Biosfera va jamiyat

12-LABARATORIYA MASHG’ULOTI

MAVZU: BIOSFERAGA ANTROPOGENNING TA’SIRINI O’RGANISH

Biosfera (yunoncha «bios»-hayot, «sfera»-shar)so’zlaridan olingan bo’lib, bu atamani fanga birinchi marta Avstriyalik geolog olim E.Zyuss tomonidan kiritilgan. U yer shari hayot qavatini birinchi bo’lib biosfera deb atagan bo’lsada, lekin biosfera haqidagi ta’limotni rus akademigi V.I.Vernadskiy yaratgan va rivojlantirgan.

• Biosfera (yunoncha «bios»-hayot, «sfera»-shar)so’zlaridan olingan bo’lib, bu atamani fanga birinchi marta Avstriyalik geolog olim E.Zyuss tomonidan kiritilgan. U yer shari hayot qavatini birinchi bo’lib biosfera deb atagan bo’lsada, lekin biosfera haqidagi ta’limotni rus akademigi V.I.Vernadskiy yaratgan va rivojlantirgan.

Biosferada tirik organism eng muhim ahamiyatga ega bo’lib, akademik V.I.Vernadskiy ularning quyidagi funkstiyalarini belgilab beradi:

• 1. Gaz almashinishi.
• 2. Konstentirlash funkstiyasi.
• 3. Oksidlanish-qaytarilish funkstiyasi.
• 4. Biokimyoviy funkstiyalari.

Biosferaning o’zgarishi qonuniyatlarini yaxshi tushunib yetmaslikigi tashqi muhutning juda ayachli o’zgarishlarga olib kelishi mumkin.

Biosferaning o’zgarishi qonuniyatlarini yaxshi tushunib yetmaslikigi tashqi muhutning juda ayachli o’zgarishlarga olib kelishi mumkin.

Insonning biosferaga ta’siri tabora kuchayib borishi iqlim sharoitini o’zgarish lariga olib keladi.Ayniqsa keyingi yillarda atmosferada karbonat angidiridning esa kopayishiga sabab bolmoqda.

Biosferaning chegaralari

• 1. Atmosfera(gazsimon)
• 2. Gidrosfera (suyuq)
• 3. Litosfera (qattiq)

Atmosfera –Biosferaning yuqori chegarasi

Dengiz sathidan 15-25km balantlikda

atmosferaning quyi qatlamida troposferada

joylashgan. Bu chegarada quyosh nurlari

energiyasi ta’sirida kislorod ozonga aylanada

va ozon hosil bo’ladi.

Ozon ekrani tirik organizmning ko’p miqdorda

zararli ta’sir ko’rsatadi.

Gidrosfera chegarasi

• Okenlar, dengizlar, ko’llar va daryolarning suvlari hosil qiladi.
• Gidrosfera yer kurrasining 70%yaqin
• qismini egallaydi.Hayot gidrosferani
• hamma qismida hatto eng chuqur-
• 11 km bo’lgan joylarida uchraydi.

Litosfera chegaralari

• Hayot uning eng yuqori qatlamida 3-4
• km chuqurlikkacha masofada tarqalgan.
• Shunday qilib biosfera yerning tirik organizmlar yashaydigan geologik qobiq
• hisoblanadi. Sayyoramizdagi hayot chrgarasi biosferaning chegaralari bilan aniqlanadi.

Biogen migrastiyada qatnashuvchi organizmlarni 3 ta katta guruhga ajratish mumkin:

• 1 Produstentlar-Anorganik moddalardan tirik organik moddalarni hosil qiluvchilar. Bularga fotosintezlovchi barcha yashil o’simliklar kiradi.
• 2 Konsumentlar-Yoki iste’mol qiluvchilar. Produstentlar hosil qilgan organik moddalarni iste’mol qiladi. Ularga hayvonlar va parazit o’simliklar kiradi.
• 3 Redustentlar-Organik moddalarni parchalovchilar avvalgi holatiga qaytaruvchilar. Ularga bakteriyalar, zamburug’lar, saprofit o’simliklar kiradi.

Biosferaning evolyusiyasini 3 ta asosiy bosqichga ajratish mumkin.

• Biotik bosqich- aylanishga ega bolgan birlamchi biosferaning hosil bo’lishi. Bu bosqich tahminan 3 mlrd. Yil ilgari boshlanib poleozoy erasining kembriy davrida o’z nihoyasiga yetadi.
• Bu bosqichda ko’p hujayrali organizmlar hosil bo’lib rivojlanadi va biosferaninng evolyusiyasi yanada davom etadi. Bu davr 0,5 yillar oldin kembriy davridan boshlanib hozirgi davr odamlari paydo bo’lishi bilan tugallanadi.
• Bu bosqida biosfera hoziri zamon odamlari ta’sirida rivojlanadi. Bundan 40-50 ming yillar oldin boshlanib hozirgi davrgacha davom etmoqda.