Badanie kliniczne I radiologiczne



Yüklə 185,22 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix25.03.2017
ölçüsü185,22 Kb.
#12385

 

 

 

 

 

BADANIE  KLINICZNE  I  RADIOLOGICZNE  

 

SKOLIOZ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                            

 

 

 

 

 

                                                      mgr Radosław Raźniewski 

 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

2

 



SPIS TREŚCI

:

 

 

1.

 



Anatomia i biomechanika kręgosłupa 

2.

 



Co to jest skolioza? 

3.

 



Objawy 

4.

 



Epidemiologia 

5.

 



Podział skolioz 

5.1 W zależności od lokalizacji 

             5.1.1 Ze względu na rodzaj 

             5.1.2 Klasyfikacja według King - Moe 

       5.2 W zależności od ilości łuków 

5.3 W zależności od wielkości skrzywienia 

            5.3.1 Podział Czaklina 

            5.3.2 Podział Bogdanowa 

            5.3.3 Podział Ponsetiego i Fridmana 

            5.3.4 Podział Jamesa 

            5.3.5 Podział Grucy 

       5.4 W zależności od mechanicznego wyrównania skrzywienia 

5.5 W zależności od korektywności skrzywienia 

5.6 W zależności od etiologii 

       5.6.1 Podział Cobba 

       5.6.2 Podział według Scoliosis Research Society ( SRS ) 

       5.6.3 Podział McAlistera i Shackelforda 

 5.7 W zależności od wieku 

     6.  Patomechanika 

     7.  Diagnostyka 

         7.1 Wywiady 

               7.1.1 Wywiad rodzinny 

               7.1.2 Wywiad dotyczący pacjenta 

         7.2 Badanie kliniczne 

               7.2.1 Oględziny pacjenta 

               7.2.2 Test Adamsa 

               7.2.3 Równoległe położenie ramion i miednicy 

               7.2.4 Równowaga przednio-boczna miednicy 

               7.2.5 Spirometria 

               7.2.6 Pomiary klatki piersiowej 

               7.2.7 Ocena kifoz i lordoz 

               7.2.8 Ocena giętkości kręgosłupa piersiowego i lędźwiowego 

               7.2.9 Pomiar rotacji tułowia 

         7.3 Badanie radiologiczne 

               7.3.1 Pomiary kątowe wielkości łuku skrzywienia 

                  7.3.1.1 Metoda Cobba 

                  7.3.1.2 Metoda Fergussona 

                  7.3.1.3 Metoda Grucy 

               7.3.2 Pomiar rotacji kręgów 

                  7.3.2.1 Metoda Cobba 

                  7.3.2.2 Metoda Perdriollego 

                  7.3.2.3 Metoda Raimondiego 

               7.3.3 Ocena dojrzałości kości 

         7.4 Badania komputerowe 

     8.  Piśmiennictwo 


 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

3

 



Rozdział 1. 

Anatomia i biomechanika kręgosłupa 

 

 

Kręgosłup  (  columna  vertebralis  )  stanowi  ruchomą  oś  tułowia  i  szyi,  położoną 



pośrodkowo po stronie grzbietowej ciała. Biegnie on od podstawy czaszki do dolnego końca 

tułowia  i  razem  z  żebrami  i  mostkiem  tworzy  kościec  osiowy  (  skeleton  axiale  )  ustroju. 

Kręgosłup  składa  się  z  33  -34  nieparzystych,  symetrycznie  zbudowanych  kręgów, 

poukładanych jeden na drugim, które tworzą jego pięć części: szyjną ( 7 ), piersiową ( 12 ), 

lędźwiową ( 5 ) i krzyżowo – ogonową ( 9 – 10 ) [4]. 

 

Kręgosłup  posiada  dwie  kifozy  i  dwie  lordozy,  które  pogłębiają  się  podczas  wysiłku 



przyczyniając się do tłumienia obciążenia. 

 

Obciążenie  kręgosłupa  wzrasta  od  góry  ku  dołowi  a  kręgi  pod  wpływem  narastających 



obciążeń stają się coraz większe i mocniejsze. 

 

Tylko  24  kręgi  połączone  są  ze  sobą 



dyskami  międzykręgowymi  i  układem 

mięśni  i  więzadeł.  W  odcinku  krzyżowym 

obciążenia przenoszone są przez obie kości 

miednicy  na  kończyny  dolne  a  odcinek 

guziczny  przy  wyprostowanej  postawie 

człowieka nie spełnia roli motorycznej  ani 

podporowej  i  w  związku  z  tym  ulega 

uwstecznieniu i zanikowi. 

 

Prawidłowa 



fizjologia 

kręgosłupa 

utrzymywana  jest  dzięki  integralności 

systemów: 

- kostno – stawowego 

- mięśniowo – więzadłowego 

- odżywczego 

- nerwowego [13]. 

 

 

Kształt kręgosłupa nie ulega zmianie tylko wtedy, gdy krążki międzykręgowe i więzadła 



kręgosłupa,  czyli  cały  bierny  aparat  równowagi  oraz  czynny  aparat  równowagi  utworzony 

przez  mięśnie  grzbietu,  są  w  stanie  symetrycznego  napięcia.  Pomiędzy  stanem  czynnego 

napięcia mięśni  grzbietu a kształtem kręgosłupa istnieje prosta zależność. Jeżeli zmienia się 

stan  napięcia  mięśni,  ulega  zmianie  kształt  kręgosłupa  i  odwrotnie,  każda  zmiana  kształtu 

kręgosłupa pociąga za sobą zmianę napięcia w aparacie równowagi biernej i czynnej.  

( Wejsflog ) [14]. 

 



czynnym 



aparacie 

równowagi 

kręgosłupa zasadniczą rolę odgrywają mięśnie 

głębokie  grzbietu,  które  utrzymują  kształt 

kręgosłupa  w  płaszczyźnie  strzałkowej  i 

czołowej, współpracując głównie z mięśniami 

brzucha.  Przebiegają  one  po  obu  stronach 

wyrostków  kolczystych  i  otoczone  są 

powięzią piersiowo – lędźwiową, która wraz z 

kręgosłupem  tworzy  rodzaj  kanału  kostno  – 

włóknistego [14]. 


 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

4

 



Rozdział 2. 

Co to jest skolioza? 

 

 

Zmiany  kształtu  kręgosłupa  polegające  na  bocznym  skrzywieniu  znane  są  od  bardzo 



dawna.  Hipokrates  w  46  aforyzmie  podał,  że  ciężkie  kifoskoliozy  skracają  życie. 

Zniekształcenia  te  badał  Paweł  z  Eginy.  Według  Hucka  i  Brsarda  pierwszy  kliniczny  opis 

bocznego  skrzywienia  kręgosłupa  został  podany  przez  francuskiego  chirurga  renesansu, 

jednego z ojców współczesnej chirurgii Ambrożego Pare 

 

 

 



Skoliozę zdefiniować można jako jedno lub więcej skrzywień bocznych kręgosłupa z 

rotacją kręgów lub bez i bezpośrednio lub pośrednio z nim związanych części narządu ruchu 

oraz klatki  piersiowej,  narządów wewnętrznych itp.,  powstałych  głównie w okresie wzrostu 

człowieka [13]. 

Według kryteriów SRS ( Scoliosis Research Society ), rozpoznanie skoliozy wymaga 

stwierdzenia  w  badaniu  radiologicznym  kręgosłupa  wykonanym  w  pozycji  stojącej  w 

projekcji A – P, skrzywienia przekraczającego 10 st. oznaczonego metodą Cobba [8]. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

Od lewej:  



Richard E. McCarthy, MD, były prezes, Lawrence G. 

Lenke, MD, prezes, B. Stępień Richards, MD, 

prezydenta elekta, Kamal N. Ibrahim, MD, wiceprezes 


 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

5

 



Rozdział 3.  Objawy 

 

Kręgosłup dotknięty skoliozą prezentuje: 

- wygięcie boczne, z towarzyszeniem kifozy lub lordozy, zwykle w odcinku piersiowym i w 

  prawo 


- rotację wokół własnej osi 

- wystawanie barku do przodu i ku górze z jednej strony 

- asymetrię trójkątów taliowych 

- przemieszczenie jednego z bioder do boku i ku górze 

- garb, będący wypukłością żebrową tylną, położony po stronie wypukłej skrzywienia 

- wyboczenie tułowia 

- wał lędźwiowy [11,13]. 

 

W 1956 roku Wejsflog dokonał podziału objawów skoliotycznych na trzy grupy w 



zależności od wielkości zmian deformacyjnych układu ruchu. 

 

Objawy skoliotyczne I rzędu 



 ( deformacje dotyczące kręgosłupa ): 

 

- boczne wygięcie kręgosłupa z łukowatym przebiegiem linii wyrostków kolczystych 



- wygięcie przednio – tylne 

- rotacja kręgów, torsja i sklinowacenie 

 

Objawy skoliotyczne II rzędu  



( deformacje dotyczące elementów szkieletu bezpośrednio związanych z kręgosłupem ): 

 

- garb żebrowy tylny ( gibbus costalis posterior ) 



- wgłębienie żebrowe tylne ( impressio costalis posterior ) 

- garb żebrowy przedni ( gibbus costalis anterior ) 

- wgłębienie przednie 

- przesunięcie klatki piersiowej ( transpositio thoracis ) najczęściej w stronę wypukłą 

- nachylenie klatki piersiowej ( inclinatio thoracis ) 

- torsja klatki piersiowej ( torsio thoracis ) 

- wystawanie biodra 

 

 



Objawy skoliotyczne III rzędu 

( zmiany w odcinkach odległych od kręgosłupa ): 

 

- pogłębienie trójkąta taliowego po stronie wklęsłości 



- uniesienie łopatki po stronie wypukłości, oddalenie od linii 

  wyrostków kolczystych oraz jej rotacja na zewnątrz 

- widoczna różnica w ustawieniu kątów dolnych łopatek 

- asymetria barków [7]. 

 


 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

6

 



 

 

Rozdział 4.  Epidemiologia 



 

Skrzywienie o kącie poniżej 5 st. według Cobba występuje u 42,8 % populacji. 

Skrzywienie o kącie 

poniżej 10 st. u 17,6 %, 

poniżej 15 st. u 6,3 %, 

poniżej 20 st. u 3,4 %, 

poniżej 25 st. u 1,8 % [15]. 

 

Skoliozy idiopatyczne dotyczą 2,3 % populacji wieku rozwojowego [9]. 



 

Przy  kącie  skrzywienia  6  –  10  st.  skrzywienie  dotyczy  podobnego  procenta 

dziewcząt  i  chłopców,  ale  w  miarę  wzrostu  stopnia  skrzywienia  jest  coraz  większa 

przewaga dziewcząt. 

Przy kącie 11 – 20 st. stosunek dziewcząt do chłopców wynosi 1,4: 1, 

przy kącie 21 – 30 st. – 5,4: 1, 

a powyżej 30 st. 7,5: 1. 

 

Skoliozy wczesnodziecięce oraz dziecięce w wieku 4  – 6 lat występują częściej u 



chłopców, ale w starszych grupach wiekowych występuje przewaga dziewcząt. 

 

Skoliozy młodzieńcze występują u dziewcząt siedem razy częściej [15]. 



 

 

Rozdział 5. 

Podział skolioz 

 

5.1

 

W zależności od lokalizacji 

 

5.1.1

 

Ze względu na rodzaj 

 

Skrzywienia skoliotyczne dzielimy na następujące rodzaje: 

- grzbietowe 

- grzbietowo – lędźwiowe lub piersiowo – lędźwiowe 

- lędźwiowe 

- mieszane [13]. 

 

5.1.2

 

Klasyfikacja według King – Moe 

 

Ze względu na rozwój naturalny, rokowanie i leczenie wprowadzony został podział 

skolioz na typy lokalizacyjne w zależności od umiejscowienia wygięcia według King – 

Moe : 


 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

7

 



 

 

 



 

 

Typ  I  -  pierwotne  skrzywienie 



lędźwiowe 

(większe 

niż 

kompensacyjne 



skrzywienie 

piersiowe) 

Typ II - pierwotne skrzywienie 

piersiowe  ze  skrzywieniem 

lędźwiowym kompensacyjnym 

Typ  III  -  czyste  skrzywienie 

piersiowe krótkie

 

 



 

 

 



 

 

Typ IV - skrzywienie 



piersiowo - lędźwiowe długie 

Typ V - skrzywienie piersiowe 

podwójne z przedłużeniem na 

odcinek szyjny i 

kompensacyjne skrzywienie 

lędźwiowe 

 


 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

8

 



 

5.2

 

W zależności od ilości łuków 

 

W zależności od ilości łuków skoliozy dzielimy na : 

- jednołukowe 

- dwułukowe 

- wielołukowe 

 

5.3 



W zależności od wielkości skrzywienia 

 

5.3.1  Podział Czaklina 

 

I.

 



stopień skrzywienia – zaburzenia osi kręgosłupa występują tylko w pozycji 

stojącej, a całkowicie znikają w pozycji leżącej. Na radiogramie skrzywienie nie 

przekracza 10 st. 

II.


 

stopień – skrzywienie wyraźnie widoczne, ale nie utrwalone. Wielkość kątowa 10 – 

25 st., uwidacznia się rotacja kręgów. 

III.


 

stopień – skrzywienie utrwalone z rotacją i niewielkim garbem żebrowym, 25 – 50 

st. 

IV.


 

stopień – kifoskoliozy z dużą rotacją, wtórnymi skrzywieniami, utrwalonym 

garbem żebrowym, transpozycją tułowia i zmianami w narządach wewnętrznych. 

Wielkość kątowa skrzywienia 50 – 90 st. 

 

5.3.2  Podział Bogdanowa 

 

I.

 



stopień skrzywienia – wielkość kątowa do 20 st. 

II.


 

stopień skrzywienia – od 20 do 40 st. 

III.

 

stopień skrzywienia – od 40 do 60 st. 



IV.

 

stopień – powyżej 60 st. 



 

5.3.3 

Podział Ponsetiego i Fridmana 

 

1.

 



Skrzywienie małe – poniżej 40 st. 

2.

 



Skrzywienie umiarkowane – do 40 do 60 st. 

3.

 



Skrzywienie poważne – od 60 do 80 st. 

4.

 



Skrzywienie bardzo poważne powyżej 80 st. 

 

5.3.4



 

Podział Jamesa 

 

1.

 



Skrzywienie łagodne – do 70 st. 

2.

 



Skrzywienie poważne – od 70 do 100 st. 

3.

 



Skrzywienie bardzo poważne – powyżej 100 st. 

 

5.3.5  Podział Grucy 



 

I stopień – odpowiada anatomopatologicznym zmianom mięśniowo – więzadłowym bez  

zniekształceń kostnych. Objawy kliniczne nie są duże. Radiologicznie do kąta 

30 st. wg. Cobba. 



 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

9

 



II stopień – jest wynikiem strukturalnych zmian w kręgach i krążkach międzykręgowych. 

Występuje znaczna rotacja z wyraźnym garbem żebrowym. Wartość kąta 

skrzywienia mieści się w granicach 30 – 60 st. 

III stopień – daleko posunięte zmiany strukturalne. Sklinowacenie i rotacja kręgów. 

Wartość kątowa powyżej 60 st. 

 

Podział Grucy posiada dużą przydatność kliniczną [7]. 



 

5.4

 

W zależności od mechanicznego wyrównania skrzywienia 

 

1.

 



Wyrównane 

2.

 



Nie wyrównane 

 

Należy  zaznaczyć,  że  skolioza  wyrównana  (  pion  spuszczony  z  guzowatości  kości 



potylicznej  przebiega  w  linii  środkowej  przez  szparę  pośladkową  i  pada  w  środku  linii 

łączącej obie pięty ), może być niezrównoważona ( badanie na wadze Boreliego wykazuje 

na  większy  ciężar  jednej  połowy  ciała  ),  natomiast  nie  wyrównana  jest  zawsze 

niezrównoważona [7,14]. 

 

5.5

 

W zależności od korektywności skrzywienia 

 

Podział Wejsfloga: 

I stopień – wyrównujące się czynnie całkowicie lub częściowo 

II stopień – wyrównujące się biernie ( przez ułożenie na boku lub zwis ) całkowicie lub 

częściowo 

III stopień – nie wyrównujące się czynnie ani biernie 

IV stopień – nie wyrównujące się czynnie ani biernie, na radiogramie widoczne zmiany 

zwyrodnieniowe chrząstki stawowej [10]. 

 

5.6

 

W zależności od etiologii 

 

5.6.1  Podział Cobba 

 

I  Skoliozy czynnościowe ( funkcjonalne ) – zmiany dotyczą tylko płaszczyzny czołowej i 

ustępują po wyeliminowaniu czynnika wywołującego [2]. 

 

II Skoliozy strukturalne – są zazwyczaj zniekształceniem trójpłaszczyznowym: 



1. Kostnopochodne 

 - wrodzone 

 - torakopochodne 

 - układowe 

2. Nerwopochodne 

 - wrodzone 

 - porażenne wiotkie 

 - porażenne spastyczne 

3. Mięśniopochodne 

 - wrodzone 

 - dystrofie mięśniowe 

 - inne 


4. Idiopatyczne ( o nie ustalonej etiologii ) [10]. 

 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

10

 



5.6.2  Podział według Scoliosis Research Cociety 

 

SRS proponuje następujący podział etiologiczny skolioz: 

 

1.

 



Wrodzona 

2.

 



Nerwowo - mięśniowa 

3.

 



Urazowa 

4.

 



Choroby reumatyczne 

5.

 



Neurofibromatoza 

6.

 



Choroby zakaźne kręgosłupa 

7.

 



Zaburzenia przemiany materii 

8.

 



Zaburzenia tkanki mezenchymatycznej 

9.

 



Guzy 

10.


 

Przykurcze mięśni 

11.

 

Skolioza idiomatyczna 



12.

 

Anomalie w stawach krzyżowo – biodrowych 



13.

 

Osteochondrodystrofia 



14.

 

Inne [13]. 



 

5.6.3 

Podział McAlistera i Shackelforda 

 

1. Skoliozy funkcjonalne w ramach wady postawy – odwracalne przy prawidłowym 

leczeniu 

2. Skoliozy utrwalone – charakteryzują się progresją deformacji i przykurczami oraz 

zmianami strukturalnymi 

3. Skoliozy reaktywne 

- reflektoryczne związane z bodźcami bulowymi 

- w uszkodzeniach układu pozapiramidowego 

- psychogenne 

- statyczne, związane z zaburzeniami statyki 

- metaboliczne 

 

4. Skoliozy nerwowo – mięsniopochodne 



- w poliomyelitis 

- w mózgowym porażeniu dziecięcym 

- w urazowym uszkodzeniu rdzenia 

- w syryngomielii 

- w mielodysplazji 

- w ataksji Friedricha 

- w dystrofiach mięśniowych 

 

5. Skoliozy kostnopochodne 



- wrodzone 

- w chorobie Scheuermanna 

- w neurofibromatozie 

- po złamaniach kręgosłupa 

- w osteochondrozie i spondyloartrozie 

- w anomaliach dolnego odcinka kręgosłupa lędźwiowego 

- w artropatiach 

 


 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

11

 



6. Skoliozy towarzyszące chorobom układowym 

- w chorobie Marfana 

- w chorobie Ehlersa – Danlosa 

- w artrogrypozie 

- we wrodzonej łamliwości kości 

- w chorobie Morquio 

- w postępującym kostniejącym zapaleniu mięśni 

 

7. Skoliozy jatrogenne 



- po naświetlaniach i oparzeniach klatki piersiowej 

- po zabiegach operacyjnych [15]. 

 

5.7

 

W zależności do wieku 

 

Podział  skolioz  w  zależności  od  wieku  dotyczy  tylko  skolioz  idiomatycznych.  James 

wprowadził podział na trzy zasadnicze grupy. 

1.

 



Typ niemowlęcy. Skolioza pojawia się przed 3 rokiem życia, najczęściej między 1 a 

24 miesiącem, częściej u chłopców. 

2.

 

Typ dziecięcy. Skolioza pojawia się miedzy 3 a 10 rokiem życia, najczęściej jednak 



między  5  a  8  rokiem  życia.  Powiększa  się  skokowo  w  okresach  przyśpieszonego 

wzrostu. Skolioza typu dziecięcego może osiągać duże wartości kątowe wygięcia. 

3.

 

Typ  młodzieńczy.  Skrzywienie  pojawia  się  między  10  a  14  rokiem  życia.  Jest 



najczęstsze wśród typów skolioz zależnych od wieku. Skrzywienie nie osiąga dużych 

wartości kątowych [10]. 



 

 

 

Rozdział 6.  Patomechanika 



 

Skolioza  powstaje  na  skutek  zaburzenia 

wewnętrznej  równowagi  kręgosłupa  pod  wpływem 

zadziałania czynnika etiologicznego [12]. 

Deformacja  ta  obejmuje  zmiany  kręgosłupa 

w  trzech  płaszczyznach:  czołowej,  strzałkowej  i 

poprzecznej. 

W  początkowej  fazie  występuje  wygięcie 

pierwotne,  w  którym  stwierdza  się  zwężenie 

krążków  międzykręgowych  po  stronie  wklęsłości 

wygięcia oraz utratę ich elastyczności. Jednocześnie 

występują  wzmożone  potencjały  czynnościowe 

mięśni po stronie wypukłej skrzywienia. Bardzo szybko dołączają się zmiany strukturalne 

w  kręgach,  które    zgodnie  z  prawem  Delpecha  –  Wolffa  rosną  wolniej  po  stronie 

wklęsłości  wygięcia  i  przybierają  kształt  klinowaty.  Ten  mechanizm  współdziałania 

grawitacji, nierównomiernych obciążeń i sił wzrostowych, powodują stałe zwiększanie się 

wygięcia  kręgosłupa.  Zachwiana  zostaje  równowaga  troficzna  kości,  chrząstki  i  mięśni 

[5,6]. 


 

Ten  efekt  kompresji  wpływa  bezpośrednio  na  jądra 

kręgów, chrząstkę nasadową i chrząstkę wzrostu [13]. 

Równocześnie  z  bocznym  wygięciem  powstaje  torsja 

kręgosłupa  wzdłuż  długiej  osi,  tzn.  kręgi  zwracają  się  swymi 


 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

12

 



trzonami w stronę wypukłości skrzywienia a łuki wraz z wyrostkami w stronę wklęsłości. 

Powstaje  również  spłaszczenie,  tyłowygięcie  lub  przodowygięcie.  Dzieje  się  tak  przy 

różnicy napięć mięśni układu poprzeczno – kolcowego [6,12]. 

 

Przy  asymetrii  mięśni  długich  występują  wygięcia 



boczne  skierowane  w  stronę  mięśni  osłabionych  z 

jednoczesnym  pogłębieniem  tyłowygięcia  i  rotacją  w 

kierunku  strony  wklęsłej  (  łuki  z  wyrostkami  kierują 

się w stronę wypukłości a trzony w stronę wklęsłości ) 

dając tzw. skoliozę Lowett negatywną [1].  

 

Wygięcie  boczne  i 



torsja 

piersiowego 

odcinka  kręgosłupa  w 

skoliozie  idiomatycznej  powoduje  deformację  klatki 

piersiowej, tworząc po stronie wypukłej garb żebrowy. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

Ponadto  skręcone  trzony  w  stronę  wypukłości  wciskają  się  do  wnętrza  klatki 



piersiowej  zmniejszając  wraz  z  przemieszczającymi  się  do  tyłu  żebrami  przestrzeń  jamy 

opłucnej  i  uciskając  oraz  przemieszczając  narządy  klatki  piersiowej.  Obniżenie  żeber  po 

stronie wklęsłości oraz kompensacyjne obniżenie przepony powoduje w dużych skoliozach 

ucisk narządów jamy brzusznej. 

W  skoliozie  lędźwiowego  odcinka  kręgosłupa  skręcone  trzony  i  wyrostki  kręgów 

uwypuklają wał mięśniowy tworząc garb lędźwiowy po stronie wypukłości skrzywienia. 

Wygięcie  pierwotne  zaburza  równowagę  i  statykę  kręgosłupa,  przez  co  tułów 

przesuwa  się  bocznie  w  kierunku  wypukłości  skrzywienia,  co  powoduje  reakcję 

wyrównawczą  sąsiednich  jego  odcinków,  zwaną  wygięciem  wtórnym,  wyrównawczym. 

Jest  ono  skierowane  w  stronę  przeciwną  niż  wygięcie  pierwotne  i  niewątpliwie  jest 

czynnikiem pozytywnym [5,6]. 

 


 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

13

 



Rozdział 7.  Diagnostyka 

 

Do przeprowadzenia kompletnego badania skrzywień potrzebne SA następujące 

narzędzia : 

- waga medyczna ze wzrostomierzem 

- taśma Rosenthala 

- taśma miernicza 

- obwodomierz 

- dyferencjometr 

- lustro ortopedyczne z naniesioną siatką 

- spirometr 

- pisak do rysowania po skórze 

- goniometr 

- skoliometr 

- pion 


- RTG 

- linijka Raimondiego 

- linijka [13]. 

 

7.1 

Wywiady 

 

7.1.1  Wywiad rodzinny 

1. Dziadkowie 

2. Rodzice lub rodzeństwo dotknięci deformacjami kręgosłupa 

 

7.1.2  Wywiad dotyczący pacjenta 

1. Stan matki w okresie ciąży 

- choroby 

- komplikacje  

- leki 


- inne 

2. Poród 

- normalny 

- skala Apgar 

- komplikacje 

3. Okres bezpośrednio po porodzie 

- normalny 

- choroby 

- komplikacje 

- urazy 


- inne 

4. Okres dojrzewania 

- miesiączka ( u dziewcząt ) 

- mutacja głosu ( u chłopców ) 

- drugorzędne cechy płciowe 

- porównanie wieku rzeczywistego a wiekiem biologiczno – szkieletowym 

5. Osiągnięcia 

- w nauce 

- w sporcie 

6. Ból: cechy i umiejscowienie [13]. 



 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

14

 



7.2

 

Badanie kliniczne 

 

7.2.1 

Oględziny pacjenta 

 

Osoba  badana  powinna  być  rozebrana  do  dolnej  części  bielizny,  stać  w  swobodnej,  nie 



skorygowanej  pozycji,  boso,  na  równym,  twardym  podłożu.  Stopy  złączone  lub  lekko 

symetrycznie  rozstawione,  obciążone  równomiernie.  Głowa  ustawiona  równolegle  do 

podłoża,  kończyny  górne  zwisają  swobodnie  wzdłuż  tułowia.  Jest  to  tzw.  pozycja 

ortopedyczna zasadnicza [5,7]. 

 

 

Podczas oględzin pacjenta należy ocenić: 



- typ budowy ciała 

- wagę i wzrost 

- ukształtowanie mięśni 

- asymetrie w obrębie twarzy oraz ustawienie głowy 

- stan narządów zmysłów 

- nieprawidłowy zgryz i wady podniebienia 

- proporcje kończyn 

- odruchy i wrażliwość 

- skrócenie mięśni 

- stan napięcia i siły mięśni 

- plamy, kurzajki i guzki na skórze 

 

7.2.2  Test Adamsa 

 

 

Pacjent  z  pozycji  wyprostowanej  wykonuje  powolny 

skłon tułowia w przód do kąta ok. 90 st., tak by kierował palce 

złączonych rąk między stopy. Kolana zostają wyprostowane a 

kończyny górne równolegle do dolnych. Głowa spuszczona w 

dół. 


W  tej  pozycji  obserwujemy  wyrostki  kolczyste,  które 

są  mocniej  uwidocznione  dzięki  ich  bardziej  poziomemu 

ułożeniu  i  pośrednio  rotację  kręgów  w  postaci  garbu 

żebrowego i, lub wału lędźwiowego. 

 


 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

15

 



 

 

 

7.2.3  Równoległe położenie ramion i miednicy 

 

 

Pacjent staje prosto, do obu jego ramion lub dwóch grzebieni biodrowych przykłada się 



końce suwmiarki dyferencjometru a uzyskany poziom wskaże ewentualną asymetrię [13]. 

 

  



 

 

7.2.4  Równowaga przednio – boczna miednicy 



 

 

Po  prawej  lub  lewej  stronie  w  okolicy  podbrzusza  umieszcza  się  jedno  ramię 

przyrządu  opierając  je  na  wzgórku  łonowym.  Drugie  ramię  należy  umieścić  na  kolcu 

biodrowym  tylnym  górnym.  Goniometr  pokarze  stopień  pochylenia  miednicy,  który 

powinien  wynosić  około  60  st.  w  stosunku  do  linii  prostopadłej.  Należy  zaznaczyć,  że 

mierzony kąt nachylenia miednicy różni się od kąta lędźwiowo – krzyżowego i oba ocenia 

się w różny sposób [13]. 

 

 



 

 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

16

 



7.2.5  Spirometria 

 

Spirometria pozwala zbadać ilość powietrza, którą mogą zmieścić płuca. Objętość 

powietrza  w  płucach  lub  pojemność  życiową  (  CV  )  otrzymujemy  po  wydechu  całego 

powietrza  aż  do  osiągnięcia  objętości  zalegającej.  Wydech  musi  być  poprzedzony 

głębokim wdechem. 

Spirometria jest obiektywnym narzędziem oceny i kontroli postępów w przebiegu 

programu leczenia pacjentów ze skoliozą. 

 

7.2.6  Pomiary klatki piersiowej 



 

Wielkie  znaczenie  dla  fizjoterapii  skolioz  ma  określenie  rozmiarów  klatki 

piersiowej  a  szczególności  jej  każdej  połowy,  co  pozwala  na  wskazanie  braków 

dotyczących mięśni, ruchomości żeber, płuc, itp. 

Badanie wykonuje się taśmą Rosenthala i obwodomierzem. 

Taśma Rosenthala to taśma miernicza, która mierzy 100 cm., po 50 cm. w prawą i 

lewa  stronę  od  zera  po  środku  taśmy.  Używa  się  jej  w  taki  sposób,  że  punkt  środkowy 

taśmy „0”, pokrywa się z wyrostkiem kolczystym odpowiedniego kręgu, a ona sama otacza 

równolegle do powierzchni podłogi klatkę piersiową aż jej końce połączą się z wyrostkiem 

mieczykowatym mostka 

Obwodomierz  to  kawałek  pręta  wykonanego  z  elastycznego,  łatwo  dającego  się 

kształtować  tworzywa.  Jeden  z  jego  końców  przykłada  się  na  wysokości  wyrostka 

mieczykowatego  mostka,  równolegle  do  podłoża,  a  drugi  do  wyrostka  kolczystego 

odpowiedniego kręgu dookoła jednej połowy klatki piersiowej pacjenta stojącego z rękami 

uniesionymi  nad  głową,  a  następnie  odrysowujemy  uzyskany  tym  prostym  badaniem 

kształt  klatki  piersiowej  na  kartonie.  Pozwala  nam  to  na  dokładne  śledzenie  zmian 

skrzywienia,  wzrostu  lub  zmniejszenia  obwodu  klatki  piersiowej  i  każdej  z  jej  połów 

osobno [13]. 

 

7.2.7  Ocena kifoz i lordoz 

 

Oceny wskaźników kifolordotycznych dokonujemy za pomocą pionu spuszczonego 

z  najbardziej  wysuniętego  obszaru  tylnej  części  kręgosłupa  (  u  zdrowego  człowieka  to 

guzowatość potyliczna zewnętrzna ) do wysokości szpary pośladkowej. 

 

Tym  sposobem  otrzymamy  trzy  główne  wygięcia  od  pionu  do  najbardziej  tylnej 



tylnej wypukłości kręgosłupa: 

- szyjne, na poziomie C3 lub C4 w granicach 4 – 6,5 cm. 

- piersiowe, na poziomie na poziomie Th6 lub Th7 równe 0 

- lędźwiowe, na poziomie L3 lub L4 w granicach 3 – 4,5 cm. 

 

Wszystkie te wartości odnoszą się do zdrowego człowieka [13]. 



 

7.2.8  Ocena giętkości odcinka piersiowego i lędźwiowego kręgosłupa. 

 

U pacjenta stojącego prosto zaznaczamy na skórze kręgi Th1 i Th12 oraz S1 i punkt 

położony 10 cm. powyżej. Następnie prosimy pacjenta o wykonanie maksymalnego skłonu 

w  przód.  U  zdrowego  człowieka  w  skłonie  odległość  między  punktami  w  odcinku 

piersiowym wzrośnie o około 4 cm., a lędźwiowym o około 5. 

 


 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

17

 



7.2.9   Ocena rotacji tułowia 

 

Rotację kręgów możemy pośrednio oznaczyć dokonując pomiaru wypukłości garbu 



żebrowego lub mierząc kąt torsji klatki piersiowej. Wszystkie te pomiary wykonujemy w 

pozycji jak w teście Adamsa. 

Pomiar  wypukłości  wykonujemy  przykładając  poprzecznie  do  kręgosłupa  miarkę 

różnicy  poziomów,  tak  aby  środek  „oczka”  poziomicy  rzutował  na  wyrostek  kolczysty 

kręgu szczytowego skrzywienia. Następnie za pomocą linijki umieszczonej swym końcem 

w zagłębieniu klatki piersiowej odczytuje się wartość ( w centymetrach ) różnicy między 

zagłębieniem  a  uwypukleniem  klatki  piersiowej,  która  pośrednio  opisuje  rotację 

kręgosłupa. 

Klinicznie  rotację  kręgów  można  również  oznaczyć  mierząc  kąt  rotacji  klatki 

piersiowej  goniometrem  przykładając  jedno  jego  ramię  do  szczytu  garbu  żebrowego 

tylnego  i  do  najniższego  punktu  wgłębienia  tylnego,  a  drugie  ustawiając  w  linii 

horyzontalnej. 

Badanie  skoliometrem  Bunnella  daje  możliwości  obiektywnej  oceny  asymetrii 

tułowia. 

Skoliometr jest uznanym przyrządem do wykrywania i oceny skolioz, zarówno w 

badaniach klinicznych jak i przesiewowych. Badanie pomaga obserwować postęp skoliozy 

bez  konieczności  częstego  badania 

radiologicznego.  Metoda  badania  jest 

prosta, 

tania, 


nieszkodliwa, 

daje 


natychmiastowy  wynik  i  charakteryzuje 

się wysoką czułością. 

Skoliometr 

jest 


niedużym, 

poręcznym  urządzeniem  z  wtopioną 

centralnie 

rurką. 


Przebiega 

ona 


łukowato 

przez 


całą 

długość 


skoliometru,  wypełniona  jest  cieczą,  w 

której 


porusza 

się 


wskaźnik. 

Wyrysowana podziałka służy do odczytywania kąta rotacji tułowia. 

 

Do  wykonania  badania  pacjent  ustawia  się  tak  jak  w  teście  Adamsa.  Zaznaczyć 



trzeba, że dokonując pomiaru w odcinku lędźwiowym pochylenie do przodu powinno być 

większe niż przy badaniu w odcinku piersiowym. 

[3]. 

Pomiaru  dokonuje  się  przykładając  skoliometr 



poprzecznie  do  długiej  osi  kręgosłupa,  tak  aby  jego 

wgłębienie  pokryło  się  z  wyrostkiem  kręgu 

szczytowego  skrzywienia.  W  warunkach  symetrii 

przyrząd  wskazałby  zero.  W  skoliozie  wartość 

stopniowa  wzrasta  proporcjonalnie  do  wielkości 

deformacji.  



 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

18

 



 

[3]. 


 

Jeżeli  wartość  kąta  rotacji  (  KRT  )  zbadana  skoliometrem  nie  przekracza  5  st.  to 

wskazuje  na  normalną  asymetrię  tułowia,  od  4  –  6  st.  należy  pacjenta  obserwować  i 

powtórzyć badania po 3 miesiącach, powyżej 7 st. należy wykonać badanie radiologiczne. 

 

7.3

 

Badanie radiologiczne 

 

Pierwszoplanowe  znaczenie  w  diagnostyce  skolioz  ma  badanie  radiologiczne.  Na 

jego podstawie można stwierdzić: 

- stopień skrzywienia kręgosłupa, rotację, torsję i sklinowacenie 

- obecność innych nieprawidłowości kości, szczególnie klatki piersiowej i miednicy 

- dynamikę procesu skrzywienia 

- rokowanie na podstawie testu Rissera oraz określenie wieku szkieletowego 

- podstawy planowania leczenia 

 

Zdjęcia  wykonuje  się  w  pozycji  stojącej,  z  boku  i  z  tyłu,  od  potylicy  do  kości 



ogonowej, z widokiem na grzebienie kości biodrowych. 

 

7.3.1  Pomiary kątowe wielkości łuku skrzywienia 



 

7.3.1.1

 

Metoda Cobba 

 

Metoda  Cobba  polega  na  wykreśleniu  prostych  wzdłuż 

górnej  powierzchni  górnego  kręgu  krańcowego  skrzywienia  i 

dolnej  powierzchni  dolnego  kręgu  krańcowego  a  następnie 

wyrysowaniu  prostych  prostopadłych  do  tych  linii.  Proste  te, 

przecinając  się  z  boku  wygięcia  wskazują  kąt  wygięcia  w 

stopniach. Ze względów praktycznych bierze się pod uwagę nie 

właściwy kąt ale kąt dopełniający ( górny lub dolny ). Wartość 

tego  kąta  wzrasta  proporcjonalnie  do  wielkości  skrzywienia 

[5,7,15].  Należy  pamiętać,  że  zewnętrzne  krawędzie  kręgów 

ograniczających  skrzywienie  (  krańcowych,  granicznych  )  są 

bardziej  nachylone  niż  powierzchnie  pozostałych  kręgów  w 

kierunku wklęsłości krzywizny. 

 

 



 

 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

19

 



7.3.1.2  

Metoda Fergussona 

 

W metodzie Fergussona wyznacza się środek górnego i dolnego kręgu krańcowego 

oraz kręgu szczytowego. Te trzy punkty łączy się następnie liniami prostymi, które tworzą 

kąt. Wierzchołek tego kąta, znajdujący się w środku kręgu szczytowego, określa wielkość 

kąta wygięcia [7]. 

 

7.3.1.3 



Metoda Grucy 

 

 

Metoda  ta  zbliżona  jest  do  metody  Fergussona.  Różnice  polegają  na  tym,  że  w 



metodzie  Grucy  linie  wykreślające  skrzywienie  prowadzi  się  z  nasad  łuków  strony 

wklęsłej  nasad  skrzywienia  dwu  równolegle  do  siebie  ustawionych  kręgów  na  krańcu 

górnym i dolnym wygięcia kręgosłupa, do nasad kręgów trzyszczytowych [7]. 

 

Wartości katów skrzywienia obliczone według różnych metod kształtują się 



następująco: 

 

- sposobem Cobba 42 st. 



- sposobem Fergussona 29 st. 

- sposobem Grucy 33 st. [7]. 

 

7.3.2

 

Pomiar rotacji kręgów 

 

7.3.2.1 Metoda Cobba 

 

 

Orientacyjną  metoda  oceny 

stopnia  rotacji  na  zdjęciu  RTG  jest 

metoda  Cobba,  w  której  ocenia  się 

położenie  wyrostka  kolczystego  w 

stosunku  do  trzonu  kręgu.  Wraz  ze 

wzrostem 

rotacji 


kręgu 

cień 


wyrostka  kolczystego  rzutuje  na 

pola od A do D 



[15]. 

 

 

 

 

 

7.3.2.2

 

Metoda Perdriollego 

 

Jedną z metod dającą wymierny pomiar rotacji kręgów jest metoda Perdriollego. 

 

Polega  ona  na  przyłożeniu  specjalnej  linijki  do  radiogramu  na  wysokości  kręgu 



szczytowego. Pogrubione linie siatki powinny przebiegać przez krawędzie boczne trzonu 

kręgu  a  linia  biegnąca  przez  środek  cienia  nasady  łuku  kręgowego  wyznacza  kąt  rotacji 

kręgu. 


 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

20

 



[5]. 

 

 



7.3.2.3

 

Metoda Raimondiego 

 

Z przeprowadzonych badań wynika, że metoda Raimondiego jest dokładniejsza od 

metody Perdriollego. Jej przybliżenie wynosi 0,5 st., a Perdriollego 5 -10 st. Jest również 

łatwiejsza w użyciu i bardziej wiarygodna [13]. 

 

Podobnie 



jak 

metodzie  opisanej  wyżej  w 



metodzie 

Raimondiego  

wykorzystujemy 

specjalna 

linijkę,  która  zaopatrzona  jest 

w  podziałkę  centymetrową, 

skalę  stopni  rotacji,  w  skalę 

odległości  od  krawędzi  kręgu 

do  osi  nasady  łuku  kręgowego 

i  skalę  szerokości  trzonu 

podane w milimetrach. 

 

Linijką Raimondiego wyznaczamy kąt rotacji kręgu w następujący sposób: 



 

- wyznaczamy punkty bocznych krawędzi badanego kręgu w Polowie jego wysokości 

- mierzymy odległość między nimi, czyli szerokość kręgu 

- wyznaczamy oś nasady łuku kręgowego 

-  mierzymy  odległość  między  boczną  krawędzią  kręgu  a  osią  nasady  łuku  kręgowego 

położonego  po  stronie  wypukłości.  Jeżeli  występuje  prawostronna  rotacja  kręgów 

krawędź prawa, jeżeli lewostronna krawędź lewa. 

-  przesuwamy  suwak  linijki  aż  do  momentu,  kiedy  na  dolnej  podziałce  pojawi  się 

odpowiednia wartość szerokości kręgu, na górze zaś wartość odpowiadająca odległości 

między nasadą łuku a odpowiednią krawędzią kręgu. 

- na podziałce „stopnie rotacji” pojawi się wartość rotacji badanego kręgu. 

 

Przybliżenie  do  2  st.  wydaje  się  wystarczające,  ponieważ  wartości  matematyczne 



nie są absolutne w stosunku do ciała ludzkiego [13]. 

 


 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

21

 



 

7.3.3

 

Ocena dojrzałości kości 

 

Poznanie  wieku  szkieletowego  pacjentów  dotkniętych  skrzywieniami  kręgosłupa 

jest  bardzo  ważne,  ponieważ  większość  skolioz  przestaje  się  pogłębiać,  kiedy  kości 

przestają  się  rozwijać,  co  przekłada  się  na  koniec  aktywności  elementów 

odpowiedzialnych za wzrost kości ( chrząstki ) [7,13]. 

 

Ocena  wieku  kostnego  na  podstawie  testu  Rissera  opiera  się  na  zjawisku 



równoległego  rozwoju  i  postępu  kostnienia  kręgosłupa  i  miednicy.  Kostnienie  grzebieni 

biodrowych zaczyna się od kolca biodrowego przedniego górnego i postępuje w kierunku 

kolca biodrowego tylnego górnego, aż do zrostu grzebienia z kością biodrową. 

 

Dzieląc  kość  biodrowa  na  cztery  części  Risser  ustalił  pięć  stadiów  postępowania 



kostnienia. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



- Risser 2, 50% 

skostnienia grzebienia 

talerza biodrowego 

 

 



 

 

 



- Risser 4, skostnienie 

kompletne 

 

 

 



 

 

- Risser 1, 25% 



skostnienia grzebienia 

talerza biodrowego 

 

 

 



 

- Risser 3, 75% 

skostnienia grzebienia 

talerza biodrowego 

 

 

 



 

- Risser 5, połączenie 

grzebienia biodrowego a 

kością biodrową, które 

wskazuje na zakończenie 

wzrostu człowieka [5]. 

 

 

 


 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

22

 



 

7.4

 

Badania komputerowe 

 

W  diagnostyce  skolioz  stosowane  są  również  metody 

komputerowe.  Są  one  dość  precyzyjne  i  nieinwazyjne,  jednak 

najczęściej  pozwalają  ocenić  tylko  zewnętrzne  objawy  skrzywienia.  

 

 

Do metod tych zaliczamy: 



 

 



Technikę Moira, która oparta jest na zjawisku interferencji fal świetlnych i polega 

na wykorzystaniu załamywania się wiązki światła, do czego służy raster. Uzyskany 

obraz  obiektu  z  tzw.  prążkami  mory  (  plecy  pacjenta  )  odbierany  jest  przez 

specjalny układ optyczny z kamerą. Następnie obraz przekazywany jest na monitor 

analogowy  i  do  komputera,  który  wyznacz  trójwymiarowy  obraz  pleców  i 

dokładnie  analizuje  ponad  50  parametrów  w  płaszczyźnie  czołowej  i  strzałkowej. 

W  wyniku  tego  otrzymuje  się  zbiór  współrzędnych  przestrzennych  powierzchni 

ciała i jego mapę warstwicową. 

 



 



Metodę ISIS ( ang. Integrated Shape Investigation System ), która wywodzi się z 

techniki  zwanej  fotogrametrią,  czyli  odtwarzaniem  kształtów,  rozmiarów  i 

wzajemnego położenia obiektów na podstawie zdjęć fotogrametrycznych. 

 



 

Posturometr-S.  Jest  to  elektroniczne  urządzenie  diagnostyczno  –  pomiarowe  do 

oceny  postawy  ciała  w  pozycji  stojącej  lub  siedzącej.  Za  jego  pomocą  możemy 

określić  zakres  ruchów  w  stawach  kończyn  i  kręgosłupa  w  płaszczyźnie 

strzałkowej,  czołowej  i  poprzecznej,  w  pozycji  stania,  siedzenia  i  leżenia,  które 

przy  pomocy  odpowiedniego  programu  komputerowego  tworzy  obraz  postawy 

ciała. 


 

 



Metrecom  system.  Jest  to  system,  który  służy  do  oceny  postawy  ciała,  krzywizn, 

zakresów  ruchów  i  ruchomości  międzysegmentalnej  w  płaszczyźnie  strzałkowej  i 

czołowej  w  pozycji  stojącej,  a  także  do  oceny  czynnościowej  kręgosłupa  w 

skłonach bocznych oraz skłonie w przód i w tył. Za pomocą tego urządzenia można 

zmierzyć wielkość garbu żebrowego, dokonać oceny miednicy i kończyn dolnych 

oraz dystrybucji ciała, a także dokonać analizy równowagi. Urządzenie składa się z 

części  głównej,  jaką  stanowi  kolumna  z  odpowiednim  czujnikiem  oraz  aparatury 

komputerowej wyposażonej w specjalny program do badań postawy ciała. Podczas 

badania określa się położenia odpowiednich punktów na ciele badanego w stosunku 

do kolumny, a następnie na podstawie tych punktów komputer tworzy wizerunek 

postawy ciała i kręgosłupa i porównuje z prawidłowymi wartościami. 

 



 

Technikę pojemnościową, która wykorzystuje zależności geometryczne w budowie 

kondensatora  elektrycznego,  w  którym  jedną  elektrodą  jest  powierzchnia  ciała 

badanego, a drugą metalowa płytka, która przesuwa się równolegle do płaszczyzny 

pomiarów, stymulując w ten sposób kondensator o zmiennej pojemności. 



 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

23

 



Do  oceny  zmian  strukturalnych  i  innych  wewnętrznych  wykorzystuje  się  także: 

 



 

obliczanie  trójpłaszczyznowego  zniekształcenia  skrzywienia  ze  standardowych 

rentgenogramów  przez  zastosowanie  urządzenia  skaningowego,  które  umożliwia 

równoległe wykonanie zdjęć w płaszczyźnie strzałkowej i czołowej. 

 



 



trójpłaszczyznową  geometryczną  oceną  kręgów.  Na  radiogramach  przednio  – 

tylnym i bocznym dokonuje się trójpłaszczyznowej oceny poszczególnych kręgów, 

opierając się na czterech punktach wyznaczonych na trzonie kręgu. 

 



 

trójwymiarową tomografię komputerową – jest to jedyna metoda, która pozwala na 

ocenę zmian ilościowych w skoliozach. 

 



 

jądrowy rezonans magnetyczny – pozwala na ocenę struktur nerwowych i kształtu 

kanału  kręgowego.  Największe  zastosowanie  ma  w  diagnostyce  skrzywień 

wrodzonych 

 



 



ultrasonografię – pozwala na ocenę torsji klatki piersiowej i rotacji poszczególnych 

kręgów w leżeniu przodem i w staniu. 



 Badanie Kliniczne i Radiologiczne Skolioz 

24

 



    Piśmiennictwo 

 

1. Białek M.: PNF w leczeniu skolioz-doświadczenia własne. Med.Man. 2001;6 (3,4): 28-

31. 

2. Białek M., Kotwicki T., M’hango A.: Kompleksowa terapia skolioz [Dokument 



elektroniczny].[Online].[dostęp: 2010.11.18] Dostęp w Word Wide Web: 

http://www.fits.pl/terapia.php 

3. Bunnell W.P.: An objective criterion for scoliosis screening. J Bone Joint Surgery 

1984; 66A: 1381-1387.  

4. Bochenek A., Reicher M.: „Anatomia człowieka”,t.1, PZWL, Warszawa 1990; 219-

220. 


5. Dega W (red).: „Ortopedia i rehabililitacja”,t.1,PZWL, Warszawa 1983; 68-111, 399-

427. 


6. Dega W., Milanowska K.: „Rehabilitacja Medyczna”, PZWL, Warszawa 1990; 233-

269. 


7. Kasperczyk T.: „ Wady postawy ciała, diagnostyka i leczenie”, FHU „Kasper”, 

Kraków 2002; 153-174. 

8. Kołban M.: Wybrane aspekty systemowego leczenia skolioz idiomatycznych. OTR. 

2009;11 (3): 13. 

9. Kotwicki T.: Krytyczny przegląd metod przesiewowych wykrywających skoliozy. 

OTR. 2009;11 (3): 13-14. 

10. Kwolek A.: „Rehabilitacja Medyczna”,t.2, Urban&Partner, Wrocław 2003; 193-205. 

11. Nowakowski A.: „Skolioza. Skrzywienie kręgosłupa można leczyć”, Bonami, Poznań 

1995; 26-34. 

12. Ober J., Przedpełska-Ober E.: „Analiza czynników biomechanicznych w 

etiopatogenezie skoliozy idiopatycznej”, Materiały z Sesji Naukowej, Poznań 10-11 

XI 1980, PZWL, Warszawa 1983; 51. 

13. Sastre Fernandez S.: „Metoda leczenia skolioz, kifoz i lordoz”, Markmed Rehabilitacja 

S.C., Ostrowiec Świętokrzyski; 45-72. 

14. Tylman D.: „Patomechanika bocznych skrzywień kręgosłupa”, PZWL, Warszawa 

1972; 74-110 

15. Wilczyński J.: „Boczne skrzywienia kręgosłupa. Rozpoznanie i korekcja”, cz. 2, 

Wszechnica Świętokrzyska, Kielce 2001; 24-27



.

 

Yüklə 185,22 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin