Istilik avadanlilqari

Azərbaycan Dövlət İqtİsad Unİversİtetİ

““““””

Qİda məhsullarının texnologiyası

” 

kafedrası 

Fənn: İaşə müəssisələrinin avadanlıqları

Tərtib etdi: 

b/m, i.e.d. Nəsrullayeva G.M.

MÖVZU 13. 

ISTILIK  AVADANLILQARI

PLAN

1.İstilik avadanlıqlarının ümumi quruluş 

prinsipi və təsnifatı

2.Aparatların istilik balansı

3. Çoxqatlı müstəvi və silindrik divarlardan 

istilikötürmə

İstilik avadanlıqlarının ümumi quruluş prinsipi 

və təsnifatı

Qida istehsalı texnologiyasının müxtəlif 

sahələrində qida məhsullarının emalı 

prosesində müxtəlif  təyinatlı istilik mübadiləsi 

aparatlarından geniş istifadə olunur.

İstilik  aparatlrının təyinatından və onların 

növündən asılı olmayaraq ümumi əsas aşağıdakı 

hissələrdən ibarətdir:

Işçi kameradan, qızdırma qurğusundan, 

gövdədən, istilik izolyasiyasından, örtükdən və

nəzrət-ölçü cihazından.

Müxtəlif forma və ölçülərə malik olan işçi kamerad 

qida məhsullarının isti emal prosesləri aparılır. Işçi 

kameralar tərpənən və tərpənməz ola bilər.

Qızdırma qurğusunda müxtəlif növ enerjinin istiliyə

çevrilməsi nəticəsində yaranmış istilik işçi kameranın 

divarına verilir. Qızdırma qurğusu istilik mənbəyindən 

asılı olaraq bərk və qaz yanacaqla işləyən aparatlarda –

ocaqlıq, buxar aparatlarında – buxar köynəyi, elektriklə

işləyən aparatlarda-buxar generatoru adlanır. Bir neçə

aparatlarda (məsələn, elektrik qızartma şkaflarında) 

qızdırm qurğusu bilavasitə işlək kamerada yerləşir.

Gövdə-aparatın əsas hissəsi olub, bütün qovşaq 

və hissələri quraşdırmaq üçündür. Bəzən çatı 

gövdə ilə birlikdə bütöv hazırlanır.

Istilik izolyasiyası istiliyin ətraf mühitə itgisinin 

azaldılması və aparatda qulluq edən heyətin 

yanmadan mühafizəsi üçün xidmət edir.

Örtük hissəsi izolyasiya materialını 

zədələnmədən qoruyur və aparatın xarici 

görünüşünə gözəllik verir.

Ölçü-nəzarət cihazları aparatın işə

qoşulması, dayandırılması və düzgün 

istismarı üçün təyin edilmişdir. Bunlara 

klapan-turbin, ikiqat qoruyucu klapan, 

manometr, səviyyə kranı, boşaltma 

qısaborusu olan kran daxildir.

Emal və kütləvi qidalanma müssisələrində

tətbiq olunan istilik avadanlıqları texnoloji 

təyinatından asılı olaraq universal və

xüsusi təyinatlı ixtisaslaşıdırlmış 

avadanlıqlara bölünürlər. Universal 

apartalarda misal olaraq pilətələri 

göstərmək olar və bu tip aparatlarda 

demək olar ki, qida məhsullarının mövcud 

olan isti emal üsullarını həyata keçirmək 

mümükündür. 

İxtisaslaşdırılmış avadanlıqlar bişirmə, 

qızartma və köməkçi avadanlıqlara 

ayrılırlar. Bişirmə avadanlıqlarına qazanlar, 

avtoklavdalar, vakkum aparatlar və s. 

daxilidir. Qızartma avadanlıqlarına tavaları, 

frityur aparatlarını,şkafları misal 

göstərmək olar. Köməkçi avadanlıqlara isə

marmitlər, istilik dayaqları  və s. daxildir.

Istilik avadanlıqları qızdırlma üsulundan asılı 

olaraq  kontakt və səthi istilik mübadiləsi 

aparatlarına bölünürlər. Səthi istilik mübadiləsi 

aparatları öz növbəsində bilvasitə və vasitəli 

üsulla qızdırılma aparatlarına ayrılırlar. Bu 

aparatlarda istilik “isti” axından, yəni 

temperaturu yüksək olan mühitdən “soyuq” 

axına, yəni temperaturu aşağı olan mühitə, 

onları ayıran metal divarın istilik-mübadilə səthi 

vasitəsilə verilir. Istilik mübadiləsi qurğularının 

quruluşu və təsnifatı xüsusi ədəbiyyatlarda 

verilir.

Enerji mənbəyini növündən asılı 

olaraq müəssisələrdə tətbiq 

olunan istilik avadanlqıları dörd 

qrupa bölünürlər:

1.elektrik; 2. qaz; 3buxar; 4.bərk və

maye yanacaqlarla işləyən 

aparatlar.

Elektriklə qızdırlan aparatların əsas 

elementlərindən  biri elektrik 

qızdırıcılarıdır. Bu qrup aparatlardan 

müəssisələrdə geniş istifadə edilməsi ilk 

növbədə istilik rejiminin tənzimlənməsi 

mümkünlüyü, sanitar-gigiyenik şəratitin 

yaxşı olması, həmçinin enerji sərfinin 

dəqiq hesablanması, aparatların 

konstruksiyasının sadə olması və s.ilə

bağlıdır.

Qazla qızdırılan istilik avadanlığının 

bərk yanacaqla işləyən aparatlara 

nisbətən əhəmiyyətli üstünlükləri 

vardır. Həmin aparatlarda  istilik emalı 

prosesi avtomatlaşdırılmışdır, bu isə

qaz sərfini azaldır və xidmətçi heyətin 

işini yüngülləşdirir. Bu apartaların əsas 

hissəsi qaz  odluqlarıdır.

Buxar ilə qızdırılan aparatlarda nəm 

doymuş buxar işlədilir, çünki yaxşı 

istilikvermə qabiliyyətinə malikdir və

soyuyarkən ondan çoxlu istilik ayrılır. 

Nəm doymuş  buxar, buxar köynəyinə

və ya buxarla qızıdırılan aparatların 

spiral borusuna daxil olaraq soyuyur, 

suya çevrilir və aparatın içərisindəki 

məhsulu qızdırır.

Bərk və maye yanacaqla işləyən 

avadanlığın yanacaq yandırmaq üçün 

ocaqlığı vardır. Ucuz yerli bərk və

maye yanacaqla zəngin olan yerlərdə

belə avadanlığın tətbiqi iqtisadi 

cəhətdən əlverişlidir. Lakin bu 

avadanlıqlar müasir texnoloji və

texniki tələblərə, habelə sanitariya 

tələblərinə cavab vermir

Istilik avadanlıqlarının istismarı təcrübəsi 

göstərmişdir ki, bu aparatların iqtisadi 

səmərələliyi ilk növbədə onların 

istehsalatda yerləşdirilmə prinsipindən 

asılıdır. Bununla bağlı hazırda sənayemiz 

texnoloji təyinatlı müxtəlif xətlərin 

komplektəlşdirilməsi üçün seksiyalı 

modullaşdırılmış avadanlıqların istehsalata 

tətbiqinə xüsusi fikir verir

. 

Qida istehsalının emal 

müəssisələrin də tətbiq olunan 

aparatların  konstruksiyasının 

müxtəlif olmasına baxmayaraq 

onların istilik balanslarının tətbiqi 

məlum olan enerjinin saxlanması 

qanuna əsaslanmışdır

Bərk yanacaqla qızıdırlan apartalar üçün 

istilik balansı aşağıdakı tənliklə ifadə edilir.

Q=Q

1

+Q

2

+Q

3

+Q

4

+Q

5

+Q

6

Qazla qızıdırlan aparatların istilik balansı 

tənliyi aşağıdakı ifadə ilə təyin edilir:

Q=Q

1

+Q

2

+Q

3

+Q

5

+Q

6

Elektrik və buxarla qızıdırlan aparatlar 

üçün

Q=Q

1

+Q

5

+Q

6

Məhsulun bişirilmə prosesinə sərf 

olunan nəzəri  faydalı istilik aşağıdakı 

düsturla hesablanır:

Q

1

=G

0

C

M

(t

c

-t

b.o.

)+Wc(t

q

-t

b

)+Wr 

G

0

–bişirmə kamerasına tökülmüş 

qida məhsullarının ümumi miqdarı, 

kq;

G

0

=d

1

+d

2

+d

3

+.....+d

N