Ikki komponentli shlak eritmalarining diagrammalari Reja



Yüklə 221,21 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix01.04.2022
ölçüsü221,21 Kb.
#54558
Ikki komponentli shlak eritmalarining diagrammalari



Ikki komponentli shlak eritmalarining diagrammalari 

  Reja:  

  1. Metallurgiyada asos bo‘lgan ikki komponentli sistemalar  

2. Diagrammadan ikki komponentli sistemani tarkibini aniqlash usullari. 

3. Ikki komponentli diagrammada evtektikalar ahamiyati. 

 

Kalit  so‘zlar:  shlakli  eritmalar,  silikatlar,  suyuq  eritmalar,  evtektika,  turg‘un  kimyoviy 

birikmalar, binarli diagrammalar. 



 

Pirometallurgiyada  shlakli  eritmalarining  ko‘pchiligi  silikatlar  guruhiga  kiradi.  Fazali 

o‘zgarishlar  davrida  tushunchani,  asosan,  oddiy  silikatlarni  erish  harorati  haqidagi  holat  binarli 

diagrammalaridan olish mumkin. 

A va B komponentlarning aralashtirganda qattiq yoki suyuq eritmalar paydo bo‘lishi mumkin. 

Qattiq  eritmalar  har  xil  elementlarni  atom  yoki  ionlarini  aralashtirganda  umumiy  kristal  panjara  

tashkil qilganda paydo bo‘ladi. Qattiq holatda ikkita moddaning bir-birida chegarasiz erishi kamdan-

kam  uchraydi.  Bunga  asosiy  sabab  elementlarni    aralashganda  har  xil  elektron  tuzilishidir. 

Metallurgiyada  ko‘proq  oksidlar  qattiq  holatda  cheklangan  eruvchanligi  uchraydi.  Bunday 

eritmalarga  silikatlarni  n  MeO

m  SiO


2

,  shpinel  fazalarni  (Me

1

  Me


11

2

O



3

  va  boshqalar)  kiritish 

mumkin. 

Moddaning  suyuq  holatiga  o‘tish  davrida  uzluksiz  eruvchanlikga  ega        bo‘lgan  eritmalarni 

xosil  bo‘lish  imkoniyati  ko‘payadi.  Qattiq  va  suyuq  moddalarning  tuzilishida  ko‘p  o‘xshashlik 

bo‘lishi  bilan,  suyuq  holatdagi  vakansiyani  miqdorligi  ko‘payishi,  cheklashtiruvchi  energetik 

omilning ta’sirini kamaytiradi. 

SHlaklarni  asosiy  tashkil  qiluvchi  binarli  oksid  sistemalari  judaxam  kam  holatlarda  uzluksiz 

qattiq  eritmalar  qatorini  eritma  tashkil  qiladi.  Misol  hisobida  quyidagi  komponentlardan  tuzilgan 

shlak  sistemalarini  keltirish  mumkin:  Cr

2

O

3



  -  Al

2

O



3

;  MgO-NiO;  MgO-FeO;  CaO-MnO  va 

boshqalardir. 

Metallurgiyada  ko‘pchilik  shlak  eritmalari  silikatlar  qatoriga  kiradi,  fazalar  o‘zgarishi 

to‘g‘risidagi ma’lumot, oddiy silikatlarni erish harorati va boshqa shu sistemaga mos xususiyatlarni 

binarli holat diagrammalaridan olish mumkin. 

Binarli silikatlarga mos bo‘lgan umumiy xususiyat - bu diagrammaning o‘rta qismida (40-70% 

SiO


2

) bitta, yoki bir nechta evtektikalarni mavjudligidir. Ushbu evtektikalar dastlabki SiO

2

 va Me


x

Ou 


larga nisbatan pastroq erish haroratiga egadirlar.  

Bir  qator  binarli  evtektikalar  uchun  bitta  yoki  bir  nechta  mustahkam  kimyoviy  birikmalar 

bo‘lishi kuzatiladi. Masalan, quyidagi mustahkam kimyoviy birikmalar mavjuddir: 2FeO

SiO



2

 MgO 


SiO

2

  va  boshqalardir.  Metallurgiyada  shlaklarni  asoslovchi  CaO-SiO



2

  va  FeO-SiO

sistemalarni 



batafsilroq ko‘rib chiqamiz. 

Sistema  CaO  -  SiO

2

.  Qattiq  holatda  ikkita  murakkab  kimyoviy  birikma  borligi  bilan  ajralib 



turadi:  CaO

SiO



2

 (erish  harorati  = 1540°C) va  2CaO SiO

2

  (erish  harorati  2130°C). Erkin kaltsiy  va 



kremniy oksidlarini erish haroratlari 2570 va 1713 °C tashkil qiladi. 

Bu  kimyoviy  birikmalardan  tashqari,  sistemada  yana  ikkita  kimyoviy  birikma  paydo  bo‘ladi: 

3CaO  SiO

2

  va  3CaO  2SiO



2

.    Bu  birikmalar  cheklangan  harorat  masofasida  mustahkamdir. 

2CaO

.

CuO



2

  birikmaning  likvidus  chizigini  o‘tkir  formasi  CaO  SiO

2

  birikmaga  nisbatan 



murakkabligini ko‘rsatadi. 

Ikki komponentli diagrammalardagi gorizontal chiziqlar 3 ta kondensatsiyalangan va bitta gaz 

fazalarning  muvozanat  holatini  ta’riflaydi.  Bunday  sharoitlarda  sistemaning  erkinlik  darajasi  0  ga 

teng  (ion  variant  sistema).  Fazalar  sonini  o‘zgarmaydigan,  haroratni  hech  qanday  o‘zgartirish 

mumkin emas (S =  Q  –  F +  2  =  2 – 4 + 2 =  0).  Masalan, 1200°C  da tarkibida  55 %  - SiO

2

 bo‘lsa 



muvozanatda tridimit (kristallik tuzilishi) - SiO

2

 - 



CaO 


 SiO


2

 - gaz fazasi bo‘ladi. 

CaOSiO

2

  holat  diagrammasini  CaO  va  kremniy  oksidlarini  paydo  bo‘lish  erkin  diagrammasi 



bilan solishtirish qiziqarlidir. 

Ushbu  diagrammada  ordinata  o‘qida  eritma  paydo  bo‘lish  erkinlik  energiyasini  4,575  T  ga 

nisbatligi joylashtiriladi  (AO/4,575  T).  Solishtirish shuni ko‘rsatadiki, sistemada  eng  kam quvvatga 



ega  bo‘lgan  2SaO 

  SiO



2

  birikma  mustahkamdir.  AO/4,575  T  ni  tarkibga  bog‘likligi  holat 

diagrammasidagi  maksimum  formasi  bilan  yaxshi  taqqoslanadi.  (YUqori  haroratlarda  eritma 

katlamlanish tarkiblarida Raul qonunidan  musbat siljish ko‘riladi (N SiO

 > 0,9)). 



Ma’lumki  Raul  qonunida  binoan  musbat  siljish  sistemani  mustahkam  jihatidan  chiqishi  va 

eritmani mustaqil tarkiblarga qatlamlanishida olib keladi.  

Holat  diagrammalari  sistemadagi  eng  past  erish  haroratga  ega  bo‘lgan  tarkiblarni  aniqlab 

beradi. Bu metallurglarga past erish haroratga ega bo‘lgan tarkiblarni tanlab texnologik maqsadlarni 

echishga  imkon  yaratadi.  Temir  silikatlari  va  oksidlari  metallurgiyada  asosiy  shlak  tuzuvchi 

elementlarga  kiradi.  Temir  oksidlari  shlaklarni  elektr  o‘tkazuvchanligi,  yopishqoqligi,  metall 

isrofgarchiligi va boshqa muhim xususiyatlarni aniqlovchi moddadir. Temir bir nechta kislorod bilan 

birikmalar  hosil  qiladi.  Bu  xususiyat  kislorodni  eritmalarda  har  xil  aktivligini  hosil  qiladi  va 

eritmalarni termodinamik xususiyatlarini o‘zgartiradi.  

FeO-SiO


2

 sistemasida fazalar o‘zgarishlarini ko‘rish uchun diagrammani ko‘rib chiqamiz. 

Binarli silikatlar erish diagrammalariga xos xususiyati bo‘lib sistemani o‘rta mintaqasida bitta 

yoki bir necha evtektika mavjudligi bo‘ladi. Ushbu evtektika SiO

2

 va MexO boshlang‘ich oksidlarga 



nisbatdan ancha past erish haroratlarga ega.  

Binarli silikat sistemalar qatori uchun bitta yoki bir necha turg‘unli kimyoviy birikmalarning 

mavjudligi mos keladi. Masalan, quyidagi turg‘unli kimyoviy birikmalar ma’lum: 2 FeO

SiO



2

MgO



SiO va boshqalar. 



Yüklə 221,21 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin