Mavzu: moliya bozorlari va foiz stavkalari Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti

Mavzu: moliya bozorlari va foiz stavkalari
Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti
Buxgalteriya hisobi va audit Fakulteti
MBR-82 guruh talabasi Saidov Nodirbekning
Moliya asoslari fanidan tayyorlagan taqdimoti.
Mavzu: moliya bozorlari va foiz stavkalari.
Reja:
Moliya bozorining iqtisodiy mohiyati.
Foiz stavkalari.
Biznes samaradorligi (rentabelligi)ni oshirish masalasi bugungi iqtisodiy sharoitda eng asosiy masalalardan biri hisoblanadi. Biznes samaradorligining oshib borishi oʻz navbatida davlat moliyaviy barqaroligi taʼminlanishi bilan birga keskin raqobat sharoitida jahon bozorida mustahkam oʻrin egallashda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda arzon kapital jalb qilish va boshqa tomondan kapitalni samarali joylashtirish muhim omillardan biridir. Qoʻyilgan har ikkala vazifani ijobiy hal qilishda moliya bozorining amal qilish mexanizmi yordamga keladi.
Moliya bozorining iqtisodiy mohiyati.
Biznes samaradorligi (rentabelligi)ni oshirish masalasi bugungi iqtisodiy sharoitda eng asosiy masalalardan biri hisoblanadi. Biznes samaradorligining oshib borishi oʻz navbatida davlat moliyaviy barqaroligi taʼminlanishi bilan birga keskin raqobat sharoitida jahon bozorida mustahkam oʻrin egallashda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda arzon kapital jalb qilish va boshqa tomondan kapitalni samarali joylashtirish muhim omillardan biridir. Qoʻyilgan har ikkala vazifani ijobiy hal qilishda moliya bozorining amal qilish mexanizmi yordamga keladi.Aynan moliya bozori iqtisodiyotni harakatga keltiruvchi asosiy kuch sifatida amal qilishi zarar koʻrib ishlayotgan korxonalarning bozordan chiqib ketishiga sabab boʻladi, kapital isteʼmolchisining oʻz faoliyatini toʻgʻri tashkil etishga majbur qiladi, iqtisodiy taraqqiyotni jadallashtirish imkonini beruvchi texnologikinnovatsiyalarni doimiy qoʻllab-quvvatlaydi, investitsiya loyihalaridan eng samaralisini tanlashni shart qilib qoʻyadi.Moliya bozorida pul, kredit, qimmatli qogʻozlar, valyutalar, sugʻurtaMoliya bozorida pul, kredit, qimmatli qogʻozlar, valyutalar, sugʻurtapolislari, pensiya jamgʻarmalari, qimmatbaho metallar, hosilaviy moliyaviyinstrumentlar va boshqalar maxsus tovar sifatida muomalada boʻladi. Bunda tijoratbanklari, birjalar, jamgʻarma institutlari, jamoaviy investitsiyalash kompaniyalariva boshqalar asosiy vositachilar sifatida koʻzga tashlanadi. Moliya bozoridakapitalga boʻlgan talab va taklif asosida vositachilar yordamida kapitalni kreditorva qarz oluvchi oʻrtasida qayta taqsimlash mexanizmi amal qiladi. Shundan kelibchiqqan holda amaliyotda pul mablagʻlari oqimini haqiqiy egasidan qarz oluvchigava aksincha yoʻnaltiruvchi moliya-kredit institutlari faoliyati tashkil etiladi. Moliyabozorining asosiy funksiyasi boʻsh pul mablagʻlarini ssuda kapitaliga aylantirishdaham namoyon boʻladi. Tashkiliy nuqtai nazardan moliya bozoriga moliyaviyinstrumentlar emissiyasi, xaridi va savdosini amalga oshiruvchi iqtisodiysubyektlar, moliya institutlari jamlanmasi sifatida ham qaralishi mumkin.
Moliya bozori – oldi sotdi ob`yekti pul (pulga tenglashtirilgan qog`ozlar) bo`lgan bozor. Bu bozorda moliya mablag`larine vaqtincha haq to`lab ishlatish yoki ularni sotib olish yuzasidan bo`lgan munosabatlar, pul mablag`larining uni jamg`arganlardan qarzga oluvchilarga o`tishini ta`minlaydigan bozor institutlari. Ortiqcha mablag`larga ega bo`lgan xo`jalik subyektlari o`z moliyaviy resusrslarini mablag`larga muhtojsubyektlarga taklif qiladi. Moliya bozori banklarda, fond birjasida va auksionlarda o`tkaziladi. Moliyaviy bitimlarning xarakteriga qarab moliya bozorini turkumlashning bir necha usullari mavjud. 
Qaytarishlik tamoyili bo`yicha
Moliya bozori 2 ga ajraladi:
2. Kapital(mulk)
Qarz majburiyatlari
(iste`molni qondiradigan pul)
Qarz majburiyati bozorida pul vaqtincha qarz sifatida bozorga chiqadi va olingan pul shaxsiy iste`mol uchun ishlatiladi.
Mulk bozorida qo`yilgan puldan daromad olish huquqi sotiladiva sotib olinadi. Bu bozorda mablag`lar kapital sifatida ishga solinib, foyda keltiradi.
Shuni hisobga olib kapital bozorini 2 bo`ginga ijratish mumkun. -ssuda kapital bozor -qimmatli qog`ozlar bozori
Ssuda kapital bozori – pul shaklidagi kapitalning foiz to`lash sharti
bilan qarzga berilishidir.bu bozorda qisqa nuddatli majburiyatlar muomalada bo`ladi. Bular asosan davlat va banklarning majburiyatlari hisoblanadi. Qimmatli qog`ozlarning birlamchi va ikkilamchi bozorlarida aksiya, obligatsiya, veksel va boshqa oldisotdi qilinadi,
Moliyaviy bozorlarni tasniflash oson, ammo buning natijasida har xil o'lchovlarga ko'ra har xil turlar mavjud. Masalan, taxminan: Birlamchi moliyaviy bozorlar: Shuningdek, ular emissiya deb ataladi, ular qimmatli qog'ozlar chiqariladigan joy, masalan, davlat qarzlari, korporativ obligatsiyalar va boshqalar. Ikkilamchi bozorlar: shuningdek, muzokara deb nomlangan. Ularda birlamchi bozorning bir qismi bo'lgan moliyaviy aktivlarni sotish amalga oshiriladi. Eng yaxshi tanilganlaridan biri bu fond bozori, ammo yana yangitdan boshlanadigan ko'plab narsalar mavjud. Moliyaviy bozorlarni tasniflash oson, ammo buning natijasida har xil o'lchovlarga ko'ra har xil turlar mavjud. Masalan, taxminan: Birlamchi moliyaviy bozorlar: Shuningdek, ular emissiya deb ataladi, ular qimmatli qog'ozlar chiqariladigan joy, masalan, davlat qarzlari, korporativ obligatsiyalar va boshqalar. Ikkilamchi bozorlar: shuningdek, muzokara deb nomlangan. Ularda birlamchi bozorning bir qismi bo'lgan moliyaviy aktivlarni sotish amalga oshiriladi. Eng yaxshi tanilganlaridan biri bu fond bozori, ammo yana yangitdan boshlanadigan ko'plab narsalar mavjud. Endi biz moliyaviy bozorlarni investitsiya vaqtiga qarab tasniflasak, quyidagilarni topamiz: Pul bozori: bu qisqa muddatli aktivlarga qaratilgan (muddati 12-18 oydan kam). Kapital bozori: uzoq muddatli moliyaviy aktivlar uchun. Eng yaxshi ma'lum bo'lgan aktsiyalar, doimiy daromad yoki moliyaviy sanab chiqing.
Foiz stavkalari.
Foiz stavkasi - bu qarz olish uchun xarajatlar yoki uni tejash uchun mukofotdir. U qarzga olingan yoki saqlangan miqdorning foizlari sifatida hisoblanadi. Uyni garovga qo'yganingizda banklardan pul qarz olasiz. Boshqa kreditlar mashina, jihoz sotib olish yoki o'qish uchun to'lovlarni to'lash uchun ishlatilishi mumkin. Banklar sizdan depozit shaklida qarz olishadi va foizlar - bu sizga qo'yilgan puldan foydalanganingiz uchun to'laydilar, ular depozitlardagi pullarni kreditlarni moliyalashtirishga sarflaydilar. Banklar qarz oluvchilardan omonatchilarga to'laganidan bir oz yuqoriroq foizlarni olishadi. Farq shundaki, ularning foydasi. Banklar omonatchilar va qarz oluvchilar uchun bir-birlari bilan raqobatlashayotganliklari sababli foiz stavkalari bir-birining tor doirasi ichida qolmoqda.
Jamg'arma stavkalari pasaymoqda. Jamg'armachilar o'zlarining depozitlari bo'yicha foizlarni kamaytirganliklarini bilsalar, ko'proq pul sarflashga qaror qilishlari mumkin. Shuningdek, ular o'zlarining pullarini biroz xavfli, ammo foydaliroq sarmoyalarga sarflashlari mumkin, bu esa aktsiyalar narxini ko'taradi. Past foizli stavkalar biznes kreditlarini yanada qulayroq qiladi. Bu biznesni kengaytirish va yangi ish joylarini rag'batlantiradi.Agar past foizli stavkalar shunchalik ko'p foyda keltiradigan bo'lsa, nega ular doimo past darajada saqlanmaydi? Aksariyat hollarda AQSh hukumati va Federal zaxira banki past foiz stavkalarini afzal ko'rishadi. Ammo past foiz stavkalari inflyatsiyani keltirib chiqarishi mumkin. Agar likvidlik juda ko'p bo'lsa, unda talab taklifdan oshib ketadi va narxlar ko'tariladi; Bu inflyatsiya sabablaridan biri. Yillik foiz stavkasi (APR) - bu kreditning umumiy qiymati. U foiz stavkalari va boshqa xarajatlarni o'z ichiga oladi. Eng katta xarajat odatda "ballar" deb nomlangan bir martalik to'lovlardir. Bank ularni umumiy kreditning foiz punkti sifatida hisoblab chiqadi.Jamg'arma stavkalari pasaymoqda. Jamg'armachilar o'zlarining depozitlari bo'yicha foizlarni kamaytirganliklarini bilsalar, ko'proq pul sarflashga qaror qilishlari mumkin. Shuningdek, ular o'zlarining pullarini biroz xavfli, ammo foydaliroq sarmoyalarga sarflashlari mumkin, bu esa aktsiyalar narxini ko'taradi. Past foizli stavkalar biznes kreditlarini yanada qulayroq qiladi. Bu biznesni kengaytirish va yangi ish joylarini rag'batlantiradi.Agar past foizli stavkalar shunchalik ko'p foyda keltiradigan bo'lsa, nega ular doimo past darajada saqlanmaydi? Aksariyat hollarda AQSh hukumati va Federal zaxira banki past foiz stavkalarini afzal ko'rishadi. Ammo past foiz stavkalari inflyatsiyani keltirib chiqarishi mumkin. Agar likvidlik juda ko'p bo'lsa, unda talab taklifdan oshib ketadi va narxlar ko'tariladi; Bu inflyatsiya sabablaridan biri. Yillik foiz stavkasi (APR) - bu kreditning umumiy qiymati. U foiz stavkalari va boshqa xarajatlarni o'z ichiga oladi. Eng katta xarajat odatda "ballar" deb nomlangan bir martalik to'lovlardir. Bank ularni umumiy kreditning foiz punkti sifatida hisoblab chiqadi.1.Qimmatli qog`ozlar bozorlari, aksiyalar chiqarish orqali moliyalashtirishni ta`minlaydigan yoki oddiy aksiya, va uning keying savdosini yoqing. 2.Obligatsiya bozorlari, berish orqali moliyalashtirishni ta`minlaydigan obligatsiyalar, va uning keying savdosini yozing. 3.Tovar bozorlari, tovarlarning savdosini osonlashtiradigan. 4.Pul bozorlari, bu qisqa muddatli qarzlarni moliyalashtirish investitsiyalarini taqdim etadi. 5.Hosil bozorlari, boshqarish vositalari bilan ta`minlaydigan moliyaviy xavf. 6.Fyuchers bozorlari standartlasshtirilishini ta`minlaydigan forvard shartnomalari kelajakdagi sanda mahsulotlarni sotish uchun. 7.Valyuta bozorlari, savdosi osonlashtiradigan valyuta. 8.Kripto valyuta raqamli aktivlari va moliyaviy taxnologiyalar bilan savdo qilishni osonlashtiradigan bozor. 9.Sport bozor 10.Banklararo kreditlash bozori1.Qimmatli qog`ozlar bozorlari, aksiyalar chiqarish orqali moliyalashtirishni ta`minlaydigan yoki oddiy aksiya, va uning keying savdosini yoqing. 2.Obligatsiya bozorlari, berish orqali moliyalashtirishni ta`minlaydigan obligatsiyalar, va uning keying savdosini yozing. 3.Tovar bozorlari, tovarlarning savdosini osonlashtiradigan. 4.Pul bozorlari, bu qisqa muddatli qarzlarni moliyalashtirish investitsiyalarini taqdim etadi. 5.Hosil bozorlari, boshqarish vositalari bilan ta`minlaydigan moliyaviy xavf. 6.Fyuchers bozorlari standartlasshtirilishini ta`minlaydigan forvard shartnomalari kelajakdagi sanda mahsulotlarni sotish uchun. 7.Valyuta bozorlari, savdosi osonlashtiradigan valyuta. 8.Kripto valyuta raqamli aktivlari va moliyaviy taxnologiyalar bilan savdo qilishni osonlashtiradigan bozor. 9.Sport bozor 10.Banklararo kreditlash bozoriXalqaro savdo valyuta bozorlariga talab yaratganda, importchilar va eksportchilar hozirgi vaqtda valyuta muomalasining atigi 1/32 qismiga to'g'ri keladi Xalqaro hisob-kitoblar banki. Korxonalar vaqtinchali bo`sh pul mablag`larine banklar yoki boshqa moliya-kredit tashkilotlariga foiz hisobiga omonatga qo`yish yoki vaqtinchalik yetishmayotga pul mablag`larni banklardan va boshqa kredit tashkilotlaridan foiz hisobiga qarzga olishi mumkun.Xalqaro savdo valyuta bozorlariga talab yaratganda, importchilar va eksportchilar hozirgi vaqtda valyuta muomalasining atigi 1/32 qismiga to'g'ri keladi Xalqaro hisob-kitoblar banki. Korxonalar vaqtinchali bo`sh pul mablag`larine banklar yoki boshqa moliya-kredit tashkilotlariga foiz hisobiga omonatga qo`yish yoki vaqtinchalik yetishmayotga pul mablag`larni banklardan va boshqa kredit tashkilotlaridan foiz hisobiga qarzga olishi mumkun.Moliyaviy muomalalarda foiz deganda – moliyaviy resurslarda foydalanish qiymati bo’lib, u investitsiyalar bo’yicha daromad yoki olingan kredit - qarz uchun to’lovdir. Foizlar ular hisoblanayotgan asosiy summani o’zgarishi yoki o’zgarmasligi nuqtai nazardan quyidagi turlari mavjud; - oddiy foiz stavkasi - murakkab fozi stavkasiMoliyaviy muomalalarda foiz deganda – moliyaviy resurslarda foydalanish qiymati bo’lib, u investitsiyalar bo’yicha daromad yoki olingan kredit - qarz uchun to’lovdir. Foizlar ular hisoblanayotgan asosiy summani o’zgarishi yoki o’zgarmasligi nuqtai nazardan quyidagi turlari mavjud; - oddiy foiz stavkasi - murakkab fozi stavkasi
Oddiy foiz deganda - doimiy (o’zgarmas) asosiy summaga ko’paytiriladigan foiz stavkasi tushuniladi.
Murakkab foizlar - o’zgaruvchan asosiy summaga ko’paytiriladigan foiz stavkasi tushuniladi.
Ko’rinib turibdiki, oddiy va murakkab foizlar orasidagi farq ularni hisoblash uchun olingan asosiy summani o’zgarishi yoki o’zgarmas bo’lishi ekan. Asosiy summa deganda nima tushuniladi? Asosiy summa deganda qarzga yoki foydalanishga olingan yoki investitsiya qilingan va foiz hisoblanishi zarur bo’lgan summa tushuniladi.