунмасынын ясасыны тяшкил едир.

Щава хятляри йерили вя бейнялхалг щава хятляриня бюлцнцр.

Щава хятти – щава дашымасы вя учуш цчцн лазыми йерцстц аваданлыгларла вя аеродромларла тяcщиз едилмиш ики йахуд бир нечя мянтягя арасында щава эямиляринин мцнтязям учушунун тясдиг едилмиш маршрутудур.

Cядвял 7

Щярякят планынын фрагменти

№№	Щава хяттинин ады	Щава эямисинин типи	Щава хяттинин узунлуьу	Рейслярин сайы	Cядвялдя нязярдя тутулан сцрят (Vr )	Гят едилмиш километрляр (WKM )	Учуш саатлары WS
-	-	-	км	ядяд	км/саат	км	Саат

1	2	3	4	5	6	7	8

Щава хяттинин фяалиййяти щава эямиляринин щямин хятля щярякят тезлийи иля характеризя олунур.

Щярякят тезлийи мцяййян дювр ярзиндя йериня йетирилмяли олан рейслярин сайы иля мцяййян олунур.

Рейсляр тяк вя cцт рейсляря бюлцнцрляр.

Тяк рейсляр башланьыc аеропортдан тяйинат аеропортуна гядяр, йахуд якс истигамятдя йериня йетирилян рейслярдир.

Cцт рейсляр башланьыc аеропортдан тяйинат аеропортуна вя якс истигамятдя йериня йетирилян рейслярдир. Демяли бир cцт рейс щямин щава хяттиндя йериня йетирилян ики тяк рейся бярабярдир.

н сайда аеропорт олдугда онлар арасында йарадыла биляcяк билаваситя щава хятляринин сайыны мцяййян етмяк цчцн ашаьыдакы дцстурдан истифадя едилир.

n²  n

N_hx  ₂

Щярякят планынын щесабланан эюстяриcиляриня учуш саатлары (cядвял 7, 8-cи сцтун), гят едилмиш километрляр (cядвял 7, 7-cи сцтун) аиддир.

Щава эямиляринин типии цзря гят едилмиш километрляр ашаьыдакы дцстур васитясиля щесабланыр:

ⁱ  _
W

KM


i1

hxi ^Ri ^;

бурада: i – щава эямисинин(ЩЭ) типи

R_i - i типли щава эямисинин йериня йетирдийи тяк (йяни, йаныз бир истигамятдя)

рейслярин сайы

^ hxi

• 
  i типли щава эямисинин учдуьу щава хяттинин узунлуьу
  

ⁿ - щава хяттиндя учушлары щяйата кечирян щава эямиляринин сайы.

Истещсал учуш саатлары ашаьыдакы дцстур васитясиля щесабланыр:

i i
W

 W


s KM

/Vⁱ _;

бурада: ⁱ – cядвял цзря i типли щава эямисинин сцряти (учушун бцтцн
c

V

c

мярщялялярини нязяря алмагла)

Сярнишин дювриййясини сярнишинляр цзря орта коммерсийа йцклянмясини гят едилмиш километрляря вурмагла щесабламаг лазымдыр:

W  Q ⁱW ⁱ _;

s.d s KM

^{бурада:} Q ^{i – сярнишинляр цзря щава эямисинин орта коммерсийа йцклянмяси} Щава эямиляринин типляри цзря учушларын игтисади мящсулдарлыьы ( ⁱ
s

A

iq

)

максимум коммерсийа йцклянмяси иля ЩЭ-нин щесабланмыш мясафяйя учаркян

1 саат ярзиндя йериня йетирдийи ишлярин щяcминя бярабярдир.
A

iq

цчцн сабит щесаб олунур.

ⁱ конкрет тип ЩЭ

Учушларын мящсулдарлыьы ( A ) ашаьыдакы кими щесабланыр:

i..ist
W


A  ^TKM ; (ткм/саат)

W_S

Коммерсийа йцклянмясинин истифадяси фаизи Щава эямиляри паркынын истифадясинин сямярялилийини характеризя едир вя ашаьыдакы кими щесабланыр:

%  ^A 100% ;

ky _i
A


iq
Щава эямиляринин саатлыг учуш мящсулдарлыьыны ( A_S
) цмуми

тонкилометрлярин мигдарыны истещсал учуш саатларына (ЩЭ типляри цзря) бюлмякля щесабламаг олар:

^WTKM
A 

;


^S i
W


S

Щярякят вя дашымалар планынын икинcи тяркиб щиссяси дашымалар планыдыр (жядвял 8).

Daшыma planыnыn gюstяricilяrinя aшaьыdakыlar aiddir:

• 
  Иstismar sяrniшin dюvriyyяsi
  
• 
  Sяrniшinlяrin, yцkцn vя poчtun daшыnmasы
  

• 
  Иstismar ton kilometrlяr
  
• 
  Uçuш saatlarы
  
• 
  Tяyyarяlяrdяn istifadя gюstяricilяri (uчuшlarыn mяhsuldarlыьы, tяyyarяyя dцшяn uчuш saatlarы, sяrniшin oturacaqlarыnыn istifadяsi faizi, kommersiya yцklяnmяsi vя s.).
  
• 
  Tяyyarяlяrя, ekipajlara, aviayanacaq vя s. resurslara tяlяbat.
  

Bazar iqtisadiyyatы шяraitindя hяr bir hава xятти цзря gяliri, xяrclяri, rentabelliyi (xяrclяrlя mцqayisяdя) tяyin etmяk (hesablamaq) mяqsяdяuyьun sayыlыr.

Daшыma planыnыn gюstяricilяrinя hяddi sяrniшin dюvriyyяsini, hяddi yцklяnmяni vя hяddi t.km – и aid etmяk olar.

Hяddi sяrniшin dюvriyyяsi – uчuшun praktiki mяsafяsindя sяrniшin oturacaqlarыnыn sayы ilя tяyin edilir.

Hяrяkяt vя daшыnmanыn illik planы, ЮИАТ цзря iшlяrin hяcmi яsasыnda MA – nыn tяyyarяlяrя, vertolyotlara, aviamцhяrriklяrя, ehtiyat hissяlяrinя, yanacaьa vя baшqa resurslara tяlяbat tяyin edilir.

Учуш дястяляринин иш планы бир ил цчцн тяртиб олунур вя ескадрилийаларын вя учуш щейятинин (екипаjларын) иш планынын ишлянилмясинин ясасыны тяшкил едир.

Учуш дястясинин иш планында ашаьыдакы эюстяриcиляр юз яксини тапыр: цмуми учуш саатлары (cями вя о cцмлядян ЩЭ типляри цзря); цмуми тонкилометрляр; сярнишин дювриййяси; истисмар тонкилометрляр; учушларын иллик вя саатлыг мящсулдарлыьы.

Cядвял 8

Дашымалар планынын фрагменти

Орта коммерсий а йцклянмяси о жцмлядян

Сярнишин дювриййя си

Тон- кило- метрляр ^(^WTKM ^)

Учушларын игтисади мящсулдарлы ьы

Истисм ар тон- кило-

Комме р- сийа йцк- лянмяси-

Учушлары н мящсул- дарлыьы

жям и	ня ф	к г	^(^Ws.d ^)			^(Aiq ^)	метрля р (W ist ) tkm	нин истифадя %	( A )
кг	ня ф	к г	сярн.км	тк м	тк м	ткм/саат	ткм	%	ткм/саа т

Екипаjларын вя ескадрилийаларын планлары учуш дястясинин планынын тяркиб елементляридир.

Бу планлар ашаьыдакылары нязяря алыр:

а) конкрет щава хятляри шябякясиндя ишляр; б) дюнмя графикляри;

c) мцяййян сайда екипаъларын мювжудлуьу; д) норматив шяртляр.

Дюнмя графикляри план дюврц ярзиндя cядвялдя нязярдя тутулмуш рейслярин йериня йетирилмяси цчцн тяляб олунан саз щава эямиляринин сайынын мцяййян едилмяси, ЩЭ-нын щярякят cядвялинин оптимал вариантынын ишлянилмяси вя щава эямиляри паркынын истифадясинин сямярялилийинин йцксялдилмяси ещтийатларынын мцяййян едилмяси цчцн тяртиб олунур. Дюнмя графикляринин тяртиб олунмасы цчцн лазым олан илкин эюстяриcиляр ашаьыдакылардыр: ЩЭ – нын щярякят cядвяли; план дюврц ярзиндя йериня йетирилмяли рейслярин сайы; тяйинат аеропортуна гядяр тяляб олунан учуш вахты; тяйинат аеропортунда ЩЭ – нын дайанма вахты (техники хидмятя, йанаcаг долдурмаьа, сярнишинлярин, почтун вя йцклярин йцклянмясиня сярф олунан вахты нязяря алынмагла); эерийя – база аеропортуна учуш вахты. Ашаьыда эюстярилмиш cядвял 9 - да Боинг 757 тяййарясинин дюнмя графикинин нцмуняси эюстярилмишдир.

Cядвял 9

«АЗАЛ» Гапалы сящмдар cямиййятиня мяхсус Боинг 737 тяййарясинин дюнмя графики

ЩЭ – нын №	Аеропорт	Вахт	Рейс №	Вахт	Аеропорт	Учуш тезлийи
	Бакы Минск Минск Ростов Д Ростов Д	01.20 08.20 10.20 17.25 19.25		04.20 06.20 12.20 14.20 20.55	Истамбул Истамбул Москва Ш Москва Ш Бакы

3.Базар игтисадиййаты шяраитиндя планлашдырма системи

Перспектив планлашдырма ян бюйцк ящямиййят кясб едян планлашдырмадыр. Бу, онунла ялагядардыр ки, мящз узунмцддятли дюврдя планлашдырма обйектинин йени, даща йцксяк тяшкилати-техники сявиййяйя кечирилмяси, истещсалын йениляшдирилмяси, онун кейфиййятинин йцксялдилмяси вя ишлярин кейфиййят эюстярижиляринин йахшылашдырылмасы мясялялярини щялл етмяк мцмкцн олур. Диэяр тяряфдян, елми-техники тяряггинин вя хариcи мцщитин дяйишмя сцрятинин мцасир мярщялясиня, йени техниканын мянимсянилмясиня вя мящсулун йениляшдирилмясиня уйьун олан мящз бешиллик дюврдцр.

Узунмцддятли план юзцня узун бир дюврц ящатя едян елми-техники вя сосиал инкишаф програмыны дахил едир вя мцщцм кямиййят орийентирлярини, цмумиляшдириcи эюстяриcиляри вя артым темпини якс етдирир.

Ортамцддятли план узунмцддятли планын тапшырыгларыны конкретляшдирир вя илляр цзря ясас эюстяриcиляри мцяййян едир.

Cари (иллик) план ортамцддятли планын илляр цзря тапшырыгларыны йени шяраитя уйьун йериня йетирилмясини тямин етмяк цчцн корректя механизми кими чыхыш едир. Чцнки ортамцддятли планлар ишляняркян бир сыра мясяляляри нязяря алмаг мцмкцн олмур. Она эюря дя, планын корректя олунмасына ещтийаc йараныр. Иллик планын ясас функсийасы ортамцддятли планын мясялялярини iлляр цзря бюлцшдцрцр, деталлашдырыр вя мярщяля-мярщяля щяллини тямин едир. Беляликля, узунмцддятли план планлашдырма обйектинин инкишаф стратеэийасыны ифадя едир, ортамцддятли план – онун тактикасыны, иллик планлар ися оператив характер дашыйырлар. Ортамцддятли план узунмцддятли план вя йа прогноз ясасында ишлянир. Ортамцддятли планын йериня йетирилмяси заманы щяр ил жари план ишлянир. Ортамцддятли дювр битдикдян сонра планлар системи йениляшдирилир. Узунмцддятли план беш иля узадылыр вя йенидян 10 вя йа 15 иллик дювр ямяля эялир. Бунунла да, планлар системи бярпа олунур вя планлашдырманын фасилясизлийи принсипи щяйата кечирилир.

Перспектив планын тяркибиня ашаьыдакылар дахил ола биляр:

• 
  мцяссисянин сосиаллашмасы истигамятляри, йяни ясас мящсулун характери, истещсалын цмуми щяжминдя онун хцсуси чякиси;
  
• 
  кооперасийа ялагяляринин характери вя диэяр мцяссисяляря ютцрцлян истещсал мярщяляляри.
  

Перспектив планын айрылмаз щиссяси кими ишлярин тяшкили, мцяссисянин идаря едилмясинин тяшкилати структуру чыхыш едир. Цмумиликдя, идаряетмя системи, онун мяркязляшмяси, идаряетмя функсийаларынын дифференсиасийасы вя идаряетмя органларынын ишинин тяшкили мцяййян едилир.

Перспектив планда щямчинин, мцяссисянин cан атдыьы техниканын вя истещсалын тяшкилинин нязярдя тутулан сявиййяси мцяййян едилир. Техниканын вя истещсалынын тяшкилинин тякмилляшдирилмясинин ясас истигамятляри, щялли нязярдя тутулан ясас техники вя тяшкилати проблемляр мцяййян олунур. Ейни заманда нязярдя тутулан перспективдя техниканын вя истещсалын тяшкилинин сявиййяси характеризя олунур.

Перспектив план юзцня нязярдя тутулан дюврцн сонуна наил олуна биляcяк йекун техники-игтисади эюстяриcиляри дахил едир. Бу заман йалныз мцяссися цчцн ян бюйцк ящямиййятя малик олан эюстяриcиляр эютцрцлцр.

Мцяссисянин перспектив планыны бир нечя вариантда ишлямяк мягсядяуйьундур. Сонра бу вариантлардан ян сямярялиси сечилмялидир. Мцяссисянин фяалиййятинин cари планы рцбляря бюлцнмцш иллик пландыр. Cари план перспектив планын мцвафиг илинин дягигляшдирилмиш планыдыр.бу, щямин дюврдя техники вя тяшкилати шяраитин нязяря алынмасы шярти иля чохлу сайда план эюстяриcиляринин щесабланмасы ясасында щяйата кечирилир.

План ишляняркян мцяссисянин мцяссисянин ясас инкишаф мясяляляри щялл едилир: истещсалын сямярялилийинин максимум йцксялдилмяси, дахили ещтийатларын там истифадя едилмяси, ямяк мящсулдарлыьынын йцксялдилмяси щесабына истещсалын артымынын, фондвериминин тямин едилмяси, мянфяятин артырылмасы вя диэяр игтисади эюстяриcилярин йахшылашдырылмасы. Бу план, ялавя информасийанын вя материалларын cялб едилмяси иля ишляниб щазырланыр ки, онлара ашаьыдакылары аид етмяк олар:

• 
  тялябин прогнозу;
  
• 
  хидмят эюстярилян районларын игтисадиййатынын вя йерцстц няглиййат нювляринин вязиййятинин вя эюзлянилян дяйишикликлярин юйрянилмяси;
  
• 
  техники-игтисади норма вя нормативляр;
  
• 
  яввялки дюврлярдя (иллирдя) мцяссисянин фяалиййятинин йекунунун тящлили;
  
• 
  перспектив планларын ясас эюстярижиляри;
  
• 
  сифаришляр портфели вя мцгавиляляр.
  

Aviaşirkətin планынын ишляниб щазырланмасы мцяййян ишляр комплексинин йериня йетирилмясини тяляб едир. Онларын сырасына истещсал фондларынын (хцсусян ТВП - нин) истифадясинин йахшылашдырылмасы ещтийатларыны мцяййян етмяк цчцн мцяссисянин истещсал тясяррцфат фяалиййятинин, ямяк мящсулдарлыьынын йцксялдилмяси вя истещсалын тяшкилинин йахшылашдырылмасы ещтийатларынын мцяййян едилмяси цчцн щяртяряфли тящлилин апаылмасы дахилдир. Йени техниканын тятбиги вя истещсалын сямярялилийинин йцксялдилмяси цзря тядбирляр планынын ишляниб щазырланмасы цчцн база ролуну ойнайыр. План эюстяриcиляринин гиймятляринин ясасландырылмасы гцввядя олан норма вя нормативлярин мцтяряггилийиндян дя асылыдыр. Она эюря дя, онларын ишлянилмяси планынын щазырланмасындан юнcя щяйата кечирилир.

Мцлки авиасийа истисмар мцяссисясинин планы истещсалын инкишаф планындан башлайыр. Бу планда, мцяссисянин фяалиййятинин ясас эюстяриcиляри – мянфяят, рентабеллик вя эялирляр мцяййян олунур. План эюстяриcиляри ясас истещсал фондларынын вя ТВП – нин истифадя олунмасы техники-игтисади щесабламаларла, истещсалын вя ямяйин тяшкилинин йахшылашдырылмасы иля, мадди ресурсларын сямяряли истифадяси иля ясасландырылыр. Инкишаф планынын ясас тяркиб щиссяси кими щярякят вя мяхсуси ТВП – нин истифадяси планлары чыхыш едирляр. Бу планларын мцщцм щиссяси мцяссисянин фяалиййяти шяраитиндя учушларын мящсулдарлыьынын максимум йцксялдилмясиндян вя сийащы цзря щяр бир тяййаря цчцн учуш саатларынын артырылмасындан ибарятдир. Истещсалын инкишаф планы ишляниб щазырланаркян авиасийа техникасынын истифадяси сямярялилийинин, ямяк мящсулдарлыьынын йцксялдилмяси вя ясас истещсал фондларынын вя мадди ресурсларын истифадясинин йахшылашдырылмасы тямин олунмалыдыр.

Планын икинcи бюлмяси техники инкишаф вя истещсалын тяшкили планыдыр ки, о да юзцня мцтярягги технолоэийанын тятбиги (истещсала дахил едилмяси), истещсалын механикляшдирилмяси вя автоматлашдырылмасы, идаряетмянин, планлашдырманын,

истещсалын тяшкилинин тякмилляшдирилмяси щямчинин, планлашдырма вя идаряетмя

системинин, мцяссися ишчиляринин ямяйинин елми тяшкилинин, елми-тядгигат вя тяcрцби-конструктор ишляринин тякмилляшдирилмяси мясялялярини дахил едир.

Эюстярилян тядбирлярин планлашдырылмасы ясас истещсал фондларынын, мадди вя ямяк ресурсларынын (онлар планын сонракы бюлмяляриндя истифадя олунурлар) истифадясинин техники-игтисади эюстяриcиляринин ишлянмясини нязярдя тутур. Планын идаряетмянин, планлашдырманын вя истещсалын тяшкилинин тякмилляшдирилмясиня щяср олунмуш бюлмяси ишляниб щазырланаркян, ясас диггят истещсал ещтийатларынын мцяййян едилиб истифадя олунмасына, щейятин сайынын оптималлашдырылмасына йюнялмялидир. Бу мягсядля идаряетмянин гурулушунун тякмилляшдирилмяси, автоматик идаряетмя системляринин тятбиги яввялcядян нязярдя тутулмалыдыр.

Ямяйин елми тяшкили цзря мцяссисянин планына дахил едилян тядбирляр комплекс характердя олмалыдыр вя ишчилярин ямяйинин тяшкилинин вя иш шяраитинин йахшылашдырылмасынын тякмилляшдирилмяси мясялялярини щялл етмялидир.

Мцяссисянин планына юз гцввяси щесабына, щям дя елми тяшкилатла бирэя йериня йетирилян елми-тядгигат вя тяcрцби-конструктор ишляринин дахил едилмясинин мягсядяуйьунлуьу онларын йериня йетирилмясинин игтисади сямярялилийинин щесабланмасы (бу юз яксини планын диэяр бюлмяляриндя дя тапмалыдыр) иля ясасландырылыр.

Истещсалын игтисади сямярялилийинин йцксялдилмясинин планлашдырылмасы планын цчцнcц бюлмясинин мязмунуну тяшкил едир. Она эюря ки, план ишляниб щазырланаркян ясас диггят истещсалын сямярялилийинин йцксялдилмясиня, мцяссисянин мадди, ямяк вя малиййя ресурсларынын ялверишли истифадясиня, планларын оптималлыьынын йцксялдилмяси цчцн ямяйин тяшкилинин йахшылашдырылмасына вя идаряетмя системинин тякмилляшдирилмясиня йюнялдилмялидир.

Електрон щесаблама машынларындан вя мцасир игтисади-рийази методлардан истифадя етмякля планларын вариантларынын ишляниб щазырланмасы мцщцм ящямиййят кясб едир.

Истещсалын игтисади сямярялилийи юзцня цмумиляшдириcи эюстяриcилярин вя ресурсларын истифадяси эюстяриcилярини дахил едян эюстяриcиляр системи васитясиля планлашдырылыр. Бу мягсядля цч цмумиляшдириcи эюстяриcи истифадя едилир: истещсалын

щяжминин артым темпи, ямяк мящсулдарлыьынын артым темпи вя ямяк

мящсулдарлыьынын йцксялдилмяси щесабына ишляр щяжмининартым пайы. Мцяссисянин планларында ютян дюврля мцгайисядя ямяк мящсулдарлыьынын артым темпинин йцксялдилмяси вя ямяк мящсулдарлыьынын артым темпинин орта ямяк щаггынын артым темпини габагламасы тямин олунмалыдыр. Ямяк мящсулдарлыьынын артым темпинин ясасландырылмасы, бу эюстяриcинин артым темпинин ямяйин фондларла силащланмасы эюстярижисинин артым темпиндян даща йцксяк олмасыны тямин етмякля щяйата кечирилир.

Капитал гойулушларынын, дювриййя вясаитляринин вя ясас фондларын истифадясинин сямярялилийинин йцксялдилмяси дюрд эюстяриcи васитясиля планлашдырылыр. Онлара фондверимини, нормалашдырылан дювриййя вясаитляринин дювр етмясини, капитал гойулушлары хярcляринин гайтарылмасы мцддятини, капитал гойулушларынын сямярялилийинин йцксялдилмясини аид едирляр.

Планын дюрдцнcц бюлмяси норма вя нормативлярин ишляниб щазырланмасына щяср едилир. Бу норма вя нормативлярдя (илляр цзря) техники вя игтисади жящятдян ясасландырылмыш cанлы ямяк сярфиййатынын, мадди хярcлярин (авиайанаcаг сцрткц материалларынын, ещтийат щиссяляринин вя с.) истифадя олунан ямяк алятляринин (о жцмлядян ТВП), дахил едилян обйектлярин лайищя эцcцнцн мянимсянилмя мцддятинин прогрессив норма вя нормативляри мцяййян едилир.

Ясаслы тикинти планы истещсалын инкишаф планынын тюрямяси олараг, планын бешинcи бюлмясини тяшкил едир. Бу планда, нязярдя тутулмуш ишляр щяжминин йериня йетирилмяси цчцн ясас истещсал фондларынын вя истещсал эцcцнцн артырылмасы щямчинин, тикинти планы нязярдя тутулур.

Планын алтынcы бюлмяси мцяссисянин бцтцн фяалиййят истигамятляри цзря ясас мадди ресурслара тялябатын мцяййян едилмясиндян ибарятдир. Бунлар ашаьыдакы истигамятлярдир:

1. 
   Ясас истещсал
   
2. 
   Ясаслы тикинти
   
3. 
   Йени техниканын истиещсала дахил едилмяси
   
4. 
   Тямир – истисмар тялябаты
   
5. 
   Зярури мадди ещтийатларын артырылмасы
   

Ялавя олараг, мадди ресурсларын, илк нювбядя авиайанаcаг вя сцрткц материалларынын, ещтийат щиссяляринин, материалларын вя йанаcаьын гянаятля истифадяси нязярдя тутулур. Планын бу бюлмяси ириляшдирилмиш эюстяриcиляр цзря натурал ифадядя щесабланыр.

Планын йеддинcи бюлмясини ямяк вя кадрлар цзря план тяшкил едир. Бу план, ямяк мящсулдарлыьынын йцксялдилмяси планындан, ишчилярин сайы вя ямяк щаггы фонду планындан ибарятдир. Планын бу бюлмясинин ясас мягсяди ямяк мящсулдарлыьынын йцксяк вя дайаныглы артым темпинин тямин олунмасындан ибарятдир. Бу, сонракы технолоjи тякмилляшдирмялярля вя истещсалын иnтенсивляшдирилмяси иля, ямяйин фондларла силащланмасынын йцксялдилмяси иля, истещсала ямяйин тяшкилинин габагcыл формаларынын дахил едилмяси иля, истещсалын идаря едилмясинин игтисади методларынын тякмилляшдирилмяси иля, истещсал ещтийатларынын там истифадя едилмяси илə вя гянаят реjиминин эцcляндирилмяси иля яввялжядян мцяййян едилир. Ямяк мящсулдарлыьынын йцксялдилмяси амилляр цзря щесабланыр. Бу амилляри ашаьыдакы групларда бирляшдирирляр:

• 
  истещсалын техники сявиййясинин йцксялдилмяси;
  
• 
  идаряетмянин тякмилляшдирилмяси;
  
• 
  истещсалын вя ямяйин тяшкили;
  
• 
  ишляр щяcминин вя йериня йетирилян ишлярин структурунун тяййяря типляри цзря дяйишмяси.
  
• 
  ишчилярин сайыны щесаблайаркян тясас диггяти мцяссисянин ямяк ресурсларынын ялверишли истифадя едилмясиня йюнялтмяк лазымдыр. Башга сюзля, ясас диггят иш вахты фондунун истифадясинин йахшылашдырылмасына, иш вахты иткиляринин арадан галдырылмасына йюнялдилмялидир. Ишчилярин сайынын щесабланмасы ишчи категорийалары цзря апарылыр. Ишчилярин щесаби вя фактики сайынын мцгайися олунмасы ишчи гцввясиндя ихтисаслар вя пешяляр цзря артыглыьы вя йа ялавя тялябаты мцяййян етмяйя имкан верир.
  

Планда ямяк щаггы фондунун сямяряли истифадясини нязярдя тутмаг лазымдыр. Ишчилярин сайынын вя ямяк щаггы фондунун щесабланмасындан сонра орта ямяк щаггынын сявиййяси щесабланыр (бурада мадди мцкафатландырма

фондундан юдямяляр нязяря алыныр). Гейри-шяртсиз тяляблярдян бири дя ондан

ибарятдир ки, ямяк мящсулдарлыьынын артым темпи орта ямяк щаггынын артым темпини цстялямялидир.

Планын сяккизинcи бюлмяси мянфяят, рентабеллик вя мящсулун майа дяйяринин щесабланмасына щяср едилир. Майа дяйяри ясас техники-игтисади амилляр цзря хярcлярин дяйишмяси йолу иля щесабланыр (бу амилляр ямяк мящсулдарлыьынын йцксялдилмяси амилляри иля аналоъидир – истещсалын техники сявиййясинин йцксялдилмяси, ямяйин вя истещсалын тяшкилинин тякмилляшдирилмяси, ишлярин щяcминин вя структурунун дяйишмяси вя с.). 1 тонкилометрин вя 1 учуш саатынын майа дяйяри вя мянфяят щеяабланыр. План истещсалын рентабеллийинин щесабланмасы иля тамамланыр.

Игтисади щявясляндирмя фондлары планын доггузунcу бюлмясиндя планлашдырылыр. Бу фондлар зярурятдян вя вясаитлярин олмасындан асылы олараг йарадылыр.

Планын онунcу бюлмяси мцяссисянин малиййя планыдыр (эялирлярин вя хярcлярин балансы). Бу план, мцяссисянин фяалиййятинин игтисади сямярялилийини якс етдирир вя мцяссисянин эялирлярини, хярcляринивя бцдcя иля дцзэцн мцнасибятини нязяря алмалыдыр. Малиййя планынын ишлянилмясинин ясас вязифяси там шякилдя мцяссисянин пул ресурсларынын мцяййян едиляряк сяфярбяр олунмасы вя мцяссисянин ясас фяалиййят истигамятляри цзря мягсядяуйьун бюлцшдцрцлмясиндян ибарятдир. Малиййя планынын ишляниб щазырланмасынын базасы кими планын яввялки бюлмяляри чыхыш едирляр.

Планын он биринcи вя ахырынcы бюлмяси мцяссисянин коллективинин сосиал инкишаф планыдыр. Планын бу бюлмясини мцяссися рящбярлийи мцвафиг тяшкилатларла бирэя ишляйиб щазырлайыр. Бу планын ясас тяймнаты ишчилярин цмуми тящсил сявиййяляринин йцксялдилмясиндян, саьламлыьынын вя ямяк габилиййятинин горунмасындан, сосиал-мядяни вя йашайыш-мяишят шяраитляринин йахшылашдырылмасындан ибарятдир. Планын бу бюлмясиня ямяк коллективинин юз вясаитляри щесабына йериня йетирилян тядбирляр дахилдир.

Nəticə

Bildiyimiz kimi istehsal proqramı, bazarın tələb etdiyi mal və xidmətlərin illik həcmini, nomenklaturasını, keyfiyyətini və müddətini xarakterizə edən məhsulların istehsalı və satışı üçün geniş və ya hərtərəfli bir plandır. İllik istehsal proqramı ümumiyyətlə uzunmüddətli və ya strateji plan əsasında tərtib edilir. İllik və uzunmüddətli planlaşdırmanın qarşılıqlı fəaliyyətində ən mürəkkəb planlaşdırma problemləri bazarın gələcək vəziyyətini və müəssisənin özünün daxili mühitini proqnozlaşdırmaqda olan çətinliklərdir. Bunun səbəbi, müştərilərin ehtiyaclarının mümkün artması ilə bağlı uzunmüddətli fərziyyələr və müəssisənin istehsal potensialının inkişafı üçün müvafiq planlar çox vaxt gələn dövr üçün kifayət qədər əsaslandırılmamışdır.

Planlaşdırılan istehsal proqramının əsas meyarı qazancı artırmaqdır. Bununla yanaşı, istehsal üçün planlaşdırılan məhsulların quruluşunu məhsulun həyat dövrü baxımından da yadda saxlamaq lazımdır. Yeni malların istehsalını planlaşdırarkən qazancı azaltmaq mümkündür. Maksimum qazanc əldə etmək, müxtəlif iqtisadi və riyazi model və metodlardan istifadə edərək istehsal proqramını optimallaşdırmaqla mümkündür.

Hər bir müəssisədə planlaşdırılan istehsal proqramı mövcud istehsal imkanlarına və ya onun istehsal gücünə uyğun olmalıdır.

Авиаşirkət цзря планлашдырманын ясасыны дашымаларын щяcм эюстяриcиляринин щесабланмасы – сярнишин дювриййяси, йериня йетирилмиш тонкилометрлярин цмуми щяcми, о cцмлядян почт-йцк дювриййяси, юзцнямяхсус щава эямиляри иля дашынан сярнишинлярин сайы, йцкцн мигдары вя аеропортдан эюндярилян сярнишинлярин, почтун вя йцкцн щяcми тяшкил едир.Ümumiyyətlə,xarici və daxili mühit amillərinin təsiri nəticəsində planda müxtəlif dəyişikliklər edilir ki,bu dəyişikliyin də bir müəssisə kimi aviaşirkətin fəaliyyətin böyük təsiri var.Aviaşirkət bazarda öz mövqeyini və öz müştərilərini itirməməkçün hazırlanmış istehsal proqramı üzrə müəyyən sərnişin,yük daşınmasını nəzərdə tutur və bu istiqamətdə müəəyən işlər görür.İstehsal proqramı həm aviaşirkətin öz gücünü müəyyən etməyə,həm də gələcək fəaliyyətini planlaşdırması üçün əsas rol oynayır.

İstifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısı

Aviamüəssisənin menecmenti. Dərs vəsaiti. Tağıyev T.T., Vəliyev V.İ.

Vəliyev V.İ. Mülki aviasiyada isthsalın təşkili, planlaşdırılması və idarə edilməsi. Bakı, 2009 https://studme.org/1842112023761/menedzhment/planirovanie_proizvodstven noy_programmy_predpriyatiy https://works.doklad.ru/view/OSsoq6BBfYo.html http://www.hanadeeva.ru/biblioteka/knigi_economika/vivarez/proisvod_progr amma/index.html#