Journal of Research in Innovative Teaching and Inclusive Learning Volume:
1
Issue:
4
Year:
2023
11
Journal of Research in
Volume:
1
Issue:
4
Year:
2023
Innovative Teaching and Inclusive Learning
http://journals.proindex.uz
Bozor Konyunkturasi Xolati Va Kelgusida Rijovjlanish
Ko’rsatgichlari Hamda Baholash Uslublari
Xaitov Oxun Nomoz o’g’li
Samarqand Davlat Universiteti Kattaqo’rg’on filiali o’qituvchisi
Xolmuminova Maxliyo Raxmatulla qizi, Ollomurodova Shoxsanam Shavkat qizi,
Sherova Feruza Mansurbek qizi
Samarqand Davlat Universiteti Kattaqo’rg’on filiali talabalari
Annotatsiya:
Bozor-tovarni xarid qiluvchi va sotuvchilarni har qanday kelishuvlar (shartnomalar)
yordamida shu tovarni oldi-sotdi qilish bo’yicha munosabatda bo’lishdir.
Bozor konyunkturasi-ma’lum davrdas hakllangan bozor holati (bahodarajasi, talab hajmi,
xaridorlarning mavjudligi vah.klar).
Bozor konyunktursi ayrim bozorlarda muayyan holatlarning mavjudligi. Bozor konyunkturasi
muayyan davirdagi bozor holati, bozorda muvozanat (talab va taklifning bir-biriga nisbati)ning
mavjudligi yoki buzulganligi bilan xarakterlanadi.
Bozorkonyunkturasi-bu aniq vaqt davomida bozarda yuzaga keladigan iqtisodiy vaziyat bo’lib, u
talab va taklif orasidagi nisbatni, narxlar darajasini, tovar zaxiralarini va boshqa iqtisodiy
ko’rsatkichlarni tavsiflaydi.
Kalit so’zlar:
Bozor konyunkturasi, baholash uslublari, ijobiy va salbiy konyunktura, qulay va
noqulay konyunktura, konyunkturani taxlilqilish, makro va mikro ko’rsatgichlar, tovar taklifi, bozor
sig’imi, bozorni o’rganish, tovorni o’rganish, baholsh.
Marketngda bozor konyunktuarsi, deganda belgilangan vaqtda maqsadli bozorda vujudga keladigan
iqtisodiy shart – sharoitlar majmuasi tushuniladi. Bozor konyunktursini o’rganish zarurati
quyidagilarga bog’liq bo’ladi:
a)
Odatda, bozorning sig’imi segmentlanishi va talab qayishqoqligi o’zgarib boradi, shu sababli
ularning monitoringini amalga oshirish lozim;
b)
Bozordagi omillar kompleks ravishda ta’sir o’tkazishi sababli ularni alohida o’rganish tegishli
samara bermaydi;
c)
Bozor to’g’risidagi ma’lumotlar odatda, retrospektiv xarakterga ega , shu saabli rejalashtirish
uchun mahsus usullar talab qilinadi.
Bozorni har tomonlama o’rganishda quyidagilarga asoslaniladi;
Tovorni o’rganish. Raqiblar tovorga qaraganda tovorning sifatliligini, raqobatbardoshligini,
yangiligi, hozirgi va bo’lajak haridorlar ehtiyojini qondira olish qobilyati, xaridorlar talabi, uning
mahalliy qonunchilik tartib va qoidalar talabiga to’g’ri kelishi, davlat hujjatlari asosida
modifikatsiyalash va hokzo.
Journal of Research in Innovative Teaching and Inclusive Learning Volume:
1
Issue:
4
Year:
2023
12
Xaridorlarni o’rganish. Tovorlarning asosiy xaridorlari va uni ishlatish usullari, tovorning qaysi
belgilari va uni sotib olishga majbur qilmoqda va h.k.
Raqiblarni o;rganish. Raqiblarning savdo belgilari, bozorda katta ulishga erishgan raqiblar
tovarining muhim sifatlari, sotuvni rag’batlantirish usullari, narx siyosati, tovar o’ramasi ITTKI,
sotish usullari, foyda va zarar sabablari va h.z.lar o’rganiadi.
Hozirgi kunda deyarli hamma yirik firmalar xususiy konyunktura xizmatlariga egadirlar, ular
o’zining faoliyat doirasida jahon va milliy masshtabda konyukturani rivojlanishini kuzatishadi.
Iqtisodiykonyunktura-bu omillar va qayta ishlash sharoitlarining rivojlanishi va o’zaro
aloqadorlikda talab, taklif, narx ommillari asosida bozordagi bir ko’rinishidir.
Konyunktura taxlili o’z ichiga ishlab chiqarish va iste’molning hajmi, tarkibi, bir tovarning
boshqasining o’rnini egallay olish imkoniyati, tovar zaxiralari, narxning o’zgarishi, reklama
xizmati, bozor ishtirokchilarini o’rganishni oladi.
Bozor konyunkturasini muntazam ravishda o’rganib boorish savdo faoliyatini muvaffaqiyatli
yakuniga imkon beradi. Xar davrda bozor konyunkturasi qaysi tovar chiqarishni ko’paytirish, qaysi
tovarga talabning kamayishi haqida aniq ma’lumotlar beradi. Bu ma’lumotlar ishlab chiqarish
uchun ham savdo firmasi uchun ham zarurdir. Bozor konyunkturasi bozorda muvozanatni
mavjudligi yoki buzilganligi bilan xarakterlanadi. Shunga ko’ra bozor konyunkturasi ijobiy va
salbiy, qulay va noqulay bo’lishi mumkin.
Bozor konyunkturasi ayrim tovar ishlab chiqaruvchilar miqyosida va sotib oluvchilarning xarid
qobilyatiga bog’likdir narx -navoga , modaning o’zgarishiga qarab xar hil bo’ladi. Bozorning
kelajakdagi xolatini ishlab chiqarishning texnikaviy axvoli, unga sarflangan qo’shimcha resurslar,
ularning qaytarib berish muddatlari, tovar zaxiralari dinamikasi, eksport va import shuningdek narx-
navodagi o’zgarishlar yo’nalishiga qarab aniqlash mumkin.Bu bilan tovar taklifi o’rganiladi.
Konyunkturaga ta’sir qiluvchi omil -bu tovar taklifidir . Takilfni o’rganishda avvalo tovar
manbalariga, sotishga taklif etiladigan tovar hajmi va tarkibiga , tovar zaxiralariga e’tibor beradi.
Tovar manbalarini tahlil qilish savdo tizimiga mahsulot yetkazib beruvchi korxonalar ro’yxatini
tuzish va ularning imkoniyatlarini o’rganishdan iborat bo’ladi.
Uzoq muddatli o’sish imkonlarini aniqlash va konyunktura tahlili bir-birni to’ldira boradi. Sifatli
tahlil qilish uchun to’plangan ma’lumotlar 3ta guruhgabo’linadi.
o’tgan davr konyunktura ma’lumotlari;
tadqiq qilinayotgan davr konyunktura ma’lumotlari;
kelgusida konyunkturaga ta’sir etuvchi ma’lumotlar.
Konyunkturani tahlil qilish savollariga o’tishdan avval konyunkturani ko’rsatgichlar tizimini ko’rib
chiqish darkor. Ko’rsatgichlar tizimini ko’rib chiqish darkor. Ko’rsatgichlar shartli ravishda makro
va mikro ko’rsatgichlargabo’linadi. Makro ko’rsatgichlarga umumxo’jalik konyunkturasini
tavsiflovchi ko’rsatgichlar: yalpimilliy mahsulot, yalpimilliy daromad, ishlab chiqarish
ko’rsatkichlari, pul muomilasi ko’rsatgichlari, is’temol ko’rsatkichlari kiradi. Mikro
ko’rsatgichlarga esa alohida tovarlar bozorini tavsiflovchi ko’rsatgichlar kiradi: ishlab chiqarish
ko’rsatgichlari, mahsulot sotilishi va is’temoli, narx.
Bozor holatining kelajagini bashoratlashda espert usuli qo’l bo’lib quyidagi vazifalarini hal qilishi
mumkin.
Talabning o’rta va uzoq muddatlarga mo’ljallangan hajmini aniqlash.
Keng assortimentdagi mahsulotlar uchun qisqa muddatga mo’ljallangan talab hajmi.
Yangitovorlargatalabningshakillanishinibaxolsh.
Iste’molchilarning yangitovorlarga bo’lgan munosabatining bo’lishi mumkin bo’lgan talab
hajmini aniqlash.
Journal of Research in Innovative Teaching and Inclusive Learning Volume:
1
Issue:
4
Year:
2023
13
Bozordagi raqobatni baxolash.
Firmaning bozordagi holatini aniqlash va boshqalar.
Ekspert usuli nisbatan sodda va to’liq axborot bazasi bo’lmaganda ham undan foydalanish mumkin.
Bu usulning yana bir yaxshi tomoni u orqali bozorga tegishli sifat ko’rsatkichlarini ham aniqlash
mumkin.
Bozor sig’imi bozorni tadqiq etishning asosiy tamonlaridan biri. Bozor sig’imini turli xil usullar
bilan baholanadi. Birinchi holatda quyidagi formuladan foydalanish mumkin:
Dostları ilə paylaş: |