Bolalar kitobxonligi

• Xudoyberdi To`xtaboyev
• “Sariq devni minib” asari

O`zbek bolalar adabiyotining o`rni alohida ahamiyat kasb etadi.

Bolalar adabiyoti yoshlarni imon-e'tiqodli kishilar qlib va vatanga muhabbat ruhida tarbiyalashda davrimizning qudratli qurolidir. Bolalar yozuvchilarining eng yaxshi kitoblarda yosh avlodning hayotga to’g’ri munosabatda bo’lishga o’rgatadi, ona-diyorimizga, mеhnatga muhabbat, zamonamizga sadoqat ruhida tarbiyalaydi, ular yurtimizning munosib farzandlari bo’lishga chaqiradi.

O`zbek xalq yozuvchisi, bolalarning sevimli adibi X. To`xtaboevning asarlari nafaqat respublikamizda, balki chet ellarda ham ma'lum va mashhurdir. Qo`lingizdagi "Sariq devni minib" sarguzasht romani bolalar hayotidan olib yozilgan bo`lib, ularning sevimli kitoblaridandir. Bu asarda orzu-havasga eltadigan chinakam yo`l halol mexnat,yaxshi xulq va qunt bilan o`qishga ekanligi ta'kidlanadi.

Ma'lumki, "Sariq devni minib" romani X.To`xtaboev ijodidagina emas, o`zbek bolalar adabiyotida ham alohida sahifani tashkil etadi. Asardagi sehrli qalpoqcha ramziy timsolini adibning jiddiy ijodiy topilmasi deyish mumkin. Sehrli qalpoqcha muallif badiiy niyatini ijro etishdagina qulaylik tu`gdirib qolmasdan, kitobxonning qiziqishini tutib turuvchi vosita vazifasini ham bajaradi.

Asar bosh qahramoni Hoshimjonning sehrli qalpoqcha yordamida turli k`ochalarga kirib chiqishi roman syujeti qurilishida muhim o`rin tutadi. Kichik kitobxon har narsaga qodir sehrli qalpoqcha yordam bergan taqdirda ham bilim olmasdan, biror kasb-hunarning boshini tutmasdan, hayotda `oz o`rnini topib, baxtli b`ololmasligiga ishonch hosil qiladi. Bu esa "bilim ol", "hunar o`rgan" degan quruq pand-nasihatdan ming chandon ta'sirliroqdir.

"Sariq devni minib" asarimning jahon tillariga tarjima qilinishiga sabab - 1971 yili Italiyaning Rim shahrida bo`lib `otgan jahon bolalar yozuvchilarining kengashida J.Rodarining shu asar haqida aytgan iliq gaplari b`olgan", - deydi adib suhbatlaridan birida.

• "Sariq devni minib" asarimning jahon tillariga tarjima qilinishiga sabab - 1971 yili Italiyaning Rim shahrida bo`lib `otgan jahon bolalar yozuvchilarining kengashida J.Rodarining shu asar haqida aytgan iliq gaplari b`olgan", - deydi adib suhbatlaridan birida.

X`osh, adibning nomini mashhur qilgan bu asarning siri nimada?

• Nima uchun roman aynan shunday nomlangan?
• Shu `orinda, avvalo, "Sariq dev" iborasining ma'joziy ma'nosini ifodalash joiz. Nima uchun aynan "sariq", qora yoki oq emas?
• Ma'lumki, sariq - nafs-olov ma'nolarini bildiradi. Xalqimizda nafsini tiya olmagan, nafsining quliga aylangan, ya'ni nafs bandalari "Nafs olovlar" deb ham ataladi.
• Darhaqiqat, kimki nafsini tiya olmas ekan, bir kunmas bir kun, Nafs olovida kuyib kul b`oladi. Olov esa, tabiiyki, sariq rangdadir.

• Ibora tarkibidagi "dev" afsonaviy yovuzlik timsoli sanaladi. Ertaklarda bayon qilinishicha, yovuz dev komiga tushgan har qanday jonzot hech qachon tirik qolmagan. Asar qahramoni Hoshimjon ham o`z nafsiga anchagina erk beradi: Nafs deviga minib yo`lga tushadi.
• Undagi voqealar bosh qahramon Hoshimjon tili bilan sodda, aniq, qolaversa, bolalarcha `oy-fikrlar orqali hikoya qilinadi. Hoshimjonning gap-s`ozlari va xatti-harakatida bolalarcha tafakkur tarzining saqlanishi asar syujetining yutug`ini ta'minlashga xizmat qilgan. Romanning keng kitobxonlar ommasiga manzurligining bosh sabablaridan yana biri "sehrli qalpoqcha"ning ishtirokidir. Hoshimjon aynan sehrli qalpoqcha vositasida bir-biridan ajoyib va g`aroyib sarguzashtlarni boshdan kechiradi.

• X.To`xtaboev qahramonlarining har biri o`ziga xos qiyofa va gapirish manerasiga ega b`olsa-da, ularni adib asarlaridan asarlariga sayqal topib kelgan quvnoq va hayotbaxsh yumor birlashtirib turganini il`gash hiyin emas. "Rostini aytsam, - deydi Hoshimjon, - o`zim ham unchalik yomon bola emasman. Aqlu hushim joyida, odobim ham chakki emas, oltinchi sinfning intizomli o`quvchilaridanman. Bir xil, haligi sho`x bolalarga o`xshab, kun bo`yi ko`cha changitib yurmayman. Yashirib nima qilaman, k`ocha changitib yurgandan k`ora komandaga b`olinib olib, t`op tepgan yoki holiroq joyga, masalan, oying harchand chaqirsa ham ovozi yetmaydigan joyga borib olib chillak `oynagan ming marta yaxshi".