Boyun yerleflimli sempatik
zincirin her hangi bir yerde
bloke edilmesi halinde hastalarda bafll›ca miyozis, pitozis
ve enoftalmus ile karakterize Horner Sendromu geliflir.
Tedavi amac›yla ganglionun bloke edilmesi d›fl›nda, boyun
bölgesi travmalar›, boyunda gerçeklefltirilen tan›sal
giriflimler ve cerrahi uygulamalar, boyun yerleflimli
kitlelerin bas› etkisi ve uygulanan lokal anestezik ilaçlar›n
etkisiyle ganglion blokaj› geliflebilir
1-5
.
OLGU
Altm›fl dört yafl›ndaki erkek olguya Ortopedi klini¤i
taraf›ndan travmatik femur k›r›¤› nedeniyle aç›k redüksiyon
ve internal fiksasyon ameliyat› planland›¤› ö¤renildi.
Hastan›n özgeçmiflinde ve yap›lan rutin incelemelerinde
patolojik sonuç saptanmad›. Hasta hipertansiyon nedeniyle
üç y›ld›r amlodipin (5 mg/gün) tedavisi görmekteydi.
Hastan›n vücut kütle indeksi 29 kg/m
2
idi.
Hastaya epidural anestezi ve epidural katater uygulanmas›
planland›. Premedikasyon uygulanmadan ameliyathaneye
al›nan hastan›n arteriyel kan bas›nc›na bak›ld›,
elektrokardiyografi, SpO
2
ve ›s› monitorizasyonu uyguland›.
El s›rt›ndan damar yolu aç›larak %5 dekstroz Ringer laktat
(10 ml/kg) infüze edildi. Giriflim oturur pozisyonda,
L3-4 aral›¤›ndan, 18 G Touhy epidural i¤nesi ile
gerçeklefltirildi ve epidural aral›¤a katater yerlefltirilerek
tespit edildi. Test dozu olarak 3 ml %0.5 bupivakain (15
mg) enjeksiyonundan sonra her hangi bir komplikasyon
geliflmedi¤i belirlenerek, 15 ml %0.5 bupivakain (75 mg)
daha enjekte edildi. Duysal anestezi düzeyi T8 düzeyinde
saptanan hastan›n kardiyovasküler sistem bulgular› ve
vital fonksiyonlar›nda de¤ifliklik gözlenmedi. Operasyon
devam ederken, lokal anestezik ilac›n verilmesinden 30
dk sonra, olgunun sol yüz bölgesinde klasik Horner
Kartal E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi T›p Dergisi
C‹LT XV : 2 , 2004
100
Sendromu bulgular›ndan miyozis, pitozis ve
vazodilatasyon olufltu¤u gözlendi (Resim 1). Enoftalmus
ise belirgin de¤ildi. Hemodinamik olarak her hangi bir
komplikasyon geliflmeyen olguda, 150 dk sonra belirtilerin
tümü kayboldu.
Resim 1. Horner Sendrom’lu olgunun yüz görünümü
‹lgili servisteki takiplerinde her hangi bir sorun geliflmeyen
hasta, ameliyat sonras› dördüncü günde iyileflerek taburcu
edildi.
TARTIfiMA
Horner Sendromu olarak bilinen semptomlar kompleksi
ilk olarak 1869 y›l›nda, Horner taraf›ndan tan›mlanm›flt›r
1
.
Özellikle bafl ve boyun bölgesindeki bölgesel anestezi
uygulamalar›nda lokal anestezik solüsyonun istenmeyen
seviyelere yay›lmas› ya da servikal sempatik zincirin
i¤ne ile direkt travmas›na ba¤l› bir komplikasyon olarak
meydana gelir
2
. Vena jugularis interna ponksiyonundan
sonra, torakal epidural anestezi, servikal sinir blokaj›,
lokal anestezi¤in intraplevral enjeksiyonu, kaudal anestezi,
interskalen blok ve epidural anestezi uygulamalar›ndan
sonra ortaya ç›kan olgular bildirilmifltir
3 - 5
.
EP‹DURAL ANESTEZ‹ SIRASINDA OLUfiAN HORNER SENDROMU
Hakan ERKAL
1
, Yaman ÖZYURT
1
, Zuhal ARIKAN
1
Epidural anestezi s›ras›nda geliflen Horner Sendromu, yüksek seviyeye yay›lan epidural blo¤un ilk bulgusu olabilen, ancak geriye dönüflümlü bir
komplikasyondur. Bu çal›flmada, ortopedik cerrahi giriflim nedeniyle epidural anestezi uygulanan 64 yafl›ndaki erkek olguda Horner Sendromu
geliflmesini sunduk. Ayr›ca, Horner Sendromu’nun geliflmesinden sorumlu mekanizmalar› gözden geçirdik.
Anahtar kelimeler: Horner Sendromu, epidural anestezi, komplikasyon
HORNER’S SYNDROME DURING EPIDURAL ANESTHESIA
The Horner’s syndrome, which may be seen during epidural anesthesia, is a reversible complication and may be accepted as the first symptom of
the extensively spreading blockade. In this report a Horner’s syndrome case, developed during the management of an epidural anesthesia for
orthopedic operation, is presented and the mechanisms responsible for development of the syndrome are revised.
Key words: Horner’s syndrome, epidural anesthesia, complication
1
D r. L ü t f i K › r d a r K a r t a l E ¤ i t i m v e A r a fl t › r m a H a s t a n e s i
I . A n e s t e z i y o l o j i v e R e a n i m a s y o n K l i n i ¤ i
B a fl v u r u t a r i h i : 1 . 6 . 2 0 0 4 , K a b u l t a r i h i : 2 9 . 1 2 . 2 0 0 4
Kartal E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi T›p Dergisi
C‹LT XV : 2 , 2004
101
Miyozis, pitozis, enoftalmus, ayn› taraf yüz bölgesinde
vazodilatasyon, s›cakl›k hissi ve anhidroz semptomlar›ndan
oluflan klasik form d›fl›nda klasik tablonun tam olmayan
formlar›n›n görülebildi¤i de bildirilmektedir
6
. Bizim
olgumuzda da ortopedik giriflim için uygulad›¤›m›z lomber
epidural anestezi sonras›nda enoftalmus d›fl›nda
Horner Sendromu’nun tüm semptomlar› ortaya ç›kt›.
Thomas
7
, do¤umda uygulad›klar› kaudal ve ekstradural
analjeziden sonra tek tarafl› Horner Sendromu görülme
s›kl›¤›n› %1 olarak bildirmifltir. Day ve Shutt
8
, lomber
epidural anestezi uygulad›klar› 32 hastal›k serilerinde
servikal sempatik blok bulgular› görülme s›kl›¤›n›
%75 olarak bildirmifllerdir.
Lokal anestezik uygulanmas›ndan sonra Horner
Sendromu’nun ortaya ç›k›fl ve semptomlar›n devam etme
süresi de de¤ifliklik göstermektedir. Rothe ve Finck
9
,
do¤um analjezisi amac›yla uygulad›klar› lomber epidural
blok sonras› 10. dk.da bafllayan ve 60
dk süren bir Horner
Sendromu olgusu yay›nlam›fllard›r. Chandrasekhar ve
Peterfreund
10
, lomber epidural blok uygulad›klar› bir
olguda geliflen Horner Sendromu’na ait semptomlar›n
lokal anestezik uygulamas›ndan 2 saat sonra kayboldu¤unu
bildirmifllerdir. Bizim olgumuzda da semptomlar lokal
anestezik enjeksiyonundan 30 dk sonra geliflti ve 150 dk
sonra tamamen kayboldu.
Epidural anestezi sonras› yüksek seviyede blok geliflimine
ba¤l› Horner Sendromu oluflmas›na ait mekanizmalardan
üzerinde en çok durulan, kan bas›nc›ndaki ani art›fl sonucu
santral venöz bas›nç ve femoral bas›nc›n artarak internal
venöz pleksuslardaki bas›nc›n yükselmesi sonucu lokal
anestezik yay›l›m›n›n kolaylaflmas›d›r
11,12
. Böylece küçük
dozlarda uygulanan lokal anestezik ilaç bile yukar›ya
do¤ru itilerek yüksek seviyelerde blok geliflmesine neden
olmaktad›r. Özellikle gebe hastalarda, gebeli¤in
ilerlemesiyle bat›n ve alt ekstremitelerde venöz kan
bas›nc›n›n artmas›n›n da lokal anestezik maddenin epidural
aral›kta yükselmesini kolaylaflt›rd›¤› üzerinde
durulmaktad›r. Geliflen kan bas›nc› de¤iflikliklerinin,
epidural aral›kta 20-30 cmH2O kadar bas›nç art›fl›na
ulaflabildi¤i gösterilmifltir
13
.
Epidural anestezi uygulamas›na ba¤l› Horner
Sendromu’nda blok servikal segmentlere kadar
genifllemesine karfl›n vital fonksiyonlarda de¤ifliklik
gözlenmemesinin nedeni tam olarak ayd›nlanmam›flt›r.
Bu durumun, anestezik solüsyonun epidural aral›kta
anormal ve tek tarafl› yay›lmas› sonucu geliflti¤i
düflünülmektedir
14
.
Hastam›zda uygulad›¤›m›z toplam 18 ml’lik lokal
anestezik volümünün Horner Sendromu geliflimine yol
açmas›n›n, hastam›zda mevcut lomber lordoz nedeniyle
epidural aral›¤›n daralmas› sonucu lokal anestezik ilac›n
epidural aral›kta yükselmesine ba¤l› olarak geliflti¤ini
düflünmekteyiz.
Sonuç olarak; Horner Sendromu’nun yüksek seviyelerde
blok geliflmesinin erken bulgusu oldu¤unu, epidural
anestezi uygulanan olgularda saptanmas›n›n geliflebilecek
komplikasyonlar› önlemede yararl› olabilece¤ini
düflünmekteyiz.
KAYNAKLAR
1. Shnider SM, Levinson G. Anaesthesia for obstetrics. Miller
RD (ed). Anesthesia. 3
rd
edition, Churchill Livingston, New
York, 1990: 1834-87.
2. Fetzer SJ. Recognizing Horner’s syndrome. J Perianesth Nurs
2000; 15(2): 124-8.
3. Clayton KC. The incidence of Horner’s syndrome during
lumbar extradural for elective caesarean section and provision
of analgesia during labor. Anaesthesia 1983; 38(6): 583-5.
4. Simon GR. Horner's syndrome, one of the neurological
complications of obstetric regional anaesthesia. Int J Obstet
Anesth 2001; 10(3): 250-1.
5. Hogagard JT, Djurhuus H. Two cases of reiterated Horner’s
syndrome after lumbar epidural block. Acta Anaesthesiol Scand
2000; 44(8): 1021-3.
6. Mueller KL, Loder RT, Eggenberger ER, Farley FA. Horner’s
syndrome after posterior spinal fusion in a child: A case report.
Spine 2000; 25(21): 2836-7.
7. Thomas DV. Horner’s syndrome following obstetric extradural
block. Br J Anaesth 1976; 48: 611-3.
8. Day CJ, Shutt LE. Auditory, ocular, and facial complications
of central neural block. A review of possible mechanisms. Reg
Anesth 1996; 21(3): 197-201.
9. Rotke KF, von Finck M. Das Horner Syndrom in der
Geburtshilfe. Regional Anaesthesia 1985; 8(2): 36-8.
10. Chandrasekhar S, Peterfreund RA. Horner’s syndrome
following very low concentration bupivacaine infusion for labor
epidural analgesia. J Clin Anesth 2003; 15(3): 217-9.
11. Merrison AF, Lhatoo SD. Horner’s syndrome postpartum.
BJOG 2004; 111(1): 86-8.
12. Esmer B, Öztürk E. Sezaryen olgusunda epidural anestezi
sonras› geliflen Horner Sendromu: Olgu sunumu. Anestezi 2003;
11(2): 158-60.
13. Holzman RS. Unilateral Horner’s syndrome and brachial
plexus anesthesia during lumbar epidural blockade. J Clin Anesth
2002; 14(6): 464-6.
14. Walton KA, Buono LM. Horner Syndrome. Curr Opin
Ophthalmol 2003; 14(6): 357-63.