Falsafaning qonuniyatlari va kategoriyalari

Falsafaning qonuniyatlari va kategoriyalari

Ushbu taqdimotda dialektika nazariyasiga e'tibor qaratib, falsafaning qonuniyatlari va kategoriyalari tadqiq etiladi.

Tanishuv

Taraqqiyot falsafasi tez o'zgarib borayotgan dunyomizni anglashda zarur

Dialektika, metafizika rivojlanish muammosini turli nuqtai nazardan o'rganadi

Ushbu taqdimotda dialektika asosiy e'tibor bo'ladi

Falsafada dialektika

Falsafada dialektikaning turli shakllari va ularning ahamiyati haqida umumiy ma'lumot

Dialektikaning tarixiy shakllari va xususiyatlari

Dialektika g'oya va qarashlar ziddiyati orqali haqiqatni ochishni maqsad qilgan

Dialektika dastlab bahslashish va muhokama qilish san'atini anglatgan

Savollar berish va javob berishda mohir dialektikachilar ustun

Idealistik dialektika

• Yangi davrda Rene Dekart, Benedikt Spinoza kabi faylasuflar metafizika elementlarini dialektikaga olib kirishgan
• Georg Gegelning dialektikaning holistik nazariyasi dialektikaning ikkinchi shakli sanaladi
• Gegel rivojlanish jarayonini, ziddiyatni taraqqiyot manbai sifatida ta'kidlab, dialektikaning asosiy qonuniyatlari va kategoriyalarini tavsiflab berdi
• Biroq Gegel dialektikasi idealistik bo'lib, ob'ektiv emas

Materialistik dialektika

Karl Marks va Fridrix Engels materializmni dialektik mantiq bilan bog'lashdi

Bu esa XIX asrda dialektikaning uchinchi tarixiy shakli paydo bo'lishiga olib keldi

Materialistik dialektika ilmiy bilimlar va kashfiyotlarni o'zida mujassamlashtirgan

Fizika, biologiya, evolyutsiya nazariyasidagi asosiy kashfiyotlar materialistik dialektikaga sabab bo'ldi

Materialistik dialektika tabiat va uning rivojlanishi haqida ilmiy tushunchaga yo'l qo'yilgan

Materialistik dialektika. Gegel dialektikasi dialektikaning navbatdagi shakli vujudga kelishiga zamin hozirlagan. Nemis faylasuflari Karl Marks va Fridrix Engels bu zaminga tayangan holda yangi qadamni tashlash – materializmni dialektik mantiq bilan bog’lashga harakat qilganlar. Buning natijasi o’laroq dialektikaning uchinchi tarixiy shakli yaratilgan (XIX asrning ikkinchi yarmi). Unga amalda ilmiy bilishning rivojlanishi yo’l ochib bergan. XIX asrning 40-yillarigacha fanning turli sohalarida yangi kashfiyotlar paydo bo’lgan va ular tabiatni tushuntirishga nisbatan dialektik-materialistik yondashuvni tabiatshunoslik nuqtai nazaridan asoslagan.

Yopishqoq dialektika

• Nizo va o'zgaruvchanlik nafaqat fikrlarda, balki haqiqiy dunyoda ham mavjud
• Efeslik Geraklit dunyoni doimiy o'zgarishlar oqimi deb bilgan
• Qaramaqarshiliklar harakatlanuvchi dunyoda bir-biriga aylanib

Noklassik dialektika. So’nggi yillarda ayrim tadqiqotchilar Gegel dialektikasi va materialistik dialektikani klassik dialektika sifatida tavsiflab, dialektikaning to’rtinchi, noklassik shaklini ham farqlamoqdalar. Hozirgi zamon G’arb falsafasida dialektikaning ko’rsatilgan shaklining eng muhim elementlari falsafiy mushohada yuritishning unga xos bo’lgan germenevtik usulida namoyon bo’lmoqda. Ammo bu yerda dialektik metod avvalo mazmunni talqin qilish vositasida aniqlash uchun (P.Riker), shuningdek anglab yetilayotgan obyektni situtativ tahlil qilish uchun qo’llaniladi.

Rivojlanishning umumiy qonunlari. Qonun. Hodisalarni tavsiflashdan ularning mohiyatini anglab yetishga o’tish hodisalarda umumiy jihatlarni topishni talab etadi.. Bunda vazifa turli hodisalar o’rtasida umumiy jihatlarni topishdangina iborat emas. Hodisalarni birlashtiruvchi va ularning birligini belgilovchi asosni tushunib yetish zarur. Bu asos – hodisalarni «biriktiruvchi» va ularni bir-biriga yo’ldosh bo’lish, uyg’unlashish va muvofiqlashishga majbur qiluvchi amalda mavjud bo’lgan barqaror aloqani aks ettiruvchi qonundir.

Voqyelik qonunlari bizning ongimizdan, biz ularni bilish-bilmasligimizdan qat’i nazar mavjud va amal qiladi. Fan qonunlari odamlar tomonidan anglab yetilgan voqyelik qonunlarining ongimizdagi in’ikosi hisoblanadi. Har bir fan voqyelikning muayyan sohasini o’z predmeti sifatida o’rganar ekan, mazkur sohada amal qiluvchi qonunlarni aniqlaydi. Ilmiy nazariya bilan qamrab olingan soha qancha keng bo’lsa, uning qonunlari shuncha umumiy bo’ladi. Fanda qonunlarning ularning umumiylik darajasiga ko’ra murakkab iyerarxiyasi mavjud. Umumiylik darajasi pastroq bo’lgan qonunlar umumiyroq qonunlarning ayrim ko’rinishlari sifatida amal qiladi va so’nggi zikr etilgan qonunlardan ularning oqibatlari sifatida keltirib chiqariladi.

Vaqtingiz va e'tiboringiz 🙂 uchun rahmat