Azərbaycanda Xına Bitkisinin Qapalı Şəraitdə Becərilməsi Və İqtisadi Səmərəsi
Yüklə 364,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Аббасов Р.М., Машанов В.И, Мамедов Ф.M.
- В Азербайджане В Закрытых Условиях Т.М.Садыгов Институт дендрологии НАНА
- Ключевые слова
|
АМЕА-nın Xəbərləri (biologiya və tibb elmləri), cild 69, №3, səh. 81-83 (2014)
81 Azərbaycanda Xına Bitkisinin Qapalı Şəraitdə Becərilməsi Və İqtisadi Səmərəsi T.M. Sadıqov
E- mail: Sadigovtofig@mail.ru Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində (Naxçıvan, Abşeron, Şirvan və Gəncə) qapalı istixana şəraitində xına bitkisinin becərilməsi, xına məhsulu və monoflor bal almaqla böyük iqtisadi səmərə əldə edilməsinin mümkünlüyü haqda məlumat verilir. Açar sözlər: Xına bitkisi, xına şitilləri, arı ailəsi, monoflor bal, məhsul, toxum, dərman
Azərbaycanın təbii-iqlim şəraitində xına bitki- sinin becərilməsi ölkəmizin bu məhsula olan tələba- tını təmin etməyə imkan verir, ilk yeni məhsul olan monoflor balın alınması və satışı iqtisadi gəlir gətirir (Abbasov, 1970; Аббасов и др., 1976; Sadıqov, 2007; Məmmdəov və b., 2008). Xına bitkisi öz morfoloji əlamətlərinə görə Ağlarot fəsiləsinə aid edilir. Hazırda Lavsoniya cinsinin Lawsonia inermis L. adlı bir növü var. Bu bitki çoxillik həmişəyaşıl kol olub, 1,5 m-dən 7,0 m-ə qədər boy atır və 20-30 il yaşayır.Yabanı halda Ərəbistanın, Şimali Amerikanın tropik-subtropik sahələrində bitir və Misir, Tunis, Hindistan, Yapo- niya, İran və Şrilanka adasında mədəni şəraitdə becərilir. Ən yaxşı xına məhsulu Misir xınası hesab edilir və dünya bazarında baha qiymətə satılır. İlk dəfə Qədim Misirdə ondan müalicəvi, kosmetik və təbii boyaq bitkisi kimi istifadə edilmişdir. Sonralar xınadan Yaxın və Orta Şərq xalqları da istifadə etməyə başlamışlar. Xına saçların uzanmasına və dibinin bərkimə- sinə kömək edir, onların tökülməsinin qarşısını alır. Şərq təbabətində xınadan toz şəklində dermatit və ekzema xəstəlikıərinin müalicəsində istifadə olunur. Həmçinin baş ağrısının qarşısının alınması üçün xına bitkisi müalicəvi əhəmiyyətə malikdir. Xına- dan müxtəlif boyaq maddələri alınır. Dünyada is- tehsal olunan xına məhsulunun 50%-ə qədəri Fransanın payına düşür. Keçmiş SSRİ-də xına tozuna illik təlabat təqri- bən 800 ton olmuşdur. Bu məhsul ölkəyə xaricdən gətirildiyindən onun özünun yetişdirilməsi qərara alınmışdır. Bunun üçün müxtəlif respublikalarda xına bitkisinin becərilməsi üçün təcrübələr aparıl- masına başlanıldı. Azərbaycan Elmər Akademiyasına xına bitki- sinin yetişdirilməsi üçün tədqiqatlar aparılması tap- şırıldı və onun bir çox rayonlarında yerləşən elmi- tədqiqat institutlarında yetişdirilməsinə start verildi. 1975-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Naxçıvan Elm Mərkəzində ilk sınaq təcrübələri aparıldı və həmin ildən başlayaraq aparılan hərtərəfli çoxillik tədqiqatlar, əldə edilən müsbət nəticələr keyfiyyətli xına və toxum məhsulunun istehsalına rəvac verdi. Naxçıvanda aparılan elmi tədqiqatlara əsaslanaraq, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Soveti 1986-1990-cı illərdə 100 ton xına və basma istehsal edilməsi üçün yeni xına müəssisəsi yaradılması haqqında qərar qəbul etdi (Abbasov, 1970; Аббасов и др., 1976)
Şəkil. Monoflor bal almaq üçün qapalı şəraitdə yetişdirilmiş və çiçəkləmiş xına agacı (2 illik, 3 metr hündürlüyündə).
Azərbaycan Respublikası Xəzər rayonu Binə qəsəbəsində EMA şirkətinin istixanasında xına çi- Azərbaycanda Xına Bitkisinin 82
çəklərindən monoflor balın alınması üzərində apa- rılan tədqiqatlar müsbət nəticə vermişdir (İxtira J 201372. 02.04.2012). 1976-cı ildən keçən müddət ərzində 50 ədəd xına kolu üzərində təcrübə aparılmış və qapalı şəra- itdə məhsul alınmışdır. Tədqiqatlar göstərmişdir ki, xına kolları açıq şəraitdə özünü birilik bitki kimi göstərdiyi halda, qapalı şəraitdə həmin kollar xınanın İran ekotipinə məxsus müəyyən morfoloji xüsusiyyətlərini saxlayır, özünü çoxillik bitki kimi göstərir və il ərzində feneloji fazalarını başa vur- maqla iki-üç dəfə məhsul verir. Qapalı şəraitdə becərilən xına kollarına il ərzində hava şəraiti ilə əlaqədar olaraq tələb olunan qədər su verilməlidir. Hər suvarmada 1 m 2 sahəyə 1,0-1,5 litr su sərf edilməlidir. İl ərzində qapalı şəraitdə xına bitkisinin becərildiyi sahədə əl ilə 7,0- 10,0 dəfə alaq edilir. Sahəyə bir dəfə əsas gübrə şəklində, iki dəfə yemləmə şəklində birinci və ikinci yığımdan sonra üzvi və mineral gübrə verilmiş, kolların dibi dörd dəfə yumşaldılmışdır. Zərərverici və xəstəliklərə qarşı dörd dəfə (hər rübdə bir dəfə) kimyəvi mübarizə (0,5%-li Bİ-58- ilə) aparılmalıdır. Qapalı şəraitdə əkilən dördillik xına kollarının hündürlüyü 1,5 metrdən 3,0 m-ə çatır və yüksək keyfiyyətli toxum və xına məhsulu verir. Təcrübə və analizlərin nəticələri göstərir ki, qapalı şəraitdə 1 m 2 sahədə 4 ədəd xına kolu əkib becərmək mümkündür. Bu sahədə becərilən hər bir dördillik xına ko- lundan birinci yığımda 250 q-dan 1,3 kiloqrama- dək, ikinci yığımda isə 300 q- dan 1,5 kq-dək yaş xına yarpağı yığmaq mümkündür. Bu halda hər kvadrat metr sahədən iki yığım prosesində orta hesabla 2 kiloqramdan 11 kq 200 qrama qədər yaş xına yarpağı yığmaq olar. 1000 m 2 sahəyə əkilmiş 4000 ədəd xına kolundan orta hesabla 2,2 tondan 11,2 tona qədər yaş xına yarpağı toplamaq müm- kündür. Yığılan yaş xına yarpaqlarından isə 26- 29%- ə yaxın quru xına yarpağı əldə oluna bilər. Yəni 1000 m 2 sahədən orta hesabla 3,0 t quru xına yarpagı əldə etmək mümkündür. Bizim apardığımız 30 ilik tədqiqatlarson nəti- cədə, təbii seçmə yolu ilə Lawsonia inermis L. növündən il boyu çiçəkləyən yeni “Sərxan” xına sortu alınmışdır. Bu sort il boyu çiçəkləməklə yana- şı, həm də 35-40%-ə qədər xına məhsulu verir. Bu da iqtisadi cəhətdən həm xına məhsulu, həm də və monoflor balın alınması üçün çox əhəmiyyətlidir. 