Ijodkorligini rivojlantirish

---

MUSTAQIL TA’LIM MASHG‘ULOTLARI ORQALI TALABALARNING 
IJODKORLIGINI RIVOJLANTIRISH 
 
M.Djumaboyeva 
Qo‘qon davlat pedagogika instituti 
Annotatsiya: Ushbu maqolada mustaqil ta’lim mashg‘ulotlarini tashkillash orqali 
iqtidorni shakllantirish, rivojlantirish haqida fikr yuritilgan. 
Kalit so‘zlar: ijod, tafakkur, qobiliyat, taqlid, bilim, ko‘nikma 
DEVELOPMENT OF STUDENTS' CREATIVITY THROUGH 
INDEPENDENT STUDY ACTIVITIES 
M.Djumabayeva 
Kokand State Pedagogical Institute 
Abstract: This article discusses the formation and development of talent through 
the organization of independent educational activities. 
Keywords: creativity, thinking, ability, imitation, knowledge, skill 
Talabalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, ularda bilimga bo‘lgan 
ehtiyojni yanada kuchaytirish, mustaqil fikr yuritish ko‘nikmalarini shakllantirish 
orqali salohiyatli, qo‘yilgan muammoni hal qila olish layoqatiga ega yetuk 
mutaxassislarni tayyorlash oliy ta’lim tizimini oldida turgan muhim vazifalardan biri 
hisoblanadi. Yoshlarning mustaqil bilim olishlari oliy o‘quv yurtlarida o‘quv reja va 
dasturda aniq belgilangan. Xuddi shunday tartib umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-
hunar ta’limi tizimida ham amal qilinsa bilim egallashdagi izchillik va uzluksizlik 
yanada takomillashdi. Ayrim hollarda umumiy o‘rta ta’limdagi tartib-qoidalar o‘rta 
maxsus, kasb-hunar ta’limidan farqlanadi. Xuddi, shuningdek, o‘rta maxsus, kasb-
hunar ta’limi bosqichida o‘quvchining bilim olishi oliy o‘quv yurtlaridagidan keskin 
farq qiladi. Ushbu tafovutlar talabalarning bilim olishi va kasb egallashlarida 
muammolar keltirib chiqarishi mumkin. Ayniqsa, bo‘lajak mutaxassisning 
kompetentligi shakllanishi uchun ta’lim-tarbiya jarayonining uzluksizligi, izchilligi , 
tizimliligi katta ahamiyatga ega ekanligini unutmasligimiz kerak.Ma’lumki, keyingi 
yillarda talabalarning keng ma’nodagi mustaqil mutaxassis bo‘lib kamol topishlariga 
juda katta e’tibor qaratilmoqda. Ular oldiga har bir fan materiallarini atroflicha, puxta 
egallash, egallagan bilim, ko‘nikma va malakalarini amaliyotda o‘rinli qo‘llay olish, 
zamon bilan hamnafas bo‘lish, mustaqil qaror qabul qila olish, qo‘yilgan hayotiy yoki 
ilmiy masalalarga to‘g‘ri va ijodiy yondashgan holda eng maqbul yechimni topish, o‘z 
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X
Volume 4 Issue 1 / February 2023
283
http://oac.dsmi-qf.uz

---

malakasini muntazam oshirib borish, tanlagan sohasi yoki kasbiga oid dunyo 
miqiyosidagi yangiliklardan, erishilayotgan yutuqlardan doimo boxabar bo‘lish va 
ularni o‘z o‘qish va ish faoliyatiga bevosita tatbiq qilish, innovatsion faoliyat olib 
borish, bunda masofaviy ta’lim texnologiyalaridan samarali foydalanish kabi jiddiy va 
o‘rinli talablar qo‘yildi. Talaba-yoshlarning yangi avlodini yuqoridagi talablarga javob 
bera oladigan mutaxassis qilib yetishtirish milliy ta’lim tizimida muhim ahamiyatga 
ega bo‘lib, u ta’lim jarayonini mustaqil bilim olish asosida zamonaviy usullarda, 
yangicha ko‘rinishlarda tashkil qilishga undaydi. 
Vazirlar Mahkamasining qarorlaridagi fan, yoshlarga ta’lim berish hamda ularga 
jahon andozalariga javob beradigan, raqobatbardosh mutaxassislarni tayyorlash 
bo‘yicha ko‘rsatmalari, O‘zbekistonda ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga 
xalqimiz tomonidan tanlangan rivojlanishning o‘ziga hos yo‘liga asoslangan yangi 
jamiyat va davlat qurilishining bosh tamoyillari bilan chambarchas bog‘liqdir. 
Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, talaba mustaqil ravishda shug‘ullansa va o‘z ustida 
tinimsiz ishlasagina bilimlarni chuqur o‘zlashtirishi mumkin. Talabalarning asosiy 
bilim, ko‘nikma va malakalari mustaqil ta’lim jarayonidagina shakllanadi, mustaqil 
faoliyat ko‘rsatish qobiliyati rivojlanadi va ularda ijodiy ishlashga qiziqish paydo 
bo‘ladi. Shuning uchun talabalarning mustaqil ta’lim olishlarini rejalashtirish, tashkil 
qilish va buning uchun barcha zaruriy shart-sharoitlarni yaratish, dars mashg‘ulotlarida 
talabalarni o‘qitish bilan bir qatorda ularni ko‘proq o‘qishga o‘rgatish, bilim olish 
yo‘llarini ko‘rsatish, mustaqil ta’lim olish uchun yo‘llanma berish oliy ta’lim 
muassasasining asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Bugungi kundagi asosiy 
vazifalardan biri pedagogic texnologiyani milliy modelini ta’lim-tarbiya jarayonida 
tatbiq qilish bo‘lib, buning asosi esa o‘quv fanlarining dars loyihalarini tuzishdir. 
Loyihalash asosida o‘qitish nazariy jihatdan to‘la asoslangan bo‘lib, bugungi kunda 
buni ta’lim jarayoniga tatbiq etish eng dolzarb masaladir.Hozirgi zamon mutaxassislari 
davr talabiga mos holda yangi informatsion texnologiyalardan xabardor bo‘lishi, 
kommunikativ usullardan foydalana olishi, olgan bilimlarini innovatsion 
texnologiyalarga tatbiq qila olishi va yagona jamoa orqali ishlay olishi, o‘z ko‘nikma 
malakalarini mustaqil holda foydalana olishi, ba’zi intellektual qobiliyatlarini 
yetishmasligini hisobga olish har bir talabani individual-psixologik qobiliyatlarini 
shakllantirish zarur. Maqsad hozirgi davr talabiga mos talabalarning o‘quv jarayonini 
mustaqil ravishda o‘zlashtira borishida faol ishtirok etishdir. 
Mustaqil ish oliy ta’lim muassasalari talabalarini o‘qitishda individuallashtirish 
uslubi sifatida bo‘lg‘usi mutaxassislarning mustaqil ishlashi, o‘qitishning faol usullari 
va shakllariga tayangan holda ularning ijodiy qobiliyatini oshirish uchun ommaviy 
umumiy o‘qitishdagi individual yondashish tomon keskin burilish yasashni amalga 
oshirish kerak. O‘quv jarayoni o‘qitish shaklidan qat’iy nazar shartli ravishda 2 toifaga 
bo‘linadi. Jumladan, 
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X
Volume 4 Issue 1 / February 2023
284
http://oac.dsmi-qf.uz

---

- bevosita o‘qituvchi rahbarligidagi o‘quv jarayoni shakllari: 
- talabalarning mustaqil ishi kabi toifalarga bo‘linadi.
Bugungi kunda ta’lim jarayonida axborot texnologiyalaridan foydalanib ta’lim 
samaradorligini oshirishga qaratilgan ijobiy fikrlar, usullar barchani qiziqtirib 
bormoqda. Axborot texnologiyalaridan foydalanilgan mashg‘ulotlar talabalar 
egallayotgan bilimlarni o‘zlari qidirib topishlariga, mustaqil o‘rganib, taxlil 
qilishlariga qaratilgan. Talabalarning takomillashib yetuk oliy ma’lumotli kadr 
bo‘lishida eng avvalo uning bilim bazasi yaxshi bo‘lishi va zamonaviy bilimlarni 
o‘rganib, xotirasini tobora kengaytirib borishi lozim. Shu bilan birga, yozma va og‘zaki 
nutq madaniyatini ham rivojlantirib borishi shart. Talaba o‘z imkoniyatlarini to‘liq 
ro‘yobga chiqarishi uchun zamonaviy bilimlarni o‘zlashtirgan bo‘lishi va texnika 
sohasidagi so‘ggi yutuqlardan foydalana olishi lozim. Fan, texnika, texnologiyalar, 
ishlab chiqarishning, shuningdek ular bilan birga ma’naviy dunyoqarashning tez 
sur’atlarda rivojlanib borishi insonni shunday sharoitga qo‘ymoqda. Yangi faoliyat, 
yangi mehnat sharoitida talabalar ongini uzluksiz qayta shakllantirishi, yuzaga kelgan 
shartlardan voz kechish va ularni tegishli o‘zgargan shartlari bilan birga ijodiy 
ishlanmalarga almashtirish talab etilmoqda. Ijodiy mehnat o‘zining yangiligi, 
originalligi, ahamiyatliligi va qiymati bilan ajralib turuvchi faoliyat mahsulotini 
yaratishga olib keladi. Mustaqil ta’lim talabadan bajarishi lozim bo‘lgan ishni 
rejalashtirish, qo‘yilgan vazifani aniq belgilab olish, vazifalar ichidan eng muhimlarini 
ajratib olish, qo‘yilgan maqsadga erishish uchun eng maqbul yo‘lni to‘g‘ri tanlab olish, 
ishni bajarish holatini doimo nazoratda tutish, lozim bo‘lganda bajarilishiga tezlik bilan 
tegishli o‘zgartirishlar kirita olish, yakuniy xulosa chiqarish, kuzatilgan kamchiliklarni 
tahlil qilish hamda keyingi faoliyatda bunday kamchiliklarni bartaraf etish choralarini 
belgilash ko‘nikmasini rivojlantirishni taqoza etadi. 
Mustaqil ta’lim talabining umumkasbiy va maxsus tayyorgarligiga yo‘naltirilgan 
bilim faoliyati turlaridan biridir. Oliy ta’lim muassasasida mutaxassislik fanlari 
bo‘yicha o‘quv adabiyotlari va boshqa didaktik vositalar bilan mustaqil ishlash, 
muammoli topshiriq va vazifalarni bajarish uchun kichik guruhlarda ishlashga 
tayyorlanish va boshqa shu kabi jarayonlarni amalga oshirish katta ahamiyatga 
egadir.Mustaqil ta’lim rivojlantiruvchi va tarbiyalovchi funksiyalarini bajaradi, ya’ni 
mashg‘ulot paytida olingan bilimlarni kengaytiradi, chuqurlashtiradi, o‘quv 
adabiyotlari bilan ishlash malaka va ko‘nikmalarini rivojlantiradi, vazifani mustaqil 
bajarish, ijodkorlik hamda o‘ziga ishonch ruhida tarbiyalaydi.Talabaning musitaqil 
ravishda o‘quv materialini o‘zlashtirishga intilishi, maxsus adabiyotlar, ilmiy manbalar 
ustida ishlashi, egallagan bilimlarini amaliyotda tatbiq etishi, o‘zining mutaxassisligi 
bo‘yicha kengroq bilimni egallashga bo‘lgan ehtiyoji muhim ahamiyat kasb etadi. 
Maxsus adabiyotlar bilan mustaqil ishlash jarayonida talabaning shaxsiy fazilatlari 
yanada takomillashadi, shu bilan birga uning irodasi, fikrlash qobiliyati, xotirasi 
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X
Volume 4 Issue 1 / February 2023
285
http://oac.dsmi-qf.uz

---

kuchayadi. Mustaqil ta’lim Respublikamiz OTM lari boshlang‘ich bosqichlarda 
me’yoriy jihatdan ta’lim dasturlarini o‘zlashtirishda talabalarning mustaqil ta’limi 
o‘quv fanlari masalalari va muammolari qatorida ko‘zda tutilmog‘i lozim. Mustaqil 
ta’limning bugungi kundagi real holatiga kelsak, uning mexanizmlari (tashkiliy, 
psixologik-pedagogik, o‘quv-uslubiy, axborot, moddiy-texnik va boshqalar) endi 
ishlab chiqilmoqda. Bir so‘z bilan aytganda uy vazifalari, referat va kurs ishlari 
(loyihalar)ni bajarish, labaratoriya va amaliyot mashg‘ulotlariga tayyorgarlik va 
bosshqalar bilan bog‘liq bo‘lgan an’anaviy talabaning mustaqil ishi amalga 
oshirilmoqda. Ushbu ko‘rinishdagi mustaqil ishlar mustaqil ta’limning talablariga 
javob bermaydi. Chunki harakatdagi namunaviy o‘quv fanlari hajmining kamida 20 
foizi mustaqil ta’lim sifatida o‘zlashtirilishi lozim.
Tasdiqlangan namunaviy fan dasturlarida faqat mustaqil ish shakli va mazmuni 
berilgan, xolos. Shuning uchun tayanch OTMlar oldida aniq maqsad va vazifalar 
qo‘yilmog‘i zarur, shuningdek mustaqil ta’limning barcha mexanizmlarini ishlab 
chiqish va amalga oshirish zarur. Biz tajribadan kelib chiqib mustaqil ta’limni bir 
nechta shakllardan tashkil topadi, degan ma’noda o‘z takliflarimizni kiritmoqchimiz: 
Birinchidan, har bir darslik yoki o‘quv qo‘llanmalar bo‘yicha fanlar boblari va 
mavzularini o‘rganish. Bunday tashkiliy shakl odatga ko‘ra amaliy jihatdan mustaqil 
ta’lim tajribasiga ega bo‘lmagan birinchi kurs talabalari uchun taklif qilish maqsadga 
muvofiqdir. Bu ishlarning natijalari bajarilgan referatlar, shaxsiy topshiriqlarni 
seminar yoki kollokviumlarda tekshiriladi. Ikkinchidan, tarqatma materiallar bo‘yicha 
ma’ruzalar qismini o‘zlashtirish, bu esa professor-o‘qituvchilar uchun asosiy 
materialni bayon etishga katta e’tibor ajratishga imkon beradi. Tarqatma materiallar 
har bir ma’ruza uchun tayyorlanadi. Mustaqil ta’limning bunday tashkiliy shakli 
umumkasbiy va maxsus fanlar uchun odatga ko‘ra yuqori kurs talabalari uchun taklif 
qilish maqsadga muvofiqdir. Ushbu ishlarning natijalari tegishli nazorat bosqichlarida 
tekshiriladi. Uchunchidan, avtomatlashtirilgan o‘rgatuvchi nazorat qiluvchi tizimlar 
bilan ishlash, bu esa ma’ruza mashg‘ulotlari doirasida ham, labaratoriya ishlariga yoki 
amaliyot mashg‘ulotlariga tayyorgarlik doirasida ham olib boriladi. Mustaqil 
ta’limning bunday shakli barcha kurs talabalari uchun taklif qilish maqsadga muvofiq 
bo‘lib, axborot texnologiyalari mavjud OTMlarida qo‘llaniladi. To‘rtinchidan, maxsus 
yoki ilmiy adabiyotlar (monografiyalar, maqollar) bo‘yicha fanlar bo‘limlari yoki 
mavzulari ustida ishlash: hisoblash-grafik topshiriqlar yoki referatlar, kurs ishlari yoki 
loyihalar, bitiruv malakaviy ishlarni bajarishda mustaqil ta’limning ushbu tashkiliy 
shakli barcha kurs talabalari uchun taklif qilish maqsadga muvofiqdir. Uning natijalari 
tegishli reyting-nazorat bosqichlarida tekshiriladi. 
Beshinchidan, talabalarning ixtisoslashtirilgan konstruktorlik byurosi yoki kichik 
korxonalardagi ishlari: o‘qituvchi yoki mataxassislar rahbarligida davlat byudjetidagi 
ham OTMning xo‘jalik shartnomasi asosidagi mavzulari doirasida mustaqil ta’limning 
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X
Volume 4 Issue 1 / February 2023
286
http://oac.dsmi-qf.uz

---

ushbu shakli odatga ko‘ra yuqori kurs talabalari uchun taklif qilish xarakterlidir. 
Oltinchidan, talabaning ilmiy tekshirish ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan fanlar 
bo‘limlari yoki mavzularini chuqur o‘rganish mustaqil ta’limning bu shakli barcha kurs 
talabalari uchun taklif qilish maqsadga muvofiqdir. 
Yettinchidan, faol o‘qitish uslubidan foydalaniladigan o‘quv mashg‘ulotlari ( 
xizmat o‘yinlari, diskussiyalar, seminarlar, kollokviumlar va b.), talabalar tomonidan 
fan, texnika va texnologiyalar , iqtisodiyot va madaniyat dolzarb muammolari chuqur 
o‘rganish. Mustaqil ta’limning ushbu shakli odatga ko‘ra yuqori kurs talabalari uchun 
taklif qilinadi.Sakkizinchidan, masofaviy ta’lim ham mustaqil ta’limning shakli 
sifatida foydalanish mumkin. 
Xulosa qilib aytganda, mustaqil ta’limning yuqoridagi taklif qilinayotgan 
shakllaridan oqilona foydalanganda, talabalarning tom ma’nodagi ijodiy faoliyati 
yangi bilimlarni mustaqil tarzda puxta o‘zlashtirish ko‘nikmalariga ega bo‘lishi; 
adabiy, ilmiy va maxsus manbalardan kerakli ma’lumotlarni izlab topishning 
qulay usullari va vositalarin aniqlashi; 
o‘quv adabiyotlari, internet tarmog‘i, axborot resurslari va me’yoriy hujjatlar 
bilan ishlashi; 
ma’lumotlar bazasidan oqilona foydalanishi va tahlil qilishi; 
mustaqil ravishda topshiriq va vazifalarni bajarishga tizimli va ijodiy yondashishi;
insonning faolligi, prinsipialligi, ma’naviy boy ligi, uning hayotga to‘g‘ri 
qarashlari va ma’naviy-ma’rifiy yakdilligi bilan belgilanishi ishlab chiqilgan yechim, 
loyiha yoki g‘oyani asoslash va jamoada himoya qilish kabi bir qator muhim 
vazifalarni bajarishda yordam beradi. Shu ma’noda, mustaqil ta’limda talabaning tom 
ma’nodagi ijodiy faoliyati rivojlanadi, desak mubolag‘a bo‘lmaydi.Demak, mustaqil 
ta’lim talabalar o‘rtasida ijobiy ma’nodagi raqobatni keltirib chiqaradi. Bir-biridan 
ibrat olgan holda o‘zlarining aqlini, kuchini, vaqtini foydali faoliyat bilan 
shug‘ullanishga yo‘naltiradilar. Turli xil tanlovlarga tayyorgarlik ko‘rish, fan 
olimpiadalarida ishtirok etish va g‘olib bo‘lishga intilish, ilmiy-ijodiy ko‘rgazmalarda 
qatnashish orqali talaba iste’dodining noma’lum qirralari ochiladi. Talabaning o‘ziga, 
aqli va qobiliyatiga bo‘lgan ishonchi ortadi.