Dərs vəSAİTİ ba k I elmi redaktor
Yüklə 22,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1 AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN MEMARLIQ VƏ İNŞAAT UNİVERSİTETİ A.Ə.Tağıyev, A.Ə.Əliyeva Tərsimi həndəsə və mühəndis qrafikası DƏRS VƏSAİTİ BA K I - 2 0 2 1 2 Elmi redaktor: dosent S.B.Məmmədov Dos.A.Ə. Tağıyev, assistent A.Ə.Əliyeva tərəfindən tərtib edilən dərs vəsaiti Tərsimi həndəsə və mühəndis qrafikası fənninə aid geniş sayda qrafiki işlər və məsələr nümunələri daxil edilmişdir. Dərs vəsaiti fənni daha da yaxşı mənimsəmək üçün sərbəst tapşırıqlarla tamamlanır. 3 Giriş Tərsimi həndəsə mühəndis təhsilinin təməlinin əsasını qoyan fənn olub, həndəsi varlıqların, fəza fiqurlarının müstəvi (səth) üzərində təsvirlərinin alınması və əksinə, verilmiş təsvirlərə görə onların fəzada vəziyyətlərini təyin etmək qaydalarını öyrədən bir elmdir. Bu səbəbdən məhşur rus alimi Lomonosov demişdir: “Həndəsə bütün fikri zəkaların ilahəsidir”. Tərsimi həndəsə fənnində alınan nəticələr, insan zəkasının dahi kəşfi olan çertyojların tərtib olunmasının nəzəri əsaslarını təşkil edir. Bu səbəbdən çertyoj beynəlxalq mühəndislərin ümumi dili adlandırılır, yəni milliyyətindən və danışıq dilindən asılı olmayaraq texniki biliyə malik olan hər bir şəxs istənilən çertyoju oxuya bilir. Tərsimi həndəsə özünəməxsus inkişaf yolu keçmişdir. Eramızdan çox əvvəl müxtəlif tikintilərin, piramidaların, qalaların və sairənin inşaasında onların həndəsi qanunlarına əsaslanan qrafiki təsvirlərinə təlabat yaranmışdır. Hələ 1525-ci ildə məhşur Alman qravüraçı və rəssamı Albrex Dyurer tərəfindən məzmunca tərsimi həndəsə kursuna bənzər traktat yazılmışdır. Hətta almanlar “Tərsimi həndəsə”ni o dövrdə “Təsviri həndəsə” adlandırmışdılar. Həmin müddətdən başlayaraq ortoqonal proyeksiyalamanın əsaslarından istifadə olunmuşdur. Artıq 1686-1715-ci illərdə kağız üzərində gəminin təsviri üç proyeksiada çəkilmiş və onun əsas-əndazə ölçüləri göstərilmişdir. Elmi cəhətdən əsaslandırılmış ilk “Tərsimi həndəsə” əsəri 1795-ci ildə fransız riyaziyyatçısı və mühəndisi Qaspar Monj tərəfindən yazılmışdır. Bu əsərdə o özünə qədər məlum olan texniki təsvir üsullarını tədqiq etmiş, ümumiləşdirmiş və onların nəzəri əsasını vermişdir. Əsərdəki təsvir metodları demək olar ki, bu günə qədər də ciddi dəyişikliklərə uğramadan qalmışdır. Monj, bu fənn haqqında belə yazırdı: “Tərsimi həndəsə” ikiölçülü müstəvi üzərində üçölçülü fiqurların dəqiq təsvirlərinin verilməsini öyrədir. Məhz bu baxımdan tərsimi həndəsə hər hansı layihəni tərtib edən mühəndislə həmin layihəni icra edən şəxs arasında ünsiyyət yaradan dil olmalıdır. Bu fənn mütləq ümumxalq təhsilı sisteminə aid edilməlidir. Tərsimi həndəsə təkcə insanların zehni inkişafına deyil, həm də fiqurlara yeni forma verməkdə və istehsalatın inkişafında böyük rol oynamalıdır”. Odur ki, qısa bir müddət ərzində sənayenin və texnikanın inkişafında tərsimi həndəsə xüsusi rol oynamışdır. Rusiyada Tərsimi həndəsənin əsasını 1810-cu ildə bu fənnə dair ilk mühazirə oxuyan və 1821-ci ildə özünün “Tərsimi həndəsənin əsasları” əsərini çap etdirməklə Y.A.Sevastyanov qoymuşdur. Bu elmin nəzəri və tətbiqi əsaslarının 3 4 sonrakı inkişafında və eləcə də onun texniki məktəblərdə tədrisi metodikasının təkmilləşdirilməsində N.İ.Makarov, V.İ.Kurdyumov, V.O.Qordon, N.F.Çetveruxin, İ.İ.Kotov, S.A.Frolov və başqalarının xidmətləri olmuşdur. Azərbaycan dilində ilk tərsimi həndəsə dərsliyi Ə.M.Məmmədov tərəfindən yazılmış və 1948-ci ildə nəşr edilmişdir. Sonra Ə.M.Məmmədov, V.Puzırevski və K.C.Məmmədovun birlikdə yazdıqları tərsimi həndəsə kitabı 1956 və 1964-cü illərdə nəşr edilmişdir. Tərsimi həndəsə və mühəndis qrafikasının tətbiq mahiyyətinə görə praktiki işlərdə çertyojun texniki dili kimi böyük əhəmiyyət kəsb edir və onun nəzəri qanunları əsasında çertyojların yüksək dəqiqliklə tərtib olunmasına və düzgün oxunmasına zəmin yaradır. Digər tərəfdən tərsimi həndəsə elmini öyrənərkən, şəxslərdə fəza təsəvvür etmə qabiliyyəti inkişaf edir ki, bununda nəticəsində daha müasir maşın və mexanizmlər icad edilir. Eyni zamanda tərsimi həndəsəni yaxşı mənimsəyən şəxs başqa texniki fənlərin də öyrənilməsində, eləcə də layihələrin tərtib edilməsi işində çətinlik çəkmir. Tərsimi həndəsə və mühəndis qrafikası elminin memarlıq, dizayn, rəssamlıq və heykəltəraşlıq kimi incəsənət işlərində də böyük əhəmiyyəti var. Praktiki işlərdə, xüsusilə maşınqayırma, aviasiya, gəmiqayırma və s. kimi sahələrdə riyazi üsulla həlli mümkün olmayan həndəsi xarakterli bir çox məsələlər tərsimi həndəsə və mühəndis qrafikası müxtəlif proyeksiyalama üsullarından istifadə olunaraq dəqiq həll edilir. Tərsimi həndəsə və mühəndis qrafikası fənnini öyrənərkən əldə edilmiş bilik, bacarıq və yenilik xüsusi texniki və ümumi mühəndis fənlərinin öyrənilməsi üçün və eləcədə mühəndis fəaliyyətində çox lazımdır. Texniki fikrin icrası və istehsalat sənədi olan çertyoja yiyələnmək prosesi ali məktəbdə oxuyan zaman əldə edilir. Bu proses mühəndis qrafikası fənnini öyrənərkən başlanır, sonra isə xüsusi- texniki və ümumi mühəndis fənlərinin öyrənilməsində və eləcə də kurs və diplom layihələrini yerinə yetirərkən genişlənir və zənginləşir. Yüklə 22,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|