Esse nədir? Fransız sözü olan essenin mənası təcrübə, sınaq, oçerk deməkdir. Essenin ilk nümunəsi fransız yazıçısı və filosofu M. Monten yazmışdır. Esse ədəbiyyatda bir janr olub, müəllifin hər hansı bir mövzu ilə bağlı düşüncələrini və hissələrini şərh edən kiçik bir bədii nümunədir. Essenin dili həm danışıq dilinə yaxın, həm də obrazlı olur.
Esse fransız yazıçısı Montaigne ilə başlasa da, sonrakı illərdə ingilis yazıçıları tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. Məşhur ingilis esseistləri arasında ser Frensis Bekon, Cozef Addison və ən məşhur irland esseistləri Ralph Waldo Emerson və Henry David Thoreau var.
Esselər müəllifin hər hansı bir mövzu ilə bağlı duyğularını, düşüncələrini, ideyalarını, baxışlarını oxucuya çatdırmaq üçün dəqiq mühakimə yürütmədən, səmimi dildə yazdığı bədii mətnlərdir.Eyni zamanda , qədim zamanlarda bu tip yazıları, “Qələm təcrübəsi” deyilirdi . Ağlına gələ biləcək bir çox fərqli mövzudan bəhs edən yazı növü kimi də ifadə etmək mümkündür.
Esse müəllifləri geniş üfüqlərə, unikal və ümumi biliyə malik olmalıdırlar. Digər tərəfdən, o, özünün olduğu kimi başqalarının da fikrinə hörmət etməlidir. Müəllif məşğul olduğu mövzunu səmimi üslubdan istifadə edərək danışır. Esselərdə; Müəllifin heç bir fikri sübuta ehtiyacı yoxdur, istədiyi mövzuda esse yaza bilər,
Müəllifin oxucuya çatdırmaq istədiyi fikir elmilikdən uzaq olur ,
– Müəllif mövzunu heç bir məqsəd güdmədən təsirli üslubda danışır,
-Essede önəmli olan nəticə əldə etmək deyil. Esselərin etibarlılığı yalnız müəllifin səmimiyyəti ilə, sübuta, dəlillərə və sənədlərə əsaslanmadan olur,
-Müəllif mövzuya elə yanaşır ki, sanki özü ilə danışır,
Məqalələr kimi esselər düşünülmüş şəkildə yazılır. Ancaq məqalədən daha qısa olur ,
-Esselərdə insanın düşüncələri, fikirləri, hissləri ön planda olur.
– Fikirlər daha axıcı, poetik və səmimi üslubla çatdırılır.
– Esse məqalələri ictimaiyyət tərəfindən asan başa düşülən şəkildə oxunmalıdır.