1000 m 2 sahədə 5 ədəd arı ailəsi yerləşdir- məklə il ərzində həmin Xına sahəsindən 100 kq monoflor bal almaq olar. Aparılan çoxillik tədqiqat- ların nəticələrinə əsaslanaraq demək olar ki, qapalı şəraitdə həm keyfiyyətli xına toxumu, həm də yüksək keyfiyyətli xına məhsulu toplamaqla yanaşı, xına əkilmiş istixanada arı ailəsi saxlamaqla Azərbaycanda istehsal olunmayan və ilk dəfə bizim tərəfimizdən alınmışilk dəfə bizim tərəfimizdən alınmış monoflor bal almaqla 0,1 hektar xına sahəsindən 100000 manata qədər gəlir götürmək mümkündür. İqtisadi hesablamalar göstərir ki, qapalı şəra- itdə hər hektar xına sahəsindən 100-500 min man. gəlir götürmək olar. Azərbaycanın təbii iqlim şəraitində Xına bitkisinin becərilməsi ölkəmizin bu məhsula olan təlabatını təmin etməyə imkan verər və ilk yeni məhsul monoflor balın alınması və satışı iqtisadi gəlir gətirər. Aparılan çoxillik tədqiqatlara Azərbaycanın Naxçıvan, Abşeron,Şirvan və Gəncə bölgələrində qapalı istixana şəraitində xına bitkisindən xına məhsulu və Monoflor bal almaqla böyük gəlir götürmək mümkündür. Xına bitkisinin həmişəyaşıl kol olmasını, iyun ayından başlayaraq ilin sonunadək daima çiçəklən- məsini xoş ətrə malik çiçəklərinin və gözəl rəngli meyvələrinin olmasını nəzərə alaraq, respublikanın park, bağ və müəssisələrin ərazisində əkilməsi məqsədəuyğundur və bu məsələ yaşıllaşdırma idarəsinə tövsiyyə olunur. ƏDƏBİYYAT
(2008) Əkinçilik və bitkiçiliyin əsasları. Bakı: Elm, 324 s. Sadıqov T.M. (2007) Azərbaycanda Xına, Basma Bitkilərinin becərilmə texnologiyası və kosmetik tibbi müalicəvi əhəmiyyəti. Bakı: Nurlan, 206 s.
ванской АССР. изд. Баку: Элм, 210 с. Аббасов Р.М., Машанов В.И, Мамедов Ф.M. (1976) Хна - перспективная культура для возделывания в Азербайжане. Изд.АН. Азерб.
T.M. Sadıqov 83
Экономическая Эффективность и Выращивание Растения Хны В Азербайджане В Закрытых Условиях Т.М.Садыгов Институт дендрологии НАНА В статье представлена информация о выращивании растения хны в закрытых тепличных условиях в различных регионах (Нахчивань, Абшерон, Ширван, Гянджа) Азербайджана, а также о возможностях получения экономической выгоды с продукции и с получения монофлорного меда этого растения. Ключевые слова: растения хны, рассада хны, пчелиная семья, монофлорный мед, продукт Cultivation of Henna Plant Under Conditions of Indoor Greenhouse and Its Economic Profit T.M. Sadigov Institute of Dendrology, ANAS Information on the cultivation of Henna plant under conditions of indoor greenhouse in different regions of Azerbaijan (Nakhchivan, Absheron, Shirvan and Genge) and possibility of getting high economic profit from henna products and Monoflora honey has been presented. Key words: Henna plant, seedlings, the bee family, monoflora honey, henna products, herbal seeds, drugs Yüklə 364,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|