Àjiniyaz atindaĝi Nòkis mamleketlik pedagogika instituti biologiya oqitiw metodikasi 3-kurs (sirtqi bòlim)A topar studenti

Àjiniyaz atindaĝi Nòkis mamleketlik pedagogika instituti biologiya oqitiw metodikasi 3-kurs (sirtqi bòlim)A topar studenti

Japparbergenov Shavkattiñ Botanika pàninen òz betinshe jumisi

Tema: Mineral elementlerinin osimlikler tarepinen ozlestiriliwi
2022-Jil

REJE:
* Libixning “minimum nızamı”;
* Mineral elementlerdiń klassifikatsiyasi;
* Mineral elementlerdiń yutilish mexanizmleri;
* Ósimliklerdi tóginlewdiń fiziologikalıq tiykarları

Agrokimyoning tiykarlawshilerinen biri nemis ximik alımı Y. Libix gumus teoriyasın biykar etdi hám topıraq ónimliligi mineral elementke baylanıslı dep topıraqǵa tógin retinde taza mineral duz salıwdı usınıs kilgan. Y. Libix óziniń «Ximiya dıyxanshılıq hám fiziologiya xızmetida» (1840 ) shıǵarmasında ósimliklerdi mineral azıqlanıw teoriyasın jarattı. Sonıń menen birge ol ósimlik azotni hawadan ammiak jaǵdayında aladı degen qáte pikirge kelgen, biraq keyinirek (1856 ) óz qátesinińni tusinip jetedi hám ósimlikler azotni túbir arqalı nitrat kórinisinde qabıl etedi degen pikirge kelgen hám de óziniń " minimum nızamı" hám " qaytarılıw nizamlıqini" usınıs etdi. Libixning «minimum nızamı» dıń mánisi sonda, mineral tóginlerdiń hár qanday muǵdarı da ósimlikler óniminiń asıwına alıp kelmeydi, sebebi ósimliklerdiń tolıq zúráátliligi topıraqdtayetishmayotgan elementqa baylanıslı. Onıń ekinshi «qaytarilish nizamlıqi» dıń mánisi sonda, ósimlik tárepinen ózlestirilgen element topıraqǵa qaytarılıwı kerek, keri jaǵdayda topıraq jarlılasıp baradı. Keyinirek Libixning ayırım túsindirmeleri bul nizamlıqtı ápiwayılashtirib ózleriniń topıraq ónimliligin azayıwı nizamlıqların ilgeri jıljıtıwdı Biraq házirgi zaman dıyxanchiligi bul pikirdi ulıwma nadurıs ekenligin tastıyıqlamoqda, yaǵnıy awıl xojalıǵı eginleriniń zúráátlili mineral tóginler beriw hám agrotexnikalıqani aqılǵa say qóllaw sebepli turaqlı túrde asıp barıp atır.

C, H, O, N element organogenlar dep ataladı. Sebebi olar ósimlik qurǵaqlay salmaǵınıń tiykarǵı -95% bólegin quraydı. Bunda ugleroddıń úlesi 45%, kislorodniki 42%, vodorodniki 6, 5%, azotniki 1, 5% muǵdardı quraydı. Ósimlik qurǵaqlay salmaǵınıń qalǵan 5% bólegi kúl elementlerine, atap aytqanda P, S, K, Ca, Mg, Fe, AI, Na, Si hám basqalarǵa tuwrı keledi. Ósimliklerdiń mineral quramı tuwrısında olardıń kulida ushraytuǵın elementlerdiń muǵdarına qaray juwmaq etiledi hám joqarıda keltirilgen elementler birgelikte makroelementlar dep ataladı.
Ósimlik toqımalarında júdá kem muǵdardı (0, 001%) quraytuǵın biraq ósimliklerdiń alternativ ósiwi hám rawajlanıwı ushın zárúr bolǵan Mn, Cu, Zn, Mo, B, Co sıyaqlı elementler mikroelementlar dep ataladı.
Mineral elementler kóbirek ósimliklerdiń urıwlarında (2-15%) kemrek japıraqlarında, (0, 4-1%) bolsa olardıń poyalarida toplandı.
Ósimlik kletkalarında mikroelementlar muǵdaran júdá kem (0, 001% ten-0, 000001%) boladı, lekin joqarı aktivlikke iye. Mikroelementlarning hár biri arnawlı wazıypalardı atqaradı hám olardı basqa elementler menen almastırıp bolmaydı. Olar kletka daǵı oksidleniw-qaytarılıw reakisiyalarida, fotosintez processinde, azot, uglevodlar hám basqa elementlar almasinuvida qatnasadı.
Mikroelementlar kópshilik fermentlerdiń aktivlik orayına, vitaminlar quramına kirip ósimliklerdi túrli keselliklerge hám ortalıqtıń qolaysız faktorlarına shıdamlılıǵın asıradı. Mikroelementlarning tańsıqlıǵı ósiw hám rawajlanıwǵa unamsız tásir etip, hasıldarlıqtı keskin tómenletiwi múmkin