İqtisadi proqnozlaşdırma ictimai hadisələrin iqtisadi dərk edilməsi yolu ilə proqnozlarının hazırlanması prosessidir.
Proqnozlaşdırma , о cümlədən iqtisadi proqnozlaşdırma təbiət, cəmiyyət və təfəkkür qanunlarına əsaslanır.Beləliklə, iqtisadi proqnozlaşdırma qabaqcadan görmənin üç formasına əsaslanmalıdır:
1.Hipoteza,
2. proqnoz,
3.plan.
Hipoteza
Hipoteza–ümumiiqtisadi nəzəriyyə səviyyəsində elmi uzaqgörənliyi səciyyələndirir.Bu o deməkdir ki, hipotezanın qurulması əsasında nəzəriyyə durur və həmin nəzəruyyə əsasında tədqiq olunan obyektin səbəb nəticə qanunauyğunluğu başa düşülür.
Proqnoz və plan.
Proqnoz –hipoteziyaya nisbətən daha geniş mənaya malikdir.Belə ki, proqnoz hadisənin keyfiyyət və kəmiyyət tərəflərini səciyyələndirir. Proqnoz konkret tətbiqi nəzəri əsasa malikdir.
Plan dəqiq ifadə olunmuş məqsəddir.
Öz məqsədinə görə iqtisadi proqnozlaşdırma ayrılır:
Makroiqtisadi (xalq təsərrüfatı səviyyəsi)
Struktur (sahələrarası,regionlararası)proqnozları;
Xalq təsərrüfatı komplekslərinin proqnozlaşdırılması;
Sahə və regional proqnozlaşdırma.
Əhatə etdiyi dövrə görə proqnozlaşdırmalar bölünür:
cari, cəld, əməli (1aya qədər)
qisa müddətli proqnozlar (1 aydan 1ilədək)
orta müddətli proqnozlar (1 –5 il)
daha uzun müddətli proqnozlar (15ildən yuxarı)
Əhatə etdiyi dövrə görə proqnozlaşdırmalar bölünür:
Tədqiq olunan obyektin xarakterindən asılı olaraq proqnozların bölünməsi təkrar-istehsalprosesinin müxtəlif aspektlərindən asılıdır. Bu əlamətlərinə görə aşağıdakı proqnozlar məlumdur:
1. İstehsal münasibətlərinin inkişafı.
2. Sosial-iqtisadivə ETT-nin nəticələri.
3. Xalq təsərrüfatı dinamikası.
4. Əmək resurslarının təkrar istehsalı və məşğuliyyət.
5. Təbii resurslardan səmərəli istifadə.
6. Əsas fondların və əsaslı vəsait qoyuluşlarının təkrar istehsalı.
7. Əhalinin həyat səviyyəsi.
8. Maliyyə münasibətləri gəli və qiymət.
9. Xarici-iqtisadi əlaqələr.
...
İqtisadi proqnozlaşdırma hər bir sahə üzrə və ümumilikdə iqtisadiyyatın inkişaf proqramı tərtib olunarkən ,ilkin mənbə rolunu oynayır. Buna gürə də o müəyyən prinsipə əsaslanmalıdır. Həmin prinsiplər bunlardır:
1. Siyasətlə iqtisadiyyatın vəhdəti.
2. Proqnozlaşdırma sistemliyinin qorunub saxlanması.Proqnozların elmi əsaslandırılması.
3. Proqnozların adekvatlılığı, yeni real iqtisadi prosesin analogiyasının yaradılması, onun bir növ immitasiya edilməsi.
4. Proqnozun alternativliyi.
Bu sistem bütünlükdə məhsuldar qüvvələrin inkişafına daxil olan və onu təmin edən şərtləri əhatə edir:
1. Əmək resursları, onun məhsuldarlığı,demoqrafiyası.
