Ərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi
Yüklə 342,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TƏSNİFAT SİSTEMİNİN İSTİFADƏSİNƏ DAİR METODİK TÖVSİYƏ Bakı - 2015
- “Xərçəng registrində XBT-O-3 təsnifat sisteminin istifadəsinə dair metodik tövsiyə”
- XBT-O-3 n ədir
- XƏRÇƏNG REGİSTRİNDƏ XBT-O-3 TƏSNİFAT SİSTEMİNDƏN İSTİFADƏ ETMƏKLƏ KODLAŞDIRMANIN ƏSAS QAYDALARININ XÜLASƏSİ
- QAYDA A. Topoqrafik regionlar v ə dəqiqləşdirilməmiş nahiy ələr
- QAYDA B. Sözönl əri : Əgər topoqrafik nahiyənin adının qarşısına peri-, para- və ya bənzər kimi XBT-O-da xüsusi
- QAYDA C. Bir neç ə topoqrafik kateqoriya və ya
- QAYDA D. Limfomaların topoqrafik kodları: Əgər limfoma limfa düyünl
- (çoxsaylı regionların limfa düyünləri) kodlaşdırın. Düyünd ən kənar (ekstranodal) limfomaları yarandığı toxumaya (bu
- QAYDA E. Leykemiyalara dair topoqrafik kodlaşdırma
|
Az ərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi XƏRÇƏNG REGİSTRİNDƏ XBT-O-3 TƏSNİFAT SİSTEMİNİN İSTİFADƏSİNƏ DAİR METODİK TÖVSİYƏ Bakı - 2015 55.6 X 45
X 45 Xərçəng registrində XBT-O-3 təsnifat sisteminin istifadəsinə dair metodik tövsiyə. B.: “TimePrint” MMC, 2015. – 40 səh. Tiraj 500. “Xərçəng registrində XBT-O-3 təsnifat sisteminin istifadəsinə dair metodik tövsiyə” onkoloji klinikalar və tərkibində onkoloji şöbəsi olan digər yerli tibb müəssisələrinin həkimləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi tərəfindən hazırlanmış və çap edilmişdir. MÜNDƏRİCAT X ərçəng registri nədir? ................................................................................. 4 X ərçəng registrləri dünyanın digər ölkələrində ............................................ 5 X ərçəng registri Azərbaycanda..................................................................... 6 XBT-O-3 n ədir? ............................................................................................ 7 X ərçəng registrində XBT-O-3 təsnifat sisteminin tətbiqi ............................. 8 X ərçəng registrində XBT-O-3 təsnifat sistemindən istifadə etməklə kodlaşdırmanın əsas qaydalarının xülasəsi ................................................... 9 Topoqrafik v ə Morfoloji kodlaşdırma üzrə təlimatlar ................................ 15 Topoqrafiya ................................................................................................ 17 Giriş ........... ................................................................................................ 17
Sif ət formaları ............................................................................................. 17 Xüsusi topoqrafik kodlar ............................................................................ 17 Topoqrafik regionlar v ə dəqiqləşdirilməmiş nahiyələr ............................... 18 Periferik sinirl ər və birləşdirici toxuma ...................................................... 20 Sözönl
əri ..................................................................................................... 20 Bir neç
ə nahiyənin hüdudlarını əhatə edən bədxassəli yenitörəmələr ........ 21 Limfomalara aid topoqrafik kodlar ............................................................. 23 Leykemiyaların topoqrafik kodlaşdırılması ................................................ 24 Morfologiya ................................................................................................ 25 Giriş ............................................................................................................ 25 X ərçəng və karsinoma ................................................................................ 25 Davranış ...................................................................................................... 25 İn situ karsinoma və uşaqlıq boynunun epiteldaxili yenitörəməsi (UEY) III .................................................................................................... 26 Patoloji laboratoriyalarda davranış kodunun istifadəsi ............................... 27 Morfoloji kod matriksinin mahiyy əti.......................................................... 28 Histoloji d ərəcə və diferensiasiya kodları (6-cı simvol) ............................. 31 Hematopoetik fenotip kodları ..................................................................... 33 Nahiy
əyə aid morfoloji terminlər ............................................................... 34 Psevdotopoqrafik morfoloji terminl ər ........................................................ 36 Mür
əkkəb morfoloji diaqnozlar .................................................................. 37 Çoxsaylı morfoloji terminlərə malik diaqnozun kodlaşdırılması ............... 37 Çoxsaylı birincili yenitörəmələr ................................................................. 38 Ədəbiyyat ................................................................................................... 40 3
X ərçəng registri nədir? X ərçəng registri (XR) – onkoloji xəstəliklərdən əziyyət çəkən pasiyentl ərin demoqrafik və tibbi məlumatlarını özündə cəmləşdirən elektron m əlumat bazasıdır. Demoqrafik m əlumatlar dedikdə xəstənin yaşı, cinsi, milliyyəti, doğulduğu yer və s. nəzərdə tutulur. Tibbi m əlumat dedikdə isə xəstənin keçdiyi müayinələr, qoyulmuş diaqnoz, aldığı müalicə (kimyəvi, şüa-terapiyası, cərrahi əməliyyat) və s. nəzərdə tutulur. Dünyada ilk x ərçəng registrinin yaradılması 1935-ci ilə təsadüf edir. Bundan əvvəl isə 1926-cı ildə Amerikada (ABŞ) Yale-New Haven Hospitalında ilk ümumi xəstə registri yaradılmışdır. Sonrakı ill ərdə registrlər daha da təkmilləşdirilərək, hal-hazırkı elektron formaya q ədər inkişaf etdirilmişdir. M əlumatların XR məlumat bazasına daxil edilməsi tibb mü əssisələrində xüsusi təlimatlandırılmış mütəxəssislər tərəfindən aparılır. Bazaya daxil edilmiş məlumatlar xəstə haqqında geniş t əsəvvür yaratmağa imkan verir və eyni zamanda aşağıdakı m əqsədlər üçün istifadə olunur: Onkoloji x əstəliklərin müxtəlif zaman intervalları üzrə artım dina
mikasının hesablanması; Müxt əlif ərazilərdə və əhali qrupları arasında onkoloji x əstəliklərin yayılma tezliyi və yüksək risk qruplarının (yaş, cins v ə s. üzrə) təyin edilməsi; Onkoloji x əstəliklərlə mübariz ə-nəzarət proqramlarının qiym
ətləndirilməsi və planlaşdırılması; Bu istiqam ətdə səhiyyə resurslarının düzgün bölüşdürülməsi; Klinik, epidemioloji v ə digər səhiyyə xidmətlərinə dair tədqiqat işlərinin inkişaf etdirilməsi. Qeyd edilmiş məsələlərin həlli ilə yanaşı XR aşağıda sadalanan bir çox başqa məsələlərə aydınlıq gətirməyə və dövlətin səhiyyə siyasəti- nin bu sah ədə strateji istiqamətlərini müəyyən etməyə imkan verir: X
mü əyyən etməyə (məsələn, yaşlar və ya cinslər üzrə xərçəng hallarının dəyişməsi); 4
X ərçəngin çox yayıldığı bölgələrdə müvafiq skrininq və ya h ədəfli dispanserizasiya tədbirlərini tətbiq etməyə (uzaq k əndlərdə yaşayan və ya keyfiyyətli müasir tibbi xidmətlərə çıxışı zəif olan əhaliyə hədəflənmiş skrininq kampaniyalarının t əşkili); Müxt
əlif xərçəng xəstəliklərinin səbəblərini müəyyən etməyə (m əsələn, ağciyər xərçənginin daha çox tütündən istifadə edən x əstələr arasında yayıldığı məlumdur, lakin bir çox digər xərçəng x əstəliklərinin baş vermə səbəbləri və ya onların yaranması ilə əlaqəli olan risk faktorları hələ dəqiq müəyyən edilməmişdir). X ərçəng registrləri dünyanın digər ölkələrində İlk xərçəng registrlərinin ABŞ-da yaradılmasına baxmayaraq, daha sonralar bir çox ölk ələr bu cür registrlərin əhəmiyyətini araşdıraraq öz milli modellərini yaratmağa çalışmışlar. Hazırda dünyanın bir çox ölkələrində müasir-elektron xərçəng registrləri f əaliyyət göstərməkdədir. Bəzi ölkələrdə isə artıq uzun illərdir ki, x ərçəng registrləri səhiyyə xidməti təşkilinin ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir. Haz
ırda Azərbaycanın da yerləşdiyi regionda xərçəng registrl
ərinin yaradılması və fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsi ilə bağlı mühüm
işlər görülməkdədir. Türkiyədə altı xərçəng registri vardır ki, onlardan biri Türk Milli X ərçəng Registridir və digər beş registr isə bölg
ə xəstəxanalarında fəaliyyət göstərir. Hazırda İzmirdə yerləşən regional x ərçəng registri Beynəlxalq Xərçəng Registrləri Assosiasiyasının tam hüquqlu üzvüdür və həmçinin regional təlim v ə dəstək mərkəzi funksiyasını daşıyır. Qazaxıstanda xərçəng registrinin yaradılması prosesinə Səhiyyə Nazirliyi və Milli Onkologiya M ərkəzi tərəfindən artıq başlanılmış və bu məqsədlə xüsusi elektron m əlumat bazasının yaradılması işinə start verilmişdir. Rusiyada milli s əviyyədə fəaliyyət göstərən xərçəng registri olmasa da, 2005-ci ild ən etibarən Sankt-Peterburq şəhərində yaradılmış regional x ərçəng registri Avropa Xərçəng Registrləri Cəmiyyəti t ərəfindən tanınmış və onun verdiyi məlumatların etibarlığı sübut edilmişdir. Bununla yanaşı Arxangelsk vilayəti üzrə də regional x ərçəng mərkəzi yaradılmışdır. Qonşu Gürcüstanda xərçəng registrinin yaradılması üzərində fəaliyyətə yaxınlarda başlanılmış və 5
hazırda texniki tapşırıq üzərində iş aparılır. Belarusiyada iki xərçəng registri yaradılmış və milli səviyyədə olan xərçəng registri Beyn
əlxalq Xərçəng Registrləri Assosiasiyasının tam hüquqlu üzvü q əbul edilmişdir. Ukraynada regional uşaq onkoloji xəstəlikləri registri yaradılmışdır, lakin milli səviyyədə və ya digər regional x ərçəng registrləri mövcud deyil. İran İslam Respublikasında Milli X ərçəng Registri ilə yanaşı dörd regional və sahəvi xərçəng registri var v ə Milli Xərçəng Registri Beynəlxalq Xərçəng Registrləri Assosiasiyasının tam hüquqlu üzvüdür. X ərçəng registri Azərbaycanda Az ərbaycanda Milli Xərçəng Registri 2015-ci ildə Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin Milli Onkologiya Mərkəzi və İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin birgə əməkdaşlığı ç ərçivəsində yaradılmışdır. Milli Xərçəng Registrinin proqram t əminatı hal-hazırda bir çox ölkələrdə istifadə olunan ÜST-nin X ərçəng Tədqiqatları Üzrə Beynəlxalq Agentliyi və Beynəlxalq X ərçəng Registrləri Assosiasiyası tərəfindən birgə hazırlanmış CanReg5 registr proqramının əsasında yaradılmışdır. Beləliklə, Az ərbaycan Milli Xərçəng Registri - CanReg5 proqram təminatının Az ərbaycanda fəaliyyət göstərən tibb müəssisələrinin tələblərinə uyğun olaraq müvafiq dəyişikliklər və əlavələr edilmiş ən son modifikasiya olunmuş formasıdır. Milli Xərçəng Registrində XBT-O-3 t əsnifat sisteminin kodları istifadə olunur. Milli X
ərçəng Registrinin yaradılma məqsədi: ► Xərçəng xəstəliklərinə dair məlumatların toplanmasının standartlaşdırması; ► Regional, milli və beynəlxalq səviyyədə xərçəng xəstəliklərinə dair m əlumatların müqayisəli təhlilinin təmin edilməsi. Milli X ərçəng Registrinin istifadəsi onkoloji xəstələrin ölkə üzrə vahid m əlumat bazasını yaratmaqla, gələcəkdə bu sahədə etibarlı statistik m əlumatların əldə olunması, tədqiqat işlərinin inkişaf etdirilm əsi və daha uğurlu səhiyyə siyasətinin hazırlanmasına imkan ver əcəkdir. Əldə edilən həmin məlumatlar onkoloji xəstəliklərlə mübariz ə-nəzarət proqramlarının, istifadə olunan müayinə və 6
müalic ə metodlarının effektivliyinin qiymətləndirilməsi və gələcəkdə planlaşdırılmasında istifadə olunacaqdır. X ərçəng xəstəliklərinin qeyri-infeksion xəstəliklər arasında, o cüml ədən qeyri-infeksion xəstəliklərdən ölənlər arasında əhəmiyyətli payını və onkoloji xəstəliklərin növbəti 10-20 ildə proqnozlaşdırılmış artımını nəzərə alaraq, Azərbaycanda onkoloji xəstəliklərin insidens v ə prevalensini, xərçəng xəstəliklərinin cinsi, yaş və coğrafi ərazi üzr ə yayılmasını monitorinq və təhlil etmək, həmin xəstəliklərin risk faktorları və səbəblərini müəyyən etmək, onkoloji xəstəliklərin profilaktikası, diaqnostikası v ə müalic əsinə
h ədəflənmiş proqramların effektivliyini qiymətləndirmək məqsədilə Azərbaycan Milli X
ərçəng Registrinin (onkoloji və ya xərçəng xəstəlikləri registri) yaradılması ilk mühüm addım sayıla bilər.
Onkoloji X əstəliklərin Beynəlxalq təsnifatı (XBT-O) 35 ildən artıq müddətdir ki, onkoloji tibb müəssisələrində törəmənin lokalizasiyasını (topoqrafiyasını) və histoloji xüsusiyyətlərini (morfologiyasını) kodlaşdırmaq üçün istifadə edilir. Qeyd olunan m əlumatlar əsasən histopatoloji müayinəyə dair çıxarışdan götürülür. İlk dəfə 1976-cı ildə dərc edildikdən sonra XBT-O yenitör əmələrin yekun təsnifatı üçün beynəlxalq səviyyədə qəbul edilmişdir. Bu təsnifat dünyada bədxassəli xəstəliklər üzrə x əstələnmə və sağqalma göstəricilərinin qeydiyyatı məqsədilə onkoloji xidm ət sahələrində tətbiq olunur və əldə olunan məlumatlar onkoloji x əstəliklərə nəzarət, tədqiqat işləri, müalicənin planlaşdırılması və səhiyyə iqtisadiyyatı üçün istifadə edilir.
XBT-O-da yenitör əmələrin təsnifatı Ümumdünya Səhiyyə T əşkilatı/Xərçəng Xəstəliklərinin Tədqiqatı üzrə Beynəlxalq Agent- lik (ÜST/BXXTA) t ərəfindən verilən “Şişlərin təsnifatı”na uyğun gəlir. XBT-O müxt əlif ölkələrin mütəxəssisləri sıralarından yaradılmış razılaşma qrupları tərəfindən hazırlanır və beləliklə, burada verilən t əsnifat ən yüksək səviyyəli sübut və rəylər əsasında formalaşdırılır. Onkoloji X əstəliklərin Beynəlxalq təsnifatının ikinci nəşri 1990-cı ild
ə, üçüncü nəşri (XBT-O-3) isə 2000-ci ildə çap edilmişdir. 7
X ərçəng registrində XBT-O-3 təsnifat sisteminin tətbiqi XBT-O yenitör əmələrin həm topoqrafik, həm də morfoloji xüsusiyy
ətlərini təsvir etmək üçün nəzərdə tutulmuş kodlaşdırma sistemin
ə malik olan ikiqat təsnifat sistemidir. ► Topoqrafik kod şişin yarandığı və ya onun mənşəyini təşkil ed ən anatomik nahiyəni (və ya orqan sistemini) təsvir edir. Burada “X əstəliklərin Beynəlxalq Statistik təsnifatı və Sağlamlıqla Əlaqədar Problemlər”in 10-cu nəşrinin (XBT-10) II bölm
əsində verilən kateqoriyalarla eyni kateqoriyalar istifadə edilir, lakin b əzi kodlar bir-birindən fərqlənir. Kodun əvvəlində h əmişə “C” hərfi, bundan sonra üçrəqəmli kod olur. Bunlardan ilk ikisi tör əmənin yerləşmə yerini, nöqtədən sonra gələn üçüncü r əqəm isə subnahiyəni bildirir. Məsələn, C18.4-də 18 rəqəmi nahiy ənin çənbər bağırsaq, 4 isə subnahiyənin köndələn çənbər bağırsaq olduğunu bildirir. ► Morfoloji kod şiş hüceyrəsinin növünü (və ya histologiyasını) və bioloji davranışını (bədxassəli və ya xoşxassəli) təsvir edir. Bu kod şiş hüceyrəsinin növü və ya histologiyasını təsvir edən dörd r əqəmdən və şişin davranışını bildirən bir rəqəmdən təşkil olunmuşdur. İlk dörd rəqəm sonrakı rəqəmdən (şişin davranışını bildir
ən) kəsr (/) işarəsi ilə ayrılır. Davranış kodu 0 (xoşxassəli), 1 (d
əqiqləşdirilməmiş davranışlı), 2 (in situ karsinoma), 3 (b ədxassəli, birincili nahiyə), 6 (bədxassəli, metastaz) və ya 9 (b ədxassəli, birincili və ya metastatik olduğu məlum olmayan) ola bil ər.
► XBT-O-3 histoloji nəticələr əsasında törəmənin topoqrafiya və morfologiyası barədə məlumatların kodlaşdırılması məqsədilə onkoloji x əstələrin registr sistemlərində istifadə edilir. Az ərbaycanda XBT-O-3 təsnifat sistemi ilk dəfə Səhiyyə Nazirliyinin Milli Onkologiya M ərkəzi ilə Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi tərəfindən birgə yaradılmış Az ərbaycan Milli Xərçəng Registrində (kanser registri) tətbiq olunmağa başlamışdır. 8
XƏRÇƏNG REGİSTRİNDƏ XBT-O-3 TƏSNİFAT SİSTEMİNDƏN İSTİFADƏ ETMƏKLƏ KODLAŞDIRMANIN ƏSAS QAYDALARININ XÜLASƏSİ
XBT-O t əsnifat sisteinin 2-ci nəşrində verilmiş müvafiq rəqəmlər üçün Cədvəl 1-ə baxın (h əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 19, Cədvəl 14).
ə dəqiqləşdirilməmiş nahiy ələr: əgər diaqnozda törəmənin toxuma mənşəyi göst ərilmirsə, “ƏGO” əvəzində hər bir dəqiqləşdirilməmiş nahiy əni əlifba göstəricisində təklif edilən müvafiq kodla kodlaşdırın. D əqiqləşdirilməmiş nahiyələr, məsələn, “yuxarı ətraf” bir neçə toxumadan ibar ət olur. Məsələn, “yuxarı ətrafın yastı hüceyrəli karsinoması” C76.4 (yuxarı ətraf, ƏGO) kimi deyil, C44.6 (yuxarı ətraf dərisi) kimi kodlaşdırılmalıdır. Kodlaşdırma təlimatlarının 4.2.4 bölm əsinə baxın. Bu qayda üzrə bir neçə istisna mövcuddur: m əsələn, çənə və alın, belə ki; bu nahiyələr əsasən dəridən təşkil olunduğu üçün onların ƏGO kateqoriyası da dəriyə aid edilir.
QAYDA B. Sözönl əri: Əgər topoqrafik nahiyənin adının qarşısına peri-, para- və ya bənzər kimi XBT-O-da xüsusi göst ərilməyən sözönləri əlavə edilmişsə, törəmənin mənşəyi spesifik toxumanın göstərildiyi hallar istisna olmaqla, nahiyəni müvafiq d əqiqləşdirilməmiş C76 altkateqoriyası ilə kodlaşdırın. Bu ümumi qayda, h əm də, “sahə” və ya “region” kimi qeyri- d əqiq ifadələrə də aiddir. Səhifə 17-də verilən kodlaşdırma t əlimatlarına nəzər salın (həmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 22).
QAYDA C. Bir neç ə topoqrafik kateqoriya və ya altkateqoriyanı əhatə edən şişlər: Şiş iki və ya daha artıq kateqoriyanı və ya alt-kateqoriyanın hüdudlarını əhatə edirsə və əmələgəlmə m ənbəyi mü əyyən edil ə bilmirs ə, “.8” altkateqoriya sını tətbiq edin. S əhifə 18-də verilən kodlaşdırma təlimatlarına nəzər salın (h əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 24). XBT-9 ilə müqayisədə XBT- 10-da yenitör əmələr üçün daha çox sayda kateqoriya ayrılmış əvvəllər üçrəqəmli şəkildə ifadə edilən bəzi kateqoriyalar iki ədəd üçr
əqəmli kateqoriya ilə əvəz edilmişlər. Həmin .8 kateqoriyasının siyahısı üçün Cədvəl 4-ə nəzər salın (həmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 24, C
20-ci s
əhifədə verilən kodlaşdırma təlimatlarına nəzər salın (h əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 24). QAYDA E. Leykemiyalara dair topoqrafik kodlaşdırma: Yüklə 342,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|