Mavzu: Kasbiy-pedagogik muloqot texnologiyasi

Mavzu: Kasbiy-pedagogik muloqot texnologiyasi

---

---

Mavzu: Kasbiy-pedagogik muloqot texnologiyasi

Muloqot - yunoncha so'z boiib, suhbatlashuv, shaxslararo suhbat va o'zaro fikr
alraashuv ma'nosini bildiradi hamda ikki yoki undan ortiq kishilarning so'zlashuvida
paydo bo'ladi. Inson muloqot jarayonida ijti-moiy tajriba, ta'lim-tarbiya, turli
munosabatlar, axloqiy me'yorlar g'oya va mafkura omillari ta'sirida yashab
ijtimoiylashadi va shaxs sifatida ka-molotga yetadi. Kishilar o'rtasidagi o'zaro
muloqot pedagogik-psixo-logik fanlarning asosiy kategoriyalaridan bin hisoblanib,
u o
;
z ichiga shaxslararo munosabatning eng muhim mexanizmlarini qamrab oladi.
Psixologiya fanida muomala kategoriyasi keng ma'noda tushuniladi hamda
hamkorlik faoliyatining ichki aloqasini mujassamlashtirib, o'zaro ta'sir va o'zaro
munosabatni aks ettiradi va ijtimoiy protsessual faoliyatni ifodalaydi. Pedagogikada
muloqot o'qituvchi va o'quvchilar jamoasining o'zaro ta'sir malakasi, usuli va
tizimini anglatib uning mohiyati, o'zaro axborot almashishida, ta'lim va tarbiyaviy
ta'sir o'tkazishida, o'zaro bir-birlarini tushunishga erishishlarida namoyon bo'ladi
hamda quyidagi xususiyatlarga ega:
• muloqot o'qituvchining pedagogik faoliyatida eng muhim kasbiy qurol
hisoblanadi;
• muloqot jarayonida uning maqsadga muvofiq amalga oshirishni ta'minlash uchun
ijtimoiy nazorat va ijtimoiy qonuniyatlar muhim aha-miyatga ega;
• o'qituvchi va o'quvchi munosabatlarining eng muhim tarkibiy qismi muloqot
sanalib, motivatsiyada motiv qanday ahamiyat kasb etsa, u ham xuddi shunday
muhim rol o'ynaydi;
• pedagogikada muloqot - o'qituvchining o'quvchilarga ta'sir o'tka-zish asosida
o'zaro munosabatini faol tashkil qilishi, muayyan bir maq-sadni dastur asosida
amalga oshirishning rejalashtirilgan funksiyasini bajarishidir;
• muloqot - hamkorlik faoliyatining ehtiyojidan vujudga kelib chi-qadi va
shaxslararo munosabat rivojlanishining ko'p qirrali jarayoni hisoblanadi;
• noto'g'ri pedagogik muloqotdan o'quvchilarda qo'rquv, o'z kuchi-ga ishonchsizlik
paydo bo'ladi, ularning diqqat-e'tibori, ishchanlik harakati susayadi, nutq dinamikasi
buziladi, mustaqil va erkin fikrlash qobiliyati pasayadi.
Pedagogik muloqot — bu o 'qituvchining o 'quvchilar bilan darsda va darsdan 
tashqari faoliyatda o 'zi uchun eng qulay bo 'lgan psixologik muhitni vujudga 
keltirib, ijobiy ruhiy iqlimni yaratishi uchun imkoniyat beruvchi kasbiy 
munosabatidir.
O 'qituvchining o 'quvchilar bilan o 'zaro yaqin muloqotidan asosiy rnaqsad:

---

---

• salbiy holatlarni vujudga keltiruvchi barcha jarayonlarga barham

berish;
• o 'quvchilarda mustaqil fikr yuritish ko 'nikmalarini hosil qilish;
• o 'quvchilarni faollikka, erkin fikrlashga, o 'z fik-mulohazalarini cho 'chimasdan 
bayon qilib unga tayanishga o 'rgatish;
• o 'quvchilarning yashirin 
qobiliyatlarini rivojlantirish
;
•dars va darsdan tashqari jarayonlarda quvonch va shodlik kayfiyatinipaydo qilish.
A.S.Makarenkoning fikricha, o'qituvchi muloqoti hypmat va talabchanlikka
asoslangan munosabat shaklida boiishi lozim.
V.D.Suxomlinskiy o'qituvchining "...maktab hovlisida gapirgan har bir so 'zi puