Ijtimoiy hamkorlik asosida talabalarning kasbiy kompentensiyalarini rivojlantirish

IJTIMOIY HAMKORLIK ASOSIDA TALABALARNING KASBIY KOMPENTENSIYALARINI RIVOJLANTIRISH


Artikbayeva A.A. – Toshkent davlat pedagogika universiteti o‘qituvchisi


Аnnotatsiya. Maqolada ijtmoiy hamkorlik asosida talabalarni kasbiy kompentensiyalarini rivojlantirish, maqsad va vazifalari, ularning oliy ta’lim muassasalari pedagog kadrlarining kasbiy kompetentligini baholash va rivojlantirish yо‘nalishlarini belgilashdagi imkoniyatlari tahlil qilingan.
Kalit sо‘zlar: kasbiy kompetensiya, asosiy kompetensiya, kognitiv, kasbiy faoliyat, kompetensiya texnologiyalari, ta’lim va ishlab chiqarish.


РАЗВИТИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ СТУДЕНТОВ НА ОСНОВЕ СОЦИАЛЬНОГО ПАРТНЕРСТВА В ПРОЦЕССЕ ПРОХОЖДЕНИЯ ПРАКТИКИ


Артикбаева А.А. - преподаватель Ташкентского государственного педагогического университета


Аннотация. В статье анализируется развитие профессиональных компетенций студентов на основе социального сотрудничества в процессе прохождения практики, их цели и задачи, их способность оценивать профессиональную компетентность преподавателей высших учебных заведений и определять направления для развития.
Ключевые слова: профессиональная компетентность, базовая компетентность, познавательная, профессиональная деятельность, компетентностные технологии, образование и производство.
DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCES OF STUDENTS ON THE BASIS OF SOCIAL PARTNERSHIP IN THE PROCESS OF PRACTICE


Artikbayeva A.A. - Teacher of Tashkent State Pedagogical University


Annotation.The article analyzes the development of students' professional competencies based on social cooperation in the process of internship, their goals and objectives, their ability to assess the professional competence of university teachers and determine directions for development.
Key words: professional competence, basic competence, cognitive, professional activity, competency-based technologies, education and production.

Respublikamiz ko‘pgina tadqiqotchilarning fikricha, XX asrning oxiriga ko‘ra fan, ta’lim va ishlab chiqarish o‘rtasidagi tafovut tufayli o‘z mavqeyini yo‘qotdi, bu esa ishlab chiqarishning keskin pasayishiga olib keldi. Ta’lim va ishlab chiqarish o‘rtasidagi aloqani qo‘llab-quvvatlamasdan turib, fan, texnika taraqqiyotini ta’minlash va sanoat korxonalarining zamonaviy ehtiyojlariga javob beradigan malakali kadrlarni tayyorlash qiyin.

Ma’lumki, hozirgi vaqtda mutaxassislarning kasbiy tayyorgarlik darajasi, о‘zgaruvchan mehnat bozorining shart-sharoitlaridan kelib chiqqan holda о‘z ta’sirini kо‘rsatmoqda, yuqori malakali kadrlarni tayyorlash va talabalarning kasbiy kompentensiyalarini rivojlantirish uchun uning maqomini oshirish lozim.
“Kompetensiya” to‘grisda tushunca beradigan bo‘lsak – fan bo‘yicha egallagan nazariy bilim, amaliy ko‘nikma va malakalarni kundalik hayotida duch keladigan amaliy va nazariy masalalarni yechishda foydalanib, amaliyotda qo‘llay olishdir.
Shuningdek kasbiy kompetensiyalarning turli tasniflari mavjud . R. V. Gurinaning so‘zlariga ko‘ra, kasbiy kompetensiyalar, asosiy va maxsus qismlardan iborat.
Asosiy kompetensiyalar - har qanday zamonaviy mutaxassisning samarali kasbiy faoliyati uchun zarur bo‘lgan umumiy kompetensiyalar;
Maxsus kompetensiyalar talab qilinadigan kompetensiyalardir muayyan kasbiy muammolarni hal qilish.
Mavzusining dolzarbligini korib chiqadigan bolsak. Jamoat manfaati va mehnat bozorida ish beruvchi hozirda mutaxassis tomonidan taqdim etiladi; zamonaviy texnologiyalarning rivojlanish darajasiga mos keladigan kasbiy vakolatlarga ega bo‘lishi lozim. Kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirishning yondashuvlari va vositalarini ko‘rib chiqadigan ishlarni tahlil qilish ushbu muammoning tadqiqot bosqichida ekanligini ko‘rsatdi. Qo‘llanilayotgan vositalar xilma-xilligiga qaramay, kasb-hunar ta’limi muassasalarida kasbiy kompetensiyalarni shakllantirish imkoniyatlaridan yetarlicha foydalanilmayotganini aniqlandi. Kognitiv yondashuv ko‘proq qo‘llaniladi va integratsiyalashgan yondashuv amalda qo‘llanilmaydi, bu integratsiya va parchalanish jarayonlarini hisobga olgan holda kasbiy vakolatlarni rivojlantirish muammosini har tomonlama ko‘rib chiqishga imkon beradi.
Ilmiy va uslubiy darajada izlanishlarning dolzarbligi kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirishning asosiy muammosi talabalarni ongli faoliyatga jalb qiladigan samarali texnologiyalarni izlash ekanligini tushunish bilan bog‘liq. Biz ongli faol faoliyatni talabalarga mustaqillik, faollik, o‘z faoliyatini loyihalash, mustaqil qarorlar qabul qilish va ular uchun javobgar bo‘lish, o‘z harakatlarining natijalarini ijtimoiy normalarga muvofiq tanqidiy baholash imkoniyatini beradigan uyushgan jarayon sifatida ko‘rib chiqamiz. va kasbiy qadriyatlar. Ijtimoiy-professional qadriyatlar deganda biz ijtimoiy-professional hamjamiyat tomonidan tan olingan va qabul qilingan xulq-atvor ko‘rsatmalarining birligini, ularning kasbiy faoliyatining maqsadlari va natijalariga shaxsiy munosabatini tushunamiz.
Psixologik-pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish, pedagogik tajribani umumlashtirish va bu yo‘nalishdagi o‘z izlanishlarimiz kasb-hunar ta’limining pedagogik nazariyasi va amaliyotida quyidagi qarama-qarshiliklarni aniqlash imkonini berdi:
● kasbiy kompetensiyalarni shakllantirish uchun talabalarning loyihalash faoliyatiga asoslangan umumiy kasbiy fanlarni birlashtirishni o‘z ichiga olgan va eksperimental va qidiruv ishlarida sinovdan o‘tgan psixologik-pedagogik vositalar to‘plami taklif etiladi.
● zamonaviy texnologiyalarning rivojlanish darajasiga mos keladigan kasbiy kompetensiyalarga ega zamonaviy mutaxassislarga bo‘lgan ehtiyojning ortib borayotganligi va ularni tayyorlashga mavjud an'anaviy yondashuvlar o‘rtasida.
Aniqlangan qarama-qarshiliklar talabalarning kasbiy qobiliyatlarini rivojlantirish jarayonini ilmiy-nazariy asoslash va amaliy amalga oshirishdan iborat bo‘lgan muammolari o‘rganildi.
Maqsadi - talabalarning kasbiy kompetensiyalarining tarkibi va tuzilishini aniqlashtirish va elektron fanlarini integratsiyalashuvi asosida ularni rivojlantirish imkoniyatlari asosida, ilmiy va uslubiy darajada mavzuningning dolzarbligi kasbiy rivojlanishning asosiy muammosi ekanligini tushunish bilan bog‘liq. Kompetensiyalar - bu talabalarni o‘z ichiga olgan samarali texnologiyalarni izlash ongli faoliyatga biz ongli faol faoliyatni talabalarga ta'minlovchi tashkiliy jarayon sifatida qaraymiz mustaqillik, faollik, o‘z faoliyatini loyihalash, mustaqil qarorlar qabul qilish va ular uchun javobgarlikni ko‘rsatish, o‘z harakatlarining natijalarini ijtimoiy va kasbiy qadriyatlarga muvofiq tanqidiy baholash qobiliyati. Ijtimoiy-professional qadriyatlar ostida biz eng tan olingan va eng kam birlikni nazarda tutamiz ijtimoiy-professional hamjamiyat tomonidan taqdim etilgan xulq-atvor ko‘rsatmalari, o‘z kasbiy faoliyatining maqsadlari va natijalariga shaxsiy munosabatlari o‘rganildi. Климов Е.А. Пути в профессионализм (психологический взгляд) [1;].

Kompetensiyaga asoslangan yondashuv doimiylikni o‘z ichiga oladi faoliyatni o‘zgartirish, shu bilan talabalarni doimiy mulohaza yuritishga undaydi (maqsadlarni belgilash, muammolarni aniqlash, rejalashtirish, mavzu bo‘yicha ishni tashkil etish, faoliyatni tuzatish, loyihalash). yangi sharoitlarda bilim), o‘quv jarayoni esa talabalarning imkoniyatlari, moyilligi va bevosita manfaatlaridan kelib chiqib, rivojlanish asosida amalga oshiriladi. Shu bilan birga, talabalarning ta’lim faoliyati kelajak kontekstida quriladi. Kasb-hunarga ega va kasbiy bilim va texnologik ko‘nikmalarning rivojlanishini ta’minlaydi. Kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirish texnologiyasini ishlab chiqishda biz ularning psixologik ekvivalenti, aqliy (kognitiv) tuzilmalari orqali inson dunyoni taniydi, uni ko‘radi va tushunadi, bu esa uning hayotiy faoliyatida fikrlash, nutq, xotira, xulq-atvor, kasbiy faoliyatda ifodalanadi.

Ko‘rinib turibdiki, kasbiy kompetensiya turli kasbiy vazifalarni hal qilish uchun turli faoliyatlarda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan tizimlalar, bo‘lajak mutaxassisning umumiy kasbiy tayyorgarligini belgilaydi, yangi bilim va ko‘nikmalarni rivojlantirish va egallashga, shunigdek kasbiy mahoratini oshirish imkoniyatlarini beradi. Kasbiy tayyorgarlik jarayonida fanlarni integratsiyalashuvi asosida kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirishni samarali texnologiyalarni aniqlash imkonini beradigan pedagogik muhitning xususiyatlari quyidagicha tizimlashtirilgan:
• shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalar ichki imkoniyatlar, “yashirin” qobiliyatlarini yuzaga chiqarishga qaratilgan. Talabaning ijtimoiy va kasbiy o‘zi qiziqqan sohasidagi qobiliyatlari va imkonyatlari, xatti-harakatlar va faoliyat usullarini mustaqil tanlash asosida.
• o‘quv va kognitiv faoliyatni o‘rganish texnologiyasi, pedagog ta’siri yordamida talabani passiv holatdan faol holatga o‘tishga imkon beradi.
Ushbu bosqichning maqsadi talabalarning integrativ fikrlashni rivojlantirish, yuqori sifatli assimilyatsiya qilishni ta’minlash individual imkoniyatlarga muvofiq kasbiy bilim talabalar, o‘quv (kasbiy) muammoni shakllantirish, maqsad va vazifalarni loyihalash, ma’lumotlarni tanlash bilan bog‘liq qidiruv faoliyatini amalga oshirish, taqdim etish uchun dizayn va texnologik ko‘nikmalarni rivojlantirish, muammoning mumkin bo‘lgan yechimlarini ramziy shaklda, rejalashtirilgan natijaga erishish uchun optimal harakatlar algoritmini ishlab chiqish, o‘z o‘quv dizayn va texnologik faoliyatida aks ettira olishi, bundan tashqari, kompetensiya bitiruvchiga imkon beradigan xususiyatdir, zamonaviy bozor ishlab chiqarishi faoliyatining o‘zgaruvchan sharoitlarida professional imkoniyatlarni samarali amalga oshirishi lozim. Shuni esda tutish kerakki, zamonaviy universitet bitiruvchisi o‘z ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha dasturni nafaqat mukammal o‘zlashtirgan, balki gumanitar, tabiiy fanlar, umumiy kasbiy (umumiy texnik) va maxsus bilimlarga ega bo‘lgan, ulardan foydalanishi mumkin bo‘lgan korxona xodimi, fan-texnika taraqqiyoti tendensiyalarini hisobga olgan holda zamonaviy ilmiy nazariyalarni ishlab chiqarishga tatbiq etishning progressiv usullarini ishlab chiqara oladigan kadrlar talab qilinadi.