Journal of Research in Volume: issue: Year: 2023 Innovative Teaching and Inclusive Learning

---

Journal of Research in Innovative Teaching and Inclusive Learning Volume: 
1
 
Issue:
 
4
 
Year: 
2023
 
11 
Journal of Research in
 
Volume: 
1
Issue: 
4
Year: 
2023 

Innovative Teaching and Inclusive Learning
http://journals.proindex.uz
 
 
Bozor Konyunkturasi Xolati Va Kelgusida Rijovjlanish 
Ko’rsatgichlari Hamda Baholash Uslublari 
 
Xaitov Oxun Nomoz o’g’li 
Samarqand Davlat Universiteti Kattaqo’rg’on filiali o’qituvchisi 
Xolmuminova Maxliyo Raxmatulla qizi, Ollomurodova Shoxsanam Shavkat qizi,
Sherova Feruza Mansurbek qizi 
Samarqand Davlat Universiteti Kattaqo’rg’on filiali talabalari
 
 
Annotatsiya: 
Bozor-tovarni xarid qiluvchi va sotuvchilarni har qanday kelishuvlar (shartnomalar) 
yordamida shu tovarni oldi-sotdi qilish bo’yicha munosabatda bo’lishdir. 
Bozor konyunkturasi-ma’lum davrdas hakllangan bozor holati (bahodarajasi, talab hajmi, 
xaridorlarning mavjudligi vah.klar). 
Bozor konyunktursi ayrim bozorlarda muayyan holatlarning mavjudligi. Bozor konyunkturasi 
muayyan davirdagi bozor holati, bozorda muvozanat (talab va taklifning bir-biriga nisbati)ning 
mavjudligi yoki buzulganligi bilan xarakterlanadi.
Bozorkonyunkturasi-bu aniq vaqt davomida bozarda yuzaga keladigan iqtisodiy vaziyat bo’lib, u 
talab va taklif orasidagi nisbatni, narxlar darajasini, tovar zaxiralarini va boshqa iqtisodiy 
ko’rsatkichlarni tavsiflaydi.
 
Kalit so’zlar:
 
Bozor konyunkturasi, baholash uslublari, ijobiy va salbiy konyunktura, qulay va 
noqulay konyunktura, konyunkturani taxlilqilish, makro va mikro ko’rsatgichlar, tovar taklifi, bozor 
sig’imi, bozorni o’rganish, tovorni o’rganish, baholsh. 
 
Marketngda bozor konyunktuarsi, deganda belgilangan vaqtda maqsadli bozorda vujudga keladigan 
iqtisodiy shart – sharoitlar majmuasi tushuniladi. Bozor konyunktursini o’rganish zarurati 
quyidagilarga bog’liq bo’ladi: 
a)
Odatda, bozorning sig’imi segmentlanishi va talab qayishqoqligi o’zgarib boradi, shu sababli 
ularning monitoringini amalga oshirish lozim; 
b)
Bozordagi omillar kompleks ravishda ta’sir o’tkazishi sababli ularni alohida o’rganish tegishli 
samara bermaydi; 
c)
Bozor to’g’risidagi ma’lumotlar odatda, retrospektiv xarakterga ega , shu saabli rejalashtirish 
uchun mahsus usullar talab qilinadi.
Bozorni har tomonlama o’rganishda quyidagilarga asoslaniladi; 
Tovorni o’rganish. Raqiblar tovorga qaraganda tovorning sifatliligini, raqobatbardoshligini, 
yangiligi, hozirgi va bo’lajak haridorlar ehtiyojini qondira olish qobilyati, xaridorlar talabi, uning 
mahalliy qonunchilik tartib va qoidalar talabiga to’g’ri kelishi, davlat hujjatlari asosida 
modifikatsiyalash va hokzo. 

---

Journal of Research in Innovative Teaching and Inclusive Learning Volume: 
1
 
Issue:
 
4
 
Year: 
2023
 
12 
Xaridorlarni o’rganish. Tovorlarning asosiy xaridorlari va uni ishlatish usullari, tovorning qaysi 
belgilari va uni sotib olishga majbur qilmoqda va h.k. 
Raqiblarni o;rganish. Raqiblarning savdo belgilari, bozorda katta ulishga erishgan raqiblar 
tovarining muhim sifatlari, sotuvni rag’batlantirish usullari, narx siyosati, tovar o’ramasi ITTKI, 
sotish usullari, foyda va zarar sabablari va h.z.lar o’rganiadi.
Hozirgi kunda deyarli hamma yirik firmalar xususiy konyunktura xizmatlariga egadirlar, ular 
o’zining faoliyat doirasida jahon va milliy masshtabda konyukturani rivojlanishini kuzatishadi. 
Iqtisodiykonyunktura-bu omillar va qayta ishlash sharoitlarining rivojlanishi va o’zaro 
aloqadorlikda talab, taklif, narx ommillari asosida bozordagi bir ko’rinishidir.
Konyunktura taxlili o’z ichiga ishlab chiqarish va iste’molning hajmi, tarkibi, bir tovarning 
boshqasining o’rnini egallay olish imkoniyati, tovar zaxiralari, narxning o’zgarishi, reklama 
xizmati, bozor ishtirokchilarini o’rganishni oladi.
Bozor konyunkturasini muntazam ravishda o’rganib boorish savdo faoliyatini muvaffaqiyatli 
yakuniga imkon beradi. Xar davrda bozor konyunkturasi qaysi tovar chiqarishni ko’paytirish, qaysi 
tovarga talabning kamayishi haqida aniq ma’lumotlar beradi. Bu ma’lumotlar ishlab chiqarish 
uchun ham savdo firmasi uchun ham zarurdir. Bozor konyunkturasi bozorda muvozanatni 
mavjudligi yoki buzilganligi bilan xarakterlanadi. Shunga ko’ra bozor konyunkturasi ijobiy va 
salbiy, qulay va noqulay bo’lishi mumkin.
Bozor konyunkturasi ayrim tovar ishlab chiqaruvchilar miqyosida va sotib oluvchilarning xarid 
qobilyatiga bog’likdir narx -navoga , modaning o’zgarishiga qarab xar hil bo’ladi. Bozorning 
kelajakdagi xolatini ishlab chiqarishning texnikaviy axvoli, unga sarflangan qo’shimcha resurslar, 
ularning qaytarib berish muddatlari, tovar zaxiralari dinamikasi, eksport va import shuningdek narx-
navodagi o’zgarishlar yo’nalishiga qarab aniqlash mumkin.Bu bilan tovar taklifi o’rganiladi. 
Konyunkturaga ta’sir qiluvchi omil -bu tovar taklifidir . Takilfni o’rganishda avvalo tovar 
manbalariga, sotishga taklif etiladigan tovar hajmi va tarkibiga , tovar zaxiralariga e’tibor beradi. 
Tovar manbalarini tahlil qilish savdo tizimiga mahsulot yetkazib beruvchi korxonalar ro’yxatini 
tuzish va ularning imkoniyatlarini o’rganishdan iborat bo’ladi.
Uzoq muddatli o’sish imkonlarini aniqlash va konyunktura tahlili bir-birni to’ldira boradi. Sifatli 
tahlil qilish uchun to’plangan ma’lumotlar 3ta guruhgabo’linadi. 

o’tgan davr konyunktura ma’lumotlari; 

tadqiq qilinayotgan davr konyunktura ma’lumotlari; 

kelgusida konyunkturaga ta’sir etuvchi ma’lumotlar. 
Konyunkturani tahlil qilish savollariga o’tishdan avval konyunkturani ko’rsatgichlar tizimini ko’rib 
chiqish darkor. Ko’rsatgichlar tizimini ko’rib chiqish darkor. Ko’rsatgichlar shartli ravishda makro 
va mikro ko’rsatgichlargabo’linadi. Makro ko’rsatgichlarga umumxo’jalik konyunkturasini 
tavsiflovchi ko’rsatgichlar: yalpimilliy mahsulot, yalpimilliy daromad, ishlab chiqarish 
ko’rsatkichlari, pul muomilasi ko’rsatgichlari, is’temol ko’rsatkichlari kiradi. Mikro 
ko’rsatgichlarga esa alohida tovarlar bozorini tavsiflovchi ko’rsatgichlar kiradi: ishlab chiqarish 
ko’rsatgichlari, mahsulot sotilishi va is’temoli, narx. 
Bozor holatining kelajagini bashoratlashda espert usuli qo’l bo’lib quyidagi vazifalarini hal qilishi 
mumkin. 

Talabning o’rta va uzoq muddatlarga mo’ljallangan hajmini aniqlash. 

Keng assortimentdagi mahsulotlar uchun qisqa muddatga mo’ljallangan talab hajmi. 

Yangitovorlargatalabningshakillanishinibaxolsh. 

Iste’molchilarning yangitovorlarga bo’lgan munosabatining bo’lishi mumkin bo’lgan talab 
hajmini aniqlash. 

---

Journal of Research in Innovative Teaching and Inclusive Learning Volume: 
1
 
Issue:
 
4
 
Year: 
2023
 
13 

Bozordagi raqobatni baxolash. 

Firmaning bozordagi holatini aniqlash va boshqalar. 
Ekspert usuli nisbatan sodda va to’liq axborot bazasi bo’lmaganda ham undan foydalanish mumkin. 
Bu usulning yana bir yaxshi tomoni u orqali bozorga tegishli sifat ko’rsatkichlarini ham aniqlash 
mumkin. 
Bozor sig’imi bozorni tadqiq etishning asosiy tamonlaridan biri. Bozor sig’imini turli xil usullar 
bilan baholanadi. Birinchi holatda quyidagi formuladan foydalanish mumkin: