ГЕЙРИ-РЯГАБЯТЛИ ЯМЯК БАЗАРЫНЫН (ИШ
ГЦВВЯСИНИН АЛЫЖЫЛАРЫ ВЯ САТЫЖЫЛАРЫНЫН ЯМЯК
ЩАГГЫНЫН СЯВИЙЙЯСИНЯ ТЯСИР ЕДЯ БИЛДИЙИ
БАЗАРЫН) МОДЕЛЛЯРИ
Иш гцввясинин бир алыжысынын
олдуьу ямяк базары
Иш гцввясинин бир нечя алыжысынын
олдуьу инщисарчы ямяк базары
Хцсусиййятляри
Хцсусиййятляри
Фирманын ишчиляри ямяйин бу
нювц иля мяшьул оланларын ясас
щиссясини тяшкил едирляр
Алыжылар базарда ямяйин
гиймятини мцяййянляшдирилмякдя
инщисар щюкмранлыьына
маликдирляр.
Иш гцввясинин мобиллик сявиййяси
чох ашаьыдыр
Инщисарчы фирмалар арасында ямяк
щаггынын сявиййясини
мцяййянляшдирмяк цзря
разылашмалар мцмкцндцр
Мяшгуллуьун алтернатив
вариантлары йохдур
Ямяк щаггынын сявиййясини вя
ишя эютцрцлмяли ишчилярин сайыны
фирма юзц мцяййян едир
188
ЯМЯК БАЗАРЫНЫН
ТЯНЗИМЛЯНМЯСИНИН МЦЩЦМ КОНСЕПТУАЛ ЯСАСЛАРЫ
Классик йанашма
Кейнсжилик
Ямяк базарында иш гцввясинин
гиймяти (ямяк щаггы) азад
шякилдя –азад тяляб вя азад тяклиф
ясасында формалашыр
Ямяк базарынын фяалиййяти тякмил
дейилдир, буна эюря дя о, дювлят
тяряфиндян тянзимлянмялидир
Ямяк базары мящсулун гиймяти
вя ямяк щаггынын гаршылашмасы
ясасында юзц-юзцня тянзимлянир
Ямяк базарынын проблемляри
сямяряли тяляб ясасында щялл едилир
Ямяк базарында таразлыг там
мяшгуллуг шяраитиндя тямин едилир
Кредитя эюря фаиз дяряжяляринин
дяйишмяси ямяк базарына тясир етмир
189
П- мящсулларын гиймяти
П- мящсулларын гиймяти
Л- мяшгуллуьун сявиййяси
Л- мяшгуллуьун сявиййяси
Бурада:
Бурада:
П
П
Шякил 1.
Шякил 1.
О
Л
О
Л
шяраитиндя гиймятлярин йцксяк
сявиййяси
Йцксяк мяшгуллуг
ЯМЯК БАЗАРЫНЫН ТЯНЗИМЛЯНМЯСИНИН ФИЛИПС
МОДЕЛИ (инэилис игтисадчысы) (шякил. 1) .
Мяшгуллуг сявиййяси иля мящсулун гиймяти арасында ялагя
Алтернативляр
шяраитиндя гиймятлярин ашаьы
сявиййяси
Йцксяк ишсизлик
190
191
Ишчилярин стимуллашдырылмасы, ямяк
щаггынын йени системлярини тятбиг
етмякля ишчилярин щявясляндирилмяси
Ямяк щаггынын ишя эюря, вахта
музд, чевик формаларынын тятбиги,
тариф системи, ишчинин ихтисасы вя с.
нязяря алынмагла ямяк щаггынын
мцяййянляшдирилмяси
Фирмайа тящсил сферасындан
мцражият едянлярдян, реклам
еланларындан, ися дцзялтмянин
дювлят вя хцсуси гурумларындан
ишчилярин ишя гябул едилмяси
Корпорасийалар
Диэярляри
ЯМЯК БАЗАРЫНЫН
ТЯНЗИМЛЯНМЯСИ СУБЙЕКТЛЯРИ
Ямяк щаггынын йцксяк
дяряжяляринин
мцяййянляшдирилмяси
Иш эцнцнцн узунлуьу
щаггында разылашмалар
Пешя щазырлыьы цзря
шаэирдлик мцддятинин
узадылмасы щаггында
разылашмалар
Щямкарлар иттифаглары
мцгавиляляр
Коллектив
Диэярляри
Верэи пул-
кредит,амиортитасийа вя с.
сийасятиляриндян истифадя
цсуллар
Игтисади
Дювлят
Инзибати
цсуллар
Дювлят бюлмясиндя иш
йерляринин сайынын
артырылмасы
Сосиал тяминат, ямяк
мцнасибятляри, миграсийа
вя с. щаггында
ганунвержилик сянядляринин
гябулу вя тятбиги
Диэярляри
Тящсил сферасында ишчилярин
щазырлыьы вя ихтисасларынын
артырылмасы програмларынын
тятбиги
ЯМЯК БАЗАРЫНЫН ДЮВЛЯТ ТЯНЗИМЛЯНМЯСИНИН
МЯГСЯДЛЯРИ ВЯ НЯТИЖЯЛЯРИ
Мягсядляри
Нятижяляри
Ашаьы счвиййядя ямяк
щаггы алан ишчилярин
эялирляринин артырылмасы
Ямяк амилли иля баьлы
эялирин азалмасы
Ямякдян истифадя цзря
мясряфлярин артмасы
Ямяйя олан тялябин
азалмасы
Ямяк щаггынын
йцксялмяси
Ишчилярин алыжылыг
габилиййятинин
йцксялдилмяси
Мяшгуллуг
сявиййясинин ашаьы
дцшмяси
Аз ихтисаслы ямяйин
гиймятинин артмасы
Фирмаларда ямяк щаггы
шяраитляринин
таразлашдырылмасы
Аз сямяряли
фирмаларын базары тярк
етмяси
Ихтисаслы ишчиляр
арасында ишсизлийин
артмасы
192
Ямяк щаггы- иш гцввяси ямтяясинин дяйяринин пулла ифадясидир
Ямяк щаггы- ишчинин ямяйинин кямиййят вя кейфиййятиня эюря
она юдянилян пулдур
Ямяк щаггы- иш гцввясинин тякрар истещсалы цчцн зярури олан
щяйат немятляринин дяйяринин пулла ифадясидир
Ямяк щаггы- вахт ващиди ярзиндя ямяк хидмятляриня эюря
муздлу фящлянин ялдя етдийи щагдыр
Ямяк щаггы- муздлу фящлянин ямяйиндян истифадяйя эюря
юдянилян щагдыр
МЯЗМУНУ ЩАГГЫНДА МЦХТЯЛИФ БАХЫШЛАР
Ямяк щаггы- ямяйя эюря мцкафатдыр
Ямяк щаггы- ямяйин гиймятидир
ЯМЯК ЩАГГЫНЫН
193
ЯМЯК ЩАГГЫНЫН
МАРКСИСТ ВЯ НЕОКЛАССИК НЯЗЯРИЙЙЯЛЯРИ
Марксист нязяриййя
Неоклассик нязяриййя
Ямяк щаггы ямяйя эюря дейил,
Ямяк щаггы
ямяк габилиййятиня эюря юдянилир
ямяйин гиймятидир
Ямяйин дяйяри йохдур, ямяк
дяйярин йалныз мянбяйидир
Тяляб вя тяклифин
бярабярлийи шяраитиндя ямяк
щаггынын таразлы сявиййяси тямин
едилир
Ямяк щаггы бцтцн истещсал едилян
мящсулун дейил, иш гцввясинин
дяйярини юдяйян зярури мящсулун
дяйяринин юдянмясидир
Ямяк щаггы иш
гцввяси дяйяринин гиймятидир
194
195
Аьыр, зярярли, жялбедижи
олмайан ишлярдя
чалышмаьа эюря
компенсасийа
ЯМЯК
ЩАГГЫНЫН ФУНКСИЙАЛАРЫ
Мящсулун вя хидмятлярин
гиймятлярини формалашдыран
ясас амиллярдян бири кими
чыхыш етмяси
Ишчинин ихтисас сявиййясинин
вя ямяйинин кейфиййятинин
артырылмасы
Ишчинин мадди рифащынын
йцксялдилмяси
Ямяйин нятижяляриня
ишчилярин
щявясляндирилмяси
Иш гцввясинин тякрар
истещсалы
ЯМЯК ЩАГГЫНЫН
ФОРМА ВЯ СИСТЕМЛЯРИ
Формалары
Системляри
Мянфяятдя
иштирак етмяк
Ишямузд
Садя ишямузд
Мцкафатлы ишя -
музд
Регрессив ишямузд
Игтисади марагларын
ялагяляндирилмяси
Вахтамузд
Садя вахтамузд
Мцкафатлы
вахтамузд
Аккорд
Инсани мцнасибятлярин
ащянэдарлашдырылмасы
Ямяйин сямяряли юдянмяси:
ямяк щаггынын ясас щиссясиня
нисбятян онун ялавя щиссясинин
цстцн артым сцряти
Диэярляри
196
ЯМЯК ЩАГГЫНЫН СЯВИЙЙЯЛЯРИ
Номинал ямяк щаггы
Реал ямяк щаггы
Ишчинин юз ямяйиня эюря алдыьы
пул вясаити
Щяйат немятляринин кямиййятиндя
ифадя олунан номинал пул
вясаитляри (номинал ямяк щаггы)
Иш гцввясинин дяйяр кямиййяти
Ишчинин йашайыш йери
Формалашдырыжы амилляр
Формалашдырыжы
амилляр
Мящсул вя хидмятлярин гиймяти
Иш гцввяси иля баьлы тяляб вя
тяклифин сявиййяси
Верэилярин вя диэяр ижбари
юдянишлярин сявиййяси
Ишчинин ихтисас дяряжяси
Ишчинин истещсал етдийи мящсул
вя хидмятлярин базар гиймятляри
Ишчинин рискя мейллилик дяряжяси
Ямяк щаггында ирги, милли вя
жинси айрысечкилик
197
ЯМЯК ЩАГГЫНЫН ФОРМАЛАШМАСЫНДА ЭЯЛИРИН ВЯ
ЯВЯЗЕТМЯНИН СЯМЯРЯЛИЛИКЛЯРИ (Шякил.2).
Ямяк амилининин мцлкиййятчиси
Инсанлар (ев тясяррцфатлары)
Истиращят дюврц
Ямяк сярфи (истещсал)
дюврц
Игтисади гярарын гябул едилмяси
Чохдур
Чохдур
Явязетмянин
Эялирин
сямяряси
сямяряси
Ямяк тяклифинин
артмасы, истиращят
дюврцнцн азалмасы
Ямяк тяклифинин
азалмасы, истиращят
дюврцнцн артмасы
198
П
W
2
Эялирин сямяряси
Явязетмянин сямяряси
W
1
Л
Шякил 2.
Айрыжа эютцрцлмцш инсанын ямяк тяклифи
199
ДЮВЛЯТ ТЯРЯФИНДЯН ЯМЯК ЩАГГЫНЫН
СЯВИЙЙЯСИНИН ТЯНЗИМЛЯНМЯСИ ЦСУЛЛАРЫ
Ямяк щаггынын
Ямяк щаггынын
Ямяк щаггынын
индексляшдирилмяси
йухары щядляринин
мцяййянляшдирилмяси
ашаьы щядляринин
мцяййянляшдирилмяси
Истещсал хяржляринин ашаьы
салынмасы
МЯГСЯД
Милли мящсулун рягабят
габилиййятлийинин
йцксялдилмяси
Инфлйасийанын ашаьы
салынмасы
Инвестисийаларын
стимуллашдырылмасы
Щяйат сявиййясинин
йохсуллуг щяддини
кечмясиня йол
верилмямяси
Ямяк щаггынын
тяминатлы сявиййясиня
наил олунмасы
Инсанларын физиолоъи
истещлак
минимумунун тямин
едилмяси
Гиймятлярин артымы
шяраитиндя ишчилярин
мадди рифащынын ашаьы
дцшмясинин гаршысынын
алынмасы
МЯГСЯД
МЯГСЯД
200
ЩЯМКАРЛАР ИТТИФАГЫ ТЯРЯФИНДЯН ИШЧИЛЯРИН ЯМЯК
ЩАГГЫНЫН СЯВИЙЙЯСИНИН ТЯНЗИМЛЯНМЯСИ ЦСУЛЛАРЫ
Ямяк тяклифинин
Ямяк щаггы дяряжяляринин бир-
баша галдырылмасы
Иш гцввясиня олан тялябин
стимуллашдырылмасы
мящдудлашдырылмасы
Конкрет пешяни юйрянян
эянжлярин иш йериндя
шаэирдлик мцддятляринин
узадылмасы
Пешя тящсили цчцн йцксяк
мцяййян едилмяси щаггын
Иш вахтынын гысалдылмасы
Сащибкарлар гаршысында ямяк
щаггынын физики минимумдан
ашаьы олмамасы щяддиндя
мцяййянляшдирилмяси щаггында
тялябин иряли сцрцлмяси
Ямяк базарында инщисар
мювгейиндя олан
сащибкарлара мцгавимят
вя тязйиг эюстярилмяси
Мцщажирлярин ишя
гябулунун
мящдудлашдырылмасы
Сащибкарларла
коллектив мцгавилялярин баьланмасы
Ямяк щаггы дяряжяляринин разылашдырылмасы
Иш вахтындан ялавя, байрам эцнляри ишлямяйя эюря
ямяк щаггына ялавялярин мцяййянляшдирилмяси
Ямяк шяраитинин мцяййянляшдирилмяси
Гиймят артымы шяраиитндя ямяк щаггына ялавялярин
мцяййянляшдирилмяси
Тягацд фондуна, сящиййя сыьортасына вя с.
вясаитлярин мцяййянляшдирилмяси
Диэярляри
201
16. КАПИТАЛ БАЗАРЫ. КАПИТАЛ
НЯЗЯРИЙЙЯСИ. ФЯРДИ КАПИТАЛЫН ТЯКРАР ИСТЕЩСАЛЫ
Капитал – даща чох игтисади сярвятляр ялдя етмяк цчцн йарадылан вя истифадя
едилян щяр щансы бир ресурсдур
Капитал –юз мцлкиййятчисиня мцяййян формада эялир эятирян щяр щансы бир
сярвятдир (габилиййятдир);
Капитал –щярякятдир, юзцня мцхтялиф мярщяляляри дахил едян дюврандыр,
тякрар истещсал просесидир;
Капитал –мцяййян тарихи ижтимаи игтисади формасийайа хас олан ижтимаи
истещсал мцнасибятляридир;
Капитал –узун мцддятли истифадя цчцн нязярдя тутулмуш ресусрдур;
КАПИТАЛ АНЛАЙЫШЫ ЩАГГЫНДА БАХЫШЛАР
Капитал –изафи дяйяр эятирян дяйярдир;
Капитал –юзц –юзцня артан дяйярдир;
202
КАПИТАЛ БАЗАРЫНЫН ФОРМАЛАРЫ
Физики
Инсан
Малиййя капиталы
базары
капитал базары
Истещсал фондлары базары
Ясас
истещсал фондлары
базары
Дювриййя
истещсал фондлары
базары
капиталы базары
Муздлу
ишчиляр базары
Сащибкарлыг
габилиййятляри базары
Гиймятли
каьызлар базары
Борж капиталы
базары
Узун мцддятли истифадя ресурслары
Капиталын щярякяти
203
204
Юз мцлкиййятчисиня
мцяййян формада
эялир эятирян
ресурсдур
йанашма
Мцасир
КАПИТАЛЫН МЯЗМУНУ ЩАГГЫНДА МЦХТЯЛИФ НЯЗЯРИ ЙАНАШМАЛАР
Меркантилизм
Физиократизм
Классик
йанашма
юзцня артан, изафи
дяйяр эятирян
дяйярдир
Капитал- юзц-
Марксист
йанашма
Капитал- мящсул
истещсалы цчцн истещсал
амилляридир
Капитал- кянд
тясяррцфаты истещсалы
цчцн ясас амил олан
торпагдыр
Капитал- гиймятли
металлардыр: гызыл вя
эцмцшдцр
КАПИТАЛЫН ТАРИХИ ИЛКИН ФОРМАЛАРЫ ВЯ
ОНЛАРЫН ТЯКАМЦЛЦ
Тажир капиталы
Сяняткар капиталы
Сялям капиталы
Тижарят капиталы
Сянайе капиталы
Борж капиталы
Тижарят мянфяяти
Сащибкар мянфяяти
Борж фаизи
КАПИТАЛЫН ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Тякрар истещсал габилиййятиня малик
олмасы
Узун мцддятли
истифадя ресурсу олмасы
Мадди - яшйа (физики) вя инсан
ресурслары формаларында чыхыш етмяси
Вахт, заман амилиндян асылылыьы
Йалныз истифадя едилдикдя эялир
мянбяйиня (фаизя, мянфяятя,
рентайа вя с.) чевриля билмяси
Формалашдырылмасы, истифадяси вя инкишафы
цчцн инвестисийаларын зярурилийи
205
КАПИТАЛ ЩАГГЫНДА МАРКСИСТ НЯЗЯРИЙЙЯНИН
МЯЗМУНУ
КАПИТАЛ – муздлу фящлялярин истисмары йолу иля изафи дяйяр эятирян
дяйярдир
Сабит капитал: истещсал
васитяляринин алынмасына аванс
едилян, истещсал просесиндя юз
дяйяр кямиййятини сабит
сахлайан капитал
Дяйишян капитал: иш гцввясинин
алынмасына аванс едилян,
истещсал просесиндя юз
дяйяриндян артыг дяйяр
йарадан капитал
Капитала эюря эялир (капиталын гиймяти)
Мянфяят нормасы
;
1
K
M
M
=
Х 100%
Бурада:
М
1 –
мянфяят нормасы;
М-мянфяятин щяжми;
К-аванс едилян сабит вя дяйишян капиталларын дяйярляринин жями.
206
КАПИТАЛ ЩАГГЫНДА МЦАСИР НЯЗЯРИЙЙЯНИН
МЯЗМУНУ
Капитал – мцлкиййятчисиня щяр щансы бир формада узун мцддят
ярзиндя эялир эятирян игтисади ресурсдур
Капитала эюря эялир: капиталын гиймяти
Фаиз нормасы (дяряжяси)
;
I
I
R
=
Х 100%
Бурада:
И
–
фаиз нормасы;
Ы-борж капиталыынын щяжми;
Р-борж капиталына эюря эялирин щяжми.
Истещсал васитяляри: ямтяя капиталы
Инсан капиталы: хцсуси биликляр, пешя вярдишляри, истещсал тяжрцбяси вя с.
Вахт, заман-капитал формасы кими: эяляжякдя йцксяк эялир ялдя
етмяк цчцн щазырки заманда асцдя вахтын иш вахты иля явяз едилмяси
Пул капиталы – универсал капитал
207
ДЮВРИЙЙЯНИН ХАРАКТЕРИНЯ ЭЮРЯ КАПИТАЛЫН
ФОРМАЛАРЫ
Ясас капитал
Дювриййя капиталы
Биналар
Хаммал
Гурьулар
Машынлар
Ясас вя кюмякчи материаллар
Дязэащлар
Ф и з и к и
Йанажаг
Ютцрцжц механизмляр
к а п и т а л
Енеръи
Диэярляри
Диэярляри
Иш гцввяси
Инсан капиталы
Хцсусиййятляри
Бир нечя истещсал тсиклляриндя
истифадя едилир
Истещсал просесиндя юзцнцн
мадди-яшйа формасыны дяйишмир
Бир нечя истещсал тсиклиндян
сонра дяйишдирилир (бярпа едилир)
Юз дяйярини щазыр мящсулун
цзяриня щисся-щисся кечирир
Хцсусиййятляри
Йалныз бир истещсал тсиклиндя
истифадя олунур
Истещсал просесиндя юзцнцн
мадди яшйа формасыны дяйишир
Щяр истещсал тсиклиндян сонра
бярпа едилир
Юз дяйярини истещсал едилмиш
мящсулун цзяриня бирдян-биря,
бир истещсал тсиклиндя кечирир
Ясас капиталын ашынмасы
Физики ашынма
Мяняви ашынма
Истещсал
просесиндя
дяйярин
азалмасы
Ишсиз
дайанмаьа
эюря дяйярин
азалмасы
Аналоъи ясас капиталын
истещсалынын
ужузлашмасы
Йени, даща мящсулдар
аваданлыьын мейдана
эялмяси
208
КАПИТАЛА ЭЮРЯ ЭЯЛИРИН ГИЙМЯТИ
Фаиз нормасы (дяряжяси): капитал сащибиня онун
ресурсларындан (вясаитляриндян) вахт ващиди ярзиндя
истифадяйя эюря юдянилян гиймят
Номинал фаиз дяряжяси
Реал фаиз дяряжяси
Борж эютцрянин (дебиторун) вахт
ващиди ярзиндя кредиторун
ресурсларындан истифадяйя эюря
эютцрдцйц мябляьин фярглянмя
дяряжяси (ня гядяр чох олмасы)
Инфласийанын сявиййяси нязяря
алынмагла борж алынмыш номинал
пул вясаитляринин алыжылыг
габилиййяти ясасында мцяййян
едилмиш фаиз дяряжяси
Реал фаиз дяряжяси = номинал фаиз дяряжяси-инфласийанын темпи
Фаиз дяряжясини
мцяййян едян амилляр
Риск
амили
Фаиз дяряжяси иля дцз
мцтянасибдир
Узун мцддятли кредитляр
цчцн даща йцксяк фаиз
нормалары хасдыр
Кредит
мцддяти
Фаиз дяряжяси иля тярс
мцтянасибдир
Борж вясаитинин
щяжми
Капитала олан тяляб
Капиталын тяклифи
Фаиз дяряжяси иля тярс
мцтянасибдир
Фаиз дяряжяси иля дцз
мцтянасибдир
209
КАПИТАЛЫН ДЮВРАНЫ ВЯ ОНУН ЦЧ МЯРЩЯЛЯСИ
П-Я …И…Я
1
-П
1
;
Капиталын дювраны;
1. Капиталын дювранынын Ы мярщяляси:
П-Я
Пул капиталыныны мящсулдар капитала чеврилмяси
2. Капиталын дювранынын ЫЫ мярщяляси:
Я …И…Я
1
;
Мящсулдар капиталын ямтяя капиталына чеврилмяси
3. Капиталын дювранынын ЫЫЫ мярщяляси:
Т
1
-П
1
Ямтяя капиталынын пул капиталына чеврилмяси
Бурада:
П-пул; И
в
- истещсал васитяляри;
Я-ямтяя; И
г
– иш гцввяси
Я
1
= Я+ Я; П
1
= П+
Δ
Δ
П
Капиталын дювраны-капиталын ардыжыл олараг цч мярщялядян кечяряк илкин
формасына гайытмасы.
Капиталын дювриййяси-капиталын дювранларынын даими тякрарланмасы.
И
в
Иг
Ив
Иг
И
в
Иг
210
|