I bob. Boshlang’ich sinf darslarida o`yin va didaktik o'yinlardan foydalanishning nazariy-pedagogik asoslari

I bob. Boshlang’ich sinf darslarida o`yin va didaktik o'yinlardan foydalanishning nazariy-pedagogik asoslari
1.1. Boshlang’ich sinf darslarida didaktik o'yinlarning ahamiyati
Bola hayotida bog`chadan so`ng maktabning dastlabki davrlari muhim o`rin tutadi. Shu bois boshlang`ich ta’lim davri ta’lim jarayonidagi eng mas`uliyatli davrdir. Bu paytda bolaning savodi chiqishi bilan birga, uning dunyoqarashi shakllanadi, tafakkur qilish malakasi rivojlanadi.
Bolaning o`quv faoliyatini rivojlantirishda turli o`yinlardan foydalanish katta ahamiyat kasb etadi. Bolalar o`yin orqali o`z bilimlarini mukammallashtiradilar va uni chuqur o`zlashtiradilar. Shu jihatdan qaraganda, ta'lim jarayonida qo`llanadigan didaktik o`yinlarning ro`li beqiyosdir. Didaktik o`yinlar ta'lim jarayoni samaradorligini oshiradi, ta'lim jarayonida o`quvchilar faolligini, o`qish motivlarini rivojlantiradi. O'qish motivlari ta'lim jarayonini pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishda ham muhim o`rin tutadi.
Didaktik oyinlar boshlang`ich sinflarda ta'­limning samarali bo`lishiga o`quvchilarning o`quv-bilish faoliyatini muvaffaqiyatli boshqarishga ham katta yordam beradi, ya'ni didaktik o`yinlar vositasida nazariy bilimlar oson egallanadi, o`quv­chilarning bilim olishga qiziqishlari ortadi.
Didaktik o`yinlar nafaqat boshlang`ich sinflarda, balki ta'limning keyingi bosqichlarida ham o`quvchilarning bilimga bo`lgan ishtiyoqlari rivojiga katta turtki bo`lishi mumkin. Ayniqsa qiyin o`zlashtiruvchi o`quvchilarning bilish imkoniyatlarini oshirishga bunday oyinlar samarali ta'sir ko`rsatadi.
«Hammamizga juda yaxshi malumki, boshlang'ich sinflardagi barcha fanlar bola qalbining oppoq daftari» ga yani bosh miya yarim sharlar po'stlog'iga o'chmas iz bo'lib yozilib qoladi» ( O`tkir Hoshimov. ).
Mustaqil O'zbekistonning kelajagi ko'p jihatdan barkamol, intellektual salohiyatli avlod va unga talim –tarbiya berish sifatiga bog'liq.O'zbekiston Respublikasida yosh avlodning bilish faoliyatini shakllantirish va uzluksiz rivojlantirib borishning maqsad-vazifalari, mazmuni va metodlarini o'rganib borish, ilmiy pedagogik asoslarga tayangan holda olib borilishi, muammoning yeshilishi, o'quvchilarning ijodiy fikrlashi, ularda bilimni egallash faolligi, mustaqil bilish faoliyatini shakllantirish masalalariga bog`liq. Bunda kichik yoshdagi maktab o'quvchilari bilan ularning bilish faoliyatini rivojlantirib borish, amaliy ko'nikma hosil etish vazifalari bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri bo'lib hisoblanadi. Boshlang'ish sinflarda o'quvchilarning bilish faoliyatini shakllantirib, rivojlantirib borishda o'qituvchilarimiz ta'limning innovatsion texnologiyalaridan foydalanib, o'z darslarini qiziqarli etib tashkillashtirib o'tishlari zarur. Yosh avlodning shakllanish jarayonini ularning aqliy rivojlanishi, tarbiyalanganlik darajasi va tafakkur qobiliyatini bilmasdan turib, ta’ lim- tarbiya jarayonini samarali tashkil etish mushkul.
«Abdulla Avloniy`» Agar pedagogika insonni har tomonlama tarbiyalashni hohlar ekan, unda insonni har tomonlama o'rganishi zarur» - deb bejiz aytmagan.
O`yinlar ta’limning ko`rgazmaliligini, o`qituvchining nutqini va bolalar harakatini o`z ichiga oladi, buning natijasida idrokda (ko`rish, eshitish, teri sezgisi belgilarida) birlik tug`iladi. Bu esa o`qituvchining aytganlarini bolalarning o`ylab olishiga va o`sha aytilganlarni ifodalab berishlariga, ya’ni didaktik o`yinlar qoidalarini o`quvchilarning o`zlari bajarishlariga imkon beradi.
O`yinlar bolaning his-tuyg`usiga ta’sir etib, unda o`qishga ijobiy munosabat va qiziqish xislatini tarkib toptiradi. Bolalar o`yinni zo`r mamnuniyat bilan ijro etadi. O`yin boshlanishini esa sabrsizlik bilan kutadilar, ularning ongida beixtiyor ertangi o`quv kunining quvonchli manzarasi gavdalanadi.
Har bir o`yinda ko`pchilik bolalar yoki butun bir sinf o`quvchilari ishtirok qiladi. Masalan, «Doiraviy misollar» o`yinida hamma bolalar masala yechadi, «Zanjircha»da 10, «Do`koncha»da 8—12 bola, «Narvoncha» da esa qariyb hamma o`quvchilar masala yechadilar va hokazo.
Bundan tashqari, o`yin jarayonida hatto bolalardan ba’zi birlari bevosita ishtirok etmasa ham, ular o`yinda imo -ishoralar vositasida bevosita qatnashadilar. Masalan, ko`zlarini yumib, kim necha marta taqillatganini tinglaydilar, «Eng yaxshi hisobchi», «Kim aniqroq va tezroq» kabi o`yinlarda o`z o`rtoqlarining misolni qanchalik to`g`ri-noto`g`ri yechayotganlarini kuzatib boradilar.
Bu esa o`qituvchiga o`quvchilar faoliyatiga individual munosabatda bo`lish imkonini beradi.
Biz bilamizki, bolalar o`qishning o`zidagina o`smaydilar, balki ular o`yin jarayonida ham hamjihat bo`lishga, hayotni bilishga o`rganadilar.
Bu o`yinlarda bolalarning o`z-o`zlarini boshqara, tuta bilishga o`rganishlarini ta’kidlab o`tish lozim. Bu o`yinlar bolalarni intizomli qiladi.