İkt-baza bilikləri

---

Azərbaycan Memarlıq
İnşaat Universtitet
Fakültə:
İxtisas:
Qrup:
Tələbə:
Fənn:
Müəllim:
Mövzu:
2023

---

Mexanikada əsas qüvvələr (cazibə, sürtünmə, elastiki qüvvələr) və
onların xassələri
Cazibə qüvvəsi
Cazibə qüvvəsi, qravitasiya qüvvəsi və ya sadəcə cazibə (lat. gravitas—"ağırlıq") — kütləyə malik
maddi obyektlərin bir-birini cəzb etməsini bildirən təbii fenomen və fizikada təbiətin dörd
fundamental qüvvələrindən biridir (başqalar güclü, elektromaqnit, zəif qüvvələr olmaqla).
Cazibənin qarşılıqlı təsiri cazibə sahəsi vasitasilə yayılır və zəif olduğundan elementar zərrəcik
fizikasında nəzərə alınmır.
Yerin cazibə qüvvəsi nəticəsində cisimlər Yer tərəfindən cəzb edilir. Bu qüvvə həm də Yerin və
başqa planetlərin trayektoriyasını təyin edir və bununla astronomiyada böyük rol oynayır.
Müasir fizika cazibəyə Ümumi Nisbilik Nəzəriyyəsi çərçivəsində yanaşır, yəni fəza-zamanın əyriliyi
kimi. Nyutonun nəzəriyyəsi cazibəni qüvvə kimi hesab edir[4] və Nyutonun Ümumdünya Cazibə
Qanunu asan olduğundan bir çox hesablamalarda təqribi qiymətləri tapmaq üçün istifadə olunur.
Nyuton qravitasiya qanununa əsasən kütlələri
m
və
M
olan iki cism bir-birini onların kütlələri ilə düz
və arasındakı məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasib
olan qüvvəsi ilə cəzb edirlər. Cazibə
qüvvəsi bu halda belə hesablanır:
Burada
G
qravitasiya sabitidir =
m³/(kq•san²). Onu qravitasiya tərəzisi ilə təyin
etmək olar.
Puasson asılılığını həll etməklə istənilən paylanmış kütlə üçün
qravitasiya potensialını
tapmaq olur:
nəticədə bu düsturla qravitasiya sahəsi təyin edilir:
Elektrodinamikada elektrik sahəsi Qauss qanunu ilə təyin edilə bildiyi kimi, burada da bu üsulla
verilmiş kütlə paylanması üçün qravitasiya təcilini
g(r)
apmaq mümkündür:
və ya kütlə paylanmasının ümumi forması üçün
differensiallamaqla:
Cazibə qüvvəsi yer və günəş arasında vakum vasitəsilə təsir edir. Klassik qravitasiya
nəzəriyyəsində qəbul eidlir ki, sahənin dəyişməsi kütlələrin hərəkətinin təsirini nəzərə almadan
paylanırlar.

---

Kütlə cismi təşkil edən maddənin miqdarıdır və cismin ətalət ölçüsüdür. Kütlə hesabına cismin
ətrafında qravitasiya sahəsi yaranır və bu sahəyə gətirilmiş istənilən cismə cazibə qüvvəsi təsir
edir. Hər bir cismin ətrafında yaratdığı cazibə sahəsi qravitasiya sahəsinin intensivliyi adlanan fiziki
kəmiyyətlə xarakterizə oolunur və o cismin kütləsi ilə mütənasibdir. Buna görə bəzən kütləni
qravitasiya yükü də adlandırırlar. Məsələn Yer kürəsinin öz səthində yaratdığı sahənin intensivliyi
g=G•M/R²=9.81N/kq-dır. Burada g-qravitasiya sahəsinin intensivliyi , G-qravitasiya sabiti, M-Yer
kürəsinin kütləsi, R-Yerin radiusudur. Düsturdan göründüyü kimi qravitasiya sahəsini intensivliyi
onu yaradan cismin kütləsi ilə düz cismin mərkəzindən olan məsafənin kvadratı ilə tərs
mütənasibdir.