Kirish. Python dasturlash tili. Muhitni sozlash

---

Python Dasturlash Tili
1 / 33

---

Mundarija
1
Kirish. Python dasturlash tili. Muhitni sozlash.
Kirish
Python Dasturlash tili
Muhitni sozlash
2 / 33

---

Kirish
Python dasturlash tili qanday til
1
Python umumiy maqsadli ob’ektga yo’naltirilgan dasturlash tili bo’lib, u amaliy
ob’ektlarini modellashtirishi uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, u dinamik tarzda
yozilgan, chunki u ish vaqtida turini tekshirishni amalga oshiradi.
2
Bu konstruksiya turi biz kutgan narsaga mos kelishiga ishonch hosil qilish uchun shunday
qiladi.
3
Pythonning o’ziga xos xususiyati shundaki, u interpretatsiya qilinadigan tildir.
4
Python IDLE (Integrated Development Environment) ko’rsatmalarni har bir qatorni
alohida bajaradi. Bu bizga uni kalkulyator sifatida ishlatishga ham imkon beradi.
3 / 33

---

Python tarixi
1
Python 1980-yillarning oxirida yaratilgan va BBC teleko’rsatuvi Monty Python’s Flying
Circus sharafiga nomlangan.
2
Gvido van Rossum 1989 yil dekabr oyida Niderlandiyadagi CWI-da Python-ni joriy qilishni
boshladi.
3
Bu ABC dasturlash tilining davomchisi bo’lib, Amoeba operatsion tizimi bilan istisnoli
ishlash va interfeysga ega edi.
4
2000 yil 16 oktyabrda Python 2.0 ko’plab yangi xususiyatlar bilan chiqdi.
5
Keyin Python 3.0 2008 yil 3 dekabrda chiqdi.
4 / 33

---

Nega Python-ni o’rganishimiz kerak?
1
Python eng boy dasturlash tillaridan biridir.
2
TIOBE indeksiga ko’ra, u dunyodagi ikkinchi eng mashhur dasturlash tilidir.
5 / 33

---

Python xususiyatlari
6 / 33

---

Python xususiyatlari
1
Oson (Easy)
– Python o’rganish va tushunish juda oson; har qanday boshlovchi
Python-ni osongina o’rganishi mumkin. Python-da kod yozishda Java kabi tillarga
qaraganda kamroq kod qatorlari kerak bo’ladi.
2
Interpreted
– Satrma-satr bajariladi. Bu sinov va debugni osonlashtiradi.
3
Obyektga yo’naltirilgan
– Python dasturlash tili sinflar va obyektlarni
qo’llab-quvvatlaydi va shuning uchun u obyektga yo’naltirilgan.
4
Bepul va ochiq manba (Free and Open-Source)
– Til va uning manba kodi hamma
uchun bepul; qimmat litsenziya sotib olishning hojati yo’q.
7 / 33

---

Python xususiyatlari
1
GUI Programming
– Siz undan GUI (Grafik foydalanuvchi interfeysi) yaratish uchun
foydalanishingiz mumkin. Buning bir yo’li Tkinter orqali amalga oshiriladi.
2
Portativ (Portable)
– Python ochiq manba bo’lgani uchun uni Windows, Mac, Linux
yoki boshqa platformalarda ishlatishingiz mumkin. Sizning dasturlaringiz har bir mashina
uchun uni o’zgartirishga hojat qoldirmasdan ishlaydi.
3
Katta Python kutubxonasi (Large Standard Library)
– Python sizga katta standart
kutubxonani taqdim etadi.
8 / 33

---

Python xususiyatlari
1
Ekspressiv (Expressive)
– Faraz qilaylik, bizda ikkita A va B tillari bor va A tilida
bajarilishi mumkin bo’lgan barcha dasturlar lokal transformatsiyalar yordamida B tilida
tuzilishi mumkin.
Biroq, lokal transformatsiyalar yordamida Ada emas, balki B da amalga oshirilishi
mumkin bo’lgan ba’zi dasturlar mavjud. Keyin B A ga qaraganda ko’proq ifodali deb
aytiladi.
Python bizga sintaksisga emas, balki yechimga e’tibor qaratishimizga yordam beradigan
ko’plab konstruktsiyalarni taqdim etadi.
2
Yuqori darajali (High-Level)
– Python - bu yuqori darajadagi til. Bu shuni anglatadiki,
dasturchilar sifatida tizim arxitekturasini eslab qolishimiz shart emas. Bundan tashqari,
biz xotirani boshqarishimiz shart emas. Bu uni dasturchilar uchun qulayroq qiladi va
pythonning asosiy xususiyatlaridan biridir.
9 / 33

---

Python xususiyatlari
1
Kengaytiriladigan (Extensible)
– Agar kerak bo’lsa, Python kodingizning bir qismini
C++ kabi boshqa tillarda yozishingiz mumkin. Bu Pythonni kengaytiriladigan tilga
aylantiradi, ya’ni uni boshqa tillarga ham kengaytirish mumkin.
2
Embeddable
– Python kodimizni C++ kabi boshqa tildagi manba kodiga qo’yish ham
mumkin. Bu bizga skript yaratish imkoniyatlarini boshqa tildagi dasturimizga integratsiya
qilish imkonini beradi.
3
Dinamik tarzda yozilgan (Dynamically Typed)
– Python dinamik tarzda yozilgan.
Bu qiymat turi oldindan emas, balki ish vaqtida hal qilinishini bildiradi. Shuning uchun
biz uni e’lon qilishda ma’lumotlar turini ko’rsatishimiz shart emas.
10 / 33

---

Python ilovalari
Ushbu dasturlash tili yordamida quydagilarni yaratish mumkin
1
Veb-sayt
2
O’yin
3
Sun’iy intellekt dasturlari
4
Veb saytlardan ma’lumotlarni yig’uvchi dasturlar
5
Robotlar uchun dasturlar
6
Ilmiy hisoblash dasturlari
7
Skiriptlar yaratish
11 / 33

---

Python arxitekturasi va ishlashi
12 / 33

---

Python arxitekturasi va ishlashi
1
Tahlil qiluvchi
– U mavhum sintaksis daraxtini yaratish uchun manba kodidan
foydalanadi.
2
Kompilyator
– U mavhum sintaksis daraxtini Python baytekodiga aylantiradi.
3
Tahlil qiluvchi
– U mavhum sintaksis daraxtini yaratish uchun manba kodidan
foydalanadi.
4
Interpreter
– U kodni satr bo’yicha REPL (O’qish-baholash-chop etish-takrorlash)
usulida bajaradi.
13 / 33

---

Python konstruktsiyalari
Funksiyalar
Python-dagi funksiya nom ostida guruhlangan buyruqlar to’plamidir. Siz bir vaqtning o’zida
barcha buyruqlarni bajarmoqchi bo’lsangiz, undan foydalanishingiz mumkin.
Siz uni xohlagan joyda va dasturda xohlaganingizcha ko’p marta ishlatishingiz mumkin.
Funksiya qiymatni qaytarishi mumkin.
Sinflar
Python - bu obyektga yo’naltirilgan til. U sinflar va obyektlarni qo’llab-quvvatlaydi.
Sinf mavhum ma’lumotlar turidir. Boshqacha qilib aytganda, bu ma’lum bir turdagi obyekt
uchun chizma. U hech qanday qiymatga ega emas.
Obyekt haqiqiy dunyo obyekti va sinfning namunasidir.
14 / 33

---

Python konstruktsiyalari
Modullar
Python moduli tegishli sinflar va funktsiyalar to’plamidir.
Bizda matematik hisoblar, string manipulyatsiyasi, veb-dasturlash va boshqa ko’plab modullar
mavjud.
Paketlar
Python paket tegishli modullar to’plamidir. Siz paketni import qilishingiz yoki o’zingiz
yaratishingiz mumkin.
15 / 33

---

Python konstruktsiyalari
Ro’yxat
Ro’yxatni qiymatlar to’plami sifatida tasavvur qilishingiz mumkin. CSV (vergul bilan
ajratilgan qiymatlar) formatida e’lon qilingan va kvadrat qavslar yordamida chegaralangan:
1
life = [
'love '
,
'wisdom '
,
'anxiety '
]
2
arity = [1 ,2 ,3]
E’tibor bering, biz ro’yxat uchun turni ham e’lon qilmaymiz. Ro’yxatda har xil turdagi
elementlar ham bo’lishi mumkin va indekslash 0 dan boshlanadi:
1
person = [
'firstname '
, 21];
2
print
( person [1])
Shuningdek, ro’yxatlarni kesishingiz mumkin; kesish - undan ba’zi qiymatlarni olish usuli. Bu
haqda keyingi darslarda ko’proq bilib olamiz.
16 / 33

---

Python konstruktsiyalari
Tuple (Kortej)
Kortej ro’yxatga o’xshaydi, lekin u o’zgarmasdir (uning qiymatlarini o’zgartira olmaysiz).
1
pizza = (
'base '
,
'sauce '
,
'cheese '
,
'mushroom '
)
2
pizza [3] =
'jalapeno '
Bu TypeErrorni keltirib chiqaradi.
Dictionary
Lug’at kalit-qiymat juftliklari to’plamidir. Buni jingalak qavslar va kalit-qiymat juftlarini
ajratish uchun vergul yordamida e’lon qilnadi. Shuningdek, qiymatlarni kalitlardan ikki nuqta
(:) yordamida ajratiladi.
1
student = {
'Name '
:
'Abc '
,
'Age '
: 21}
2
print
( student [
'Age '
])
17 / 33

---

Python konstruktsiyalari
Izohlar va hujjatlar qatorlari
Oktotorp (#) yordamida izohlarni e’lon qiling. Biroq, Python ko’p qatorli sharhlarni
qo’llab-quvvatlamaydi.
Docstrings - bu kodni tushuntirishga yordam beradigan hujjat satrlari.
1
#Bu izoh
2
"""
3
Bu docstring
4
"""
18 / 33

---

Python Interpretatorni o’rnatish
Shaxsiy kompyuteringizda Python-ni o’rnatish va ishga tushirish qiyin ish emas. Bu bir
necha oddiy qadamlarni o’z ichiga oladi:
1
Python.org dan Python binar fayllarini yuklab olish.
2
Binar fayllarni o’rnatish.
3
Python-ni tizim muhiti o’zgaruvchilariga qo’shing.
4
Pipni o’rnatish.
5
[Ixtiyoriy] virtualenv ni pip yordamida o’rnatish.
Python.org dan binary fayllarni yuklab olish
1
Python 3-ning so’nggi versiyasi - Python 3.10.1. (Windows x86)
2
Python 3-ning so’nggi versiyasi - Python 3.10.1.(Windows x64)
3
Python 2-ning so’nggi versiyasi - Python 2.7.18 (Windows x86-64)
19 / 33

---

Python binar faylni o’rnatish
Keyinchalik, siz yuklab olgan binar faylni o’ratishingiz kerak bo’ladi. Yuklab olingan binar
faylni ishga tushiring. U sizga ikkita variantni ko’rsatadi.
1
PIP Windows-ni o’rnatish – Bu standart variant. Shuningdek, u IDLE (Integrated
Development Environment), pip va rasmiy hujjatlarni o’z ichiga oladi. Bundan tashqari,
yorliqlarni yaratadi.
2
Python o’rnatishni moslashtirish (Customize) – Ushbu parametr sizga kerakli
xususiyatlarni tanlash imkonini beradi.
20 / 33

---

O’rnatish usulini tanlash
21 / 33

---

Python o’rnatishni moslashtirish (Customize)
22 / 33

---

Python-ni o’rnatishda qo’shimcha imkoniyatlari
(Advanced Options)
23 / 33

---

Python-ni o’rnatish jarayoni
24 / 33

---

Python dasturini buyruqlar satrida ishga tushurish
Buyruqlar satrida ishlash uchun
buyruqlar satrini ishga tushuramiz.
Buning uchun Window+R
tugmasini bosamiz va natijada payda
bo’lgan oyananing yozish maydoniga
cmd
kiritamiz. Hamda, OK
tugmasini bosamiz.
25 / 33

---

Buyruqlar satrida ishlash (Working on Command Line)
1
satrga Python
buyrug’ini kiritish
2
5+8 buyrug’ini kiritish
*Izoh. Agar ’python’ is not recognized as an internal or external command chiqsa, u
holda
tizim muhiti o’zgaruvchilariga o’rnatilgan Python dasturining manzilini qo’shib qo’ying
.
26 / 33

---

Matn fayldan Python kodini ishga tushurish
Ixtiyoriy matn muharirida quyidagi
kodni yozaylik.
1
print
(
" Hello World "
)
Bu Python kodni fayldan Python interpretatori orqali
ishlatish uchun quydagilarni bajarish zarur:
1
Python kodi turgan papkada MS PowerShell yoki
CMD ishga tushirish.
2
python ./note_pad_example.py
buyrug’ini
yozish va ishga tushurish.
27 / 33

---

IDE o’rnatish
Integratsiyalashgan rivojlantirish muhiti (IDE) - bu dasturiy ta’minotni ishlab chiqishda
yordam beradigan dasturiy ta’minot. IDE - bu dasturchilarga dasturiy ta’minotni ishlab
chiqish va loyihalash uchun zarur bo’lgan vositalar va vositalar to’plami. U dasturchiga o’z
kodlarini yozishi va sinab ko’rishi mumkin bo’lgan muhitni taqdim etadi.
Nima uchun IDElar juda muhim?
Dasturchilar kodlashni bilishlariga qaramay, ularga barcha tegishli vositalarga ega ish joyi
kerak bo’ladi. IDE dasturchilar ushbu ish stantsiyasi bilan ta’minlaydi. Shuning uchun IDElar
juda muhim.
Quyida C, C++, PHP, Java, JavaScript, Python va boshqa ko’plab tillarni
qo’llab-quvvatlaydigan eng yaxshi ko’p maqsadli IDE dasturlari keltirilgan.
28 / 33

---

Visual Studio Code ni o’rtanish
VS Code Windows, macOS va Linux uchun mavjud. VS Code kabi IntelliSense kodni
tahrirlash va Python kodilarini samarali tahrirlash imkonini beruvchi ko’plab kengaytmalar
ega. Eng yaxshi tomoni shundaki, VS kodi ochiq va bepul.
1
VS Code ni binar faylni yuklab olamiz
.
2
O’rnatish uchun binar fayli ishga tushiramiz.
3
O’rnatilgan dasturni ishga tushiramiz.
4
Python kodlarini tahrirlash uchun Python kengaytmasini (Extension) o’rnatamiz.
29 / 33

---

VS Codening asosiy oynasi
30 / 33

---

Python kengaytmasini (Extension) o’rnatish
VS Code Python bilan ishlashi uchun Visual Studio Marketplace-dan Python kengaytmasini
o’rnatish kerak. Quyidagi rasmda qadamlar ko’rsatilgan:
1
"Kengaytmalar" yorlig’ini
bosing.
2
Qidiruv kiritishda python kalit
so’zini kiriting.
3
Python kengaytmasini bosing. U
o’ng panelda batafsil ma’lumotni
ko’rsatadi.
4
Python kengaytmasini o’rnatish
uchun O’rnatish tugmasini
bosing.
31 / 33

---

Savollar
32 / 33

---

E’tiboringiz uchun rahmat
Thanks for attention
33 / 33

---

Document Outline

• Kirish. Python dasturlash tili. Muhitni sozlash.
  • Kirish
  • Python Dasturlash tili
  • Muhitni sozlash