BAŞAĞRISI TANI VE TEDAVİ REHBERİ
2011 GÜNCELLENMİŞ ŞEKLİ
(BAŞAĞRISI ÇALIŞMA GRUBU)
Türk Nöroloji Derneği
2011
BAŞAĞRISI TANI VE TEDAVİ REHBERİ
2011 GÜNCELLENMİŞ ŞEKLİ
(BAŞAĞRISI ÇALIŞMA GRUBU)
MİGREN BAŞAĞRISI TEDAVİSİ‐2011 Güncellenmiş Şekli
Güncelleyenler: (Soyadına göre alfabetik) Prof. Dr. Ali Akyol, Doç. Dr. A
Kemal Erdemoğlu ve Prof. Dr. Mustafa Ertaş, Prof. Dr. Mehmet Zarifoğlu
GERİLİM TİPİ BAŞAĞRISI TEDAVİSİ‐2011 Güncellenmiş
Şekli
Güncelleyenler: (Soyadına göre alfabetik)
Prof. Dr. Babür Dora, Doç. Dr. A Kemal Erdemoğlu, Prof. Dr. Baki Göksan,
Doç. Dr. Başak Karakurum, Prof. Dr. Atilla Oğuzhanoğlu ve Prof. Dr.
Aynur Özge
KÜME BAŞAĞRISI VE DİĞER TRİGEMİNAL OTONOMİK
BAŞAĞRILARINDA TEDAVİ‐2011 Güncellenmiş Şekli
Güncelleyenler: (Soyadına göre alfabetik) Prof. Dr. Betül Baykan, Doç.
Dr. Şebnem Bıçakçı, Prof. Dr. Neşe Çelebisoy ve Doç. Dr. A Kemal
Erdemoğlu
KRANİYAL NEVRALJİLER, SANTRAL VEYA PRİMER
FASİYAL AĞRILARDA TEDAVİ–2011 Güncellenmiş Şekli
Güncelleyenler: (Soyadına göre alfabetik) Doç. Dr. Özlem Coşkun, Doç.
Dr. Figen Gökçay, Doç. Dr. A Kemal Erdemoğlu ve Prof. Dr. Mehmet
Özmenoğlu
Ve
Başağrısı Çalışma Grubu Üyeleri
Editör: Doç. Dr. A. Kemal Erdemoğlu
ÖNSÖZ
Başağrısı, tanı ve tedavisindeki tüm gelişmelere rağmen dünyada ve
ülkemizde morbiditesi ve maliyeti yüksek bir hastalıktır.
Tanı ve tedavi rehberleri ışığı altında yaşam kalitesine ve
sosyoekonomik alanda yaptığı olan olumsuz etkileri, morbiditeye olan
katkısı kontrol altına alınabilir. Bu amaçla ülkemiz dahil tüm dünyada tanı
ve tedavi rehberleri oluşturulmuş ve hekimlerin kullanımına sunulmuştur.
Bu rehberler yıllar içindekanıta dayalı bulgulara göre yenilenmiştir.
Dünyadaki bu gelişmelere paralel olarak, Türk Nöroloji Derneği
Başağrısı Çalışma Grubu olarak en son 2008 yılında yayınladığı Tanı ve
Tedavi Rehberini güncelleme kararı almıştır.
2008 yılında yayımlanan rehber, Türk Nöroloji Derneği Başağrısı
Çalışma Grubu tarafından kanıta dayalı bilgiler derlenerek güncellenmiş ve
son şekli verilmiştir.
Başağrısı hastalarına yararlı olmayı ilke edinmiş, doğru tanı ve
tedaviyi hedefleyen tüm hekimlere “Başağrısı Tanı ve Tedavi Rehberinin”
yol gösterici olmasını diler, Başağrısı Çalışma Grubu üyelerine destekleri
için teşekkür eder, saygılarımı sunarım.
Doç. Dr. A. Kemal Erdemoğlu
BAŞAĞRILI HASTADA TANI VE TETKİKLER
Başağrısı ile başvuran hastaların tanısında esası hastanın hikayesi
oluşturmaktadır.
Hastalara
yeterli
zaman
ayırıp,
yakınmalarının
doğru
değerlendirilerek, tanı yanlışlıkları ve gereksiz tetkiklerden kaçınmak mümkündür.
Başağrılı hasta değerlendirilirken ilk basamak, başağrısının primer veya sekonder
olup olmadığının ayırımıdır.
BAŞAĞRILARININ SINIFLANDIRILMASI:
Uluslararası Başağrısı Derneği tarafından 2004 yılında yayınlanan başağrıları sınıflaması
ana başlıklar olarak aşağıda verilmiştir:
A.
PRIMER BAŞAĞRILARI
1.
Migren
2.
Gerilim‐tipi başağrısı
3.
Küme başağrısı ve diğer trigeminal otonomik başağrıları
4.
Diğer primer başağrıları
B.
SEKONDER BAŞAĞRILARI
5.
Baş ve/veya boyun travmasına bağlanan başağrıları
6.
Kraniyal ya da servikal damarsal bozukluklara bağlanan başağrısı
7.
Damarsal olmayan kafaiçi bozukluklarına bağlanan başağrısı
8.
Madde (kullanımı) ya da kesilmesine bağlanan başağrısı
9.
Enfeksiyona bağlanan başağrısı (sinir sistemi veya sistemik)
10.
Homeostazis bozukluğuna bağlanan başağrısı
11.
Kraniyum, boyun, gözler, kulaklar, burun, sinüsler, dişler, ağız ya da
diğer yüz veya kraniyal yapılara bağlanan başağrısı ya da yüz ağrısı
12.
Psikiyatrik bozukluklara bağlanan başağrısı
C.
KRANIYAL NEVRALJILER, SANTRAL VE PRIMER YÜZ AĞRISI VE
DIĞER BAŞAĞRILARI
13.
Kraniyal nevraljiler ve santral yüz ağrısının nedenleri
14.
Diğer başağrısı, kraniyal nevralji, merkezi veya primer yüz ağrısı
Primer başağrıları merkez sinir sisteminin veya diğer sistemlerin hastalıkları ile ilişkili
olmaksızın, ortaya çıkan başağrılarıdır. Başağrılı hastaların yaklaşık % 90’nını primer
başağrıları oluşturmaktadırlar.
Sekonder başağrıları, sinir sistemini veya diğer sistemleri tutan hastalıklarla ilişkili
olarak ortaya çıkan başağrılarıdır. Sekonder başağrılarının kendine özgü bir tipi yoktur,
her türlü primer başağrısını taklit edebilirler.
Sekonder başağrılarında;
Yakın zamansal ilişki içinde ortaya çıkan, gösterilebilir bir nedene ait kanıtlar vardır
Başağrısı, altta yatan bozukluğun başarılı tedavisi veya kendiliğinden düzelmesi
sonrası 3 ay (bazı hastalıklarda daha kısa da olabilir) içinde büyük oranda azalır veya
geçer. Beyin tümörü gibi progressif olaylarda başarılı ya da başarısız tedaviye
rağmen 3 ay içinde geçmeyebilir
Hikayede sekonder başağrısını düşündüren özellikler:
Başağrısının 10 yaşından önce, 50 yaşından sonra başlaması
Son 6 ay içinde başlamış olması veya karakter, sıklık ve şiddet gibi özelliklerinde
değişiklik göstermesi
Günler içinde ilerleyici seyretmesi ve tedaviye yanıt vermemesi
Yeni başlayan başağrısının akut ve şiddetli özellikte olması
Kişinin yaşamındaki “en şiddetli ağrı” olarak tanımlanması
Hamilelik döneminde veya doğum sonrası ortaya çıkması
Fiziksel aktivite, ıkınma veya öksürmekle artması
Vücut ve baş pozisyonu ile ilişkili olması
Başlangıç yaşı ve klinik özelliklerin tanımlanan başağrısı için tipik olmaması
İlerleyici ve tedavi edilemeyen kusmanın olması
Hastanın muayenesinde:
Ateş, ense sertliği
Epileptik nöbetlerin varlığı
Fokal nörolojik bulgu
Bilinç bozuklukları veya senkop
Göz dibi bulguları (papilödem, subhyaloid hemoraji)
Halsizlik, kilo kaybı ve sistemik bir hastalığın varlığı
Uyku bozukluğuna neden olan bir hastalığın olduğu durumlarda sekonder
başağrısı düşünülmelidir.
Primer veya sekonder başağrıları değerlendirilirken:
1.
AĞRININ SÜREKLI VEYA TEKRARLAYICI OLUŞU GÖZ ÖNÜNE ALINDIĞINDA
DÜŞÜNÜLEBILECEK TANILAR:
A.
Sürekli başağrıları
Kronik migren
Kronik gerilim‐tipi başağrısı
Yeni ortaya çıkmış kalıcı günlük başağrısı
Hemikraniya kontünya
B.
Tekrarlayıcı başağrıları
a. Ağrı atakları saatler‐günler sürenler
Migren
( 4 saat ‐ 3 gün) (çocuklarda 1 saat‐72 saat)
Epizodik gerilim‐tipi başağrısı
(30 dak ‐ 7 gün)
Primer gök gürültüsü (patlayıcı tip) başağrısı ( 1 saat‐ 10 gün)
a.
Ağrı atakları dakikalar‐saatler sürenler
Küme başağrısı
( 15 dak‐180 dak)
Hipnik başağrısı
(15 dak‐180 dak)
b.
Ağrı atakları saniyeler‐dakikalar sürenler
Paroksismal hemikraniya (1‐30
dak)
Kısa süreli tek taraflı otonom
belirtili nevraljiye benzer başağrısı
(5‐240 sn)
Kraniyal nevraljiler (trigeminal
nevralji) (1sn’den kısa‐2 dak)
Primer saplanma başağrısı (1‐ 3 sn.
)
Primer öksürük başağrısı (1sn‐30
dak)
2.
OTONOM BELIRTILERIN EŞLIK ETTIĞI PRIMER BAŞAĞRILARI:
Başağrısı ile birlikte göz yaşarması, gözde kızarma, yüzde terleme renk değişikliği, göz
kapaklarında şişme, miyozis, pitozis, burun tıkanıklığı ve akıntısı gibi otonom
belirtilerden biri veya bir kaçı varsa aşağıdaki tanılar düşünülmelidir.
Küme başağrısı ve diğer trigemino‐otonomik başağrıları
Hemikraniya kontünya
3.
İleri yaşlarda görülebilen başağrıları:
İleri yaşlarda başlayan başağrıları, primer olabilirse de, sekonder olma
ihtimalinin yüksek olması açısından dikkatle ele alınmalıdır.
a.
Primer başağrıları:
Hemikraniya kontünya (ort. 50
yaş)
Hipnik başağrısı (ort. 60
yaş)
Kısa süreli tek taraflı otonom
belirtili
nevraljiye
benzer
başağrısı (ort. 50 yaş)
Primer
öksürük
başağrısı
(genellikle 40 yaş sonrası)
Migren, %2 kadar hastada 65
yaşından sonra ortaya çıkabilir.
Gerilim başağrısı, % 10 kadar
hastada 50 yaşından sonra
görülebilir
b.
Sekonder başağrıları:
Temporal arterit
Vasküler nedenlere bağlı
Kafa içi basınç artış sendromu
İlaçlara bağlı başağrıları
PRIMER BAŞAĞRILARI VE KLINIK ÖZELLIKLERI
1.
MİGREN:
1.1 Aurasız migren
1.2 Auralı migren
1.3 Sıklıkla migren öncülü olan çocukluk çağı periyodik sendromları
1.4 Retinal migren
1.5 Migren komplikasyonları
Migren başağrısı ataklar halinde ortaya çıkar. Erişkinlerde 4‐72 saat sürebilir
Genellikle başın bir yarısında lokalizedir, ancak bilateral de olabilir. Ağrı enseden
veya göz çevresinden başlayarak yayılır. Sıklıkla zonklayıcı özelliktedir.
Orta veya şiddetli derecede olabilir ve fiziksel aktiviteler ağrının şiddetini arttırır.
Kişinin günlük aktivitelerini sürdürmesini kısıtlar veya engeller.
Bulantı ve/veya kusma olur. Işık, ses ve kokudan rahatsızlık ağrıya eşlik eder
Migren başağrılarının %80‐85’ini aurasız ve %10‐15’ini auralı migren oluşturur.
Aura, başağrısı ataklarında ağrı döneminden önce dakikalar içinde yavaş olarak
gelişen (5‐20 dak) ve 60 dakikadan kısa süre içinde kaybolan geçici fokal nörolojik
semptomlardır.
Aura semptomları, görsel, duysal, motor, lisan ve beyinsapı bozukluklarını içerir.
Migren atağından, ağrı öncesi (prodrom) veya sonrası (postdrom) dönemde bazı
davranış ve ruhsal durum değişiklikleri olabilir.
Aurasız ve auralı migren dışında, sıklıkla migren öncülü olan çocukluk çağı periyodik
sendromları, retinal migren ve migren komplikasyonları (kronik migren‐15 gün/ay
üzerinde atak, migren statusu‐72 saatten uzun süren ağrı) gibi daha seyrek görülen
migren tipleri de vardır.
Kronik migren IHS sınıflamasında son 3 aydır en az 8 günü migren olmak üzere
ayda 15 günden fazla başağrısı olanları tanımlamaktadır.
2.
GERILIM‐TIPI BAŞAĞRISI
Gerilim‐tipi başağrısının genel özellikleri:
Toplumda en sık görülen başağrısı tipidir.
Ağrı genellikle yaygın iki taraflı oksipital veya frontal bölgede belirli, bazen çember
gibi başı sarar özelliktedir.
Künt, sıkıştırıcı tarzdadır, hafif veya orta şiddette olabilir
Fiziksel ve günlük aktiviteyi engellemez
Bulantı ve kusma gibi ağrıya eşlik eden bulgular genellikle yoktur.
Fotofobi veya fonofobi gibi semptomlardan biri eşlik edebilir.
o
Seyrek episodik,
o
Sık episodik (ayda 15 günden az, 30 dak‐ 7 gün süren ataklar)
o
Kronik (ayda 15 gün veya daha fazla süreklilik gösteren, saatler süren
veya devamlı olan) gerilim‐tipi başağrısı olmak üzere 3 tipi vardır.
3.
KÜME BAŞAĞRISI VE DİĞER TRİGEMİNO‐OTONOMİK BAŞAĞRILARI
Küme başağrısı (episodik ve kronik küme başağrısı), Paroksismal hemikraniya,
Konjunktival kanlanma ve yaşarmalı kısa süreli tek yanlı nevraljiform başağrısı
atakları (SUNCT) olmak 3 tiptir.
3.1
KÜME BAŞAĞRISI
Toplumda görülme sıklığı yaklaşık % 0,4 tür. Erkeklerde daha sıktır.
Haftalar veya aylar süren ağrılı dönemleri aylar veya yıllar süren ağrısız dönemler
izler. Küme başağrısının (%85 kadarı) episodik ve ağrısız dönemlerin olmadığı (%15)
kronik form olmak üzere iki tipi vardır.
Günde 1‐8 kez tekrarlayan, sıklıkla gece uykudan uyandıran bir ağrıdır.
Her zaman aynı göz çevresine orbital, supraorbital ve/veya temporal ağrı lokalize
olur.
Ağrı çok şiddetli, batar, oyulur özelliktedir. Ortalama 1 saat (15‐180 dak) sürer.
İpsilateral otonomik bulgular (ipsilateral konjunktival kanlanma ve/veya göz
yaşarması, nasal konjesyon ve/ veya burun akıntısı, göz kapağı ödemi, alın ve
yüzde terleme, miyozis ve/veya pitozis eşlik eder.
3.2
PAROKSİSMAL HEMİKRANİYA
Ağrı süreleri, küme başağrısına göre kısa süreli (2‐30 dk.) ve günde 5 veya daha
fazla 30‐40/gün olabilir.
Ağrının özellikleri, eşlik eden belirtiler ve bulgular küme başağrısı ile benzer
özelliktedir.
Kadınlarda daha sıktır
İndometasin tedavisine çok iyi yanıt verirler.
Ağrısız dönemlerin olmadığı kronik formu da vardır.
3.3
KONJUNKTIVAL KANLANMA VE YAŞARMALI KISA SÜRELI TEK YANLI
NEVRALJIFORM BAŞAĞRISI ATAKLARI (SUNCT – SHORT LASTING UNILATERAL
NEURALGIFORM HEADACHE ATTACKS WITH CONJUNCTIVAL INJECTION AND
TEARING)
Trigemino‐otonomik başağrılarından çok daha kısa süreli ve daha sık, tek yanlı ağrı
atakları ile belirlenir.
Aynı taraftaki gözde çok sıklıkla belirgin göz yaşarması ve kırmızılık eşlik eder.
Küme ve diğer otonom sefaljilerin ayırıcı tanısı tablo 1 de özetlenmiştir.
TABLO 1. KÜME VE DİĞER OTONOM BAŞAĞRILARI
Özellikler
Küme
Paroksismal
hemikraniya
SUNCT
Süre
15–180 dk.
2–30 dk
5–240 sn
Otonomik
disfonksiyon
Evet
Evet
Evet
Ağrı niteliği
Keskin
Batıcı
Batıcı
Şiddeti
Şiddetli
Şiddetli
Şiddetli
Sıklık
1‐8/gün
>5/gün
3–200/gün
Taraf
Unilateral
Unilateral
Unilateral
İndometasine yanıt
Genelde
yoktur
Her zaman
Her zaman
4.
SEYREK GÖRÜLEN DIĞER PRIMER BAŞAĞRILARI:
Bu bölümde yer alan primer başağrılarının semptomatik nedeni de olabileceği için
gerekli görüntüleme ve diğer uygun testler ile değerlendirilmelidir.
4.1
PRIMER SAPLANMA BAŞAĞRISI:
Sıklıkla migren ve küme başağrısı olan kişilerde bildirilmektedir
Anlık batma‐saplanma şeklinde gün içinde tek veya birden fazla ağrılar olur
Sıklıkla trigeminal sinirin ilk dalı dağılımında (orbita, temporal ve pariyetal)
bölgelerde görülür.
4.2
PRIMER ÖKSÜRÜK BAŞAĞRISI:
Öksürme veya ıkınma ile ilişkili olarak ortaya çıkar.
Aniden başlar ve saniyeler içinde geçebilir veya 30 dak.’ya kadar uzayabilir.
Genellikle iki yanlıdır ve çoğunlukla 40 yaş üstü kişileri etkiler.
Özellikle 40 yaşından önce ve uzun süreli ağrıların varlığında arka çukur veya
kraniyo‐vertebral birleşme patolojisi araştırılmalıdır.
4.3
PRIMER EGZERSIZ BAŞAĞRISI:
Yalnızca fiziksel aktivite sırasında veya sonrasında ortaya çıkar
Zonklayıcı özellikte, genellikle dakikalarla sınırlıdır (5 dak‐48 saat)
Sıcak ortam ve yüksek yerlerde daha belirgin özellik kazanır.
İlk kez ortaya çıktığında subaraknoid kanama ve arteriyel disseksiyonun dışlanması
gereklidir.
4.4
PRIMER CINSEL EYLEMLE ILIŞKILI BAŞAĞRISI (PRE‐ORGAZMIK VE ORGAZMIK) :
Cinsel ilişki ile ortaya çıkan şiddeti giderek artan ve orgazm sırasında ani şiddetli
patlayıcı başağrısıdır.
Ağrı başta dolgunluk şeklindedir. Genellikle 1 dakika ile 3 saat arası sürer
İlk kez olduğunda subaraknoid kanama ve arteriyel disseksiyon gibi durumları
dışlamak gerekir.
4.5
HİPNİK BAŞAĞRISI: (UYKU BAŞAĞRISI)
Yalnızca uykuda ortaya çıkar ve hastayı uyandırır. 50 yaşından sonra ortaya çıkar.
Yaygın veya tek taraflı, hafif veya orta şiddetli, künt ve bir saatten kısa sürelidir (15‐
180 dak.)
Ayda 15 kez veya daha fazla sıklıktadır.
Otonomik semptomlar eşlik etmez
Serebral organik patolojiler dışlanmalıdır.
4.6
PRIMER GÖKGÜRÜLTÜSÜ VEYA PATLAYICI TIP BAŞAĞRISI:
Akut, şiddetli ağrı bir dakikadan kısa sürede en şiddetli seviyeye ulaşır ve 1 saat‐10
gün sürebilir. Genellikle tekrarlayıcı değildir, ancak ilk hafta içinde tekrarlama
olabilir.
Primer gök gürültüsü başağrısı tanısı ancak diğer organik nedenler dışlandığında
konulur
Dostları ilə paylaş: |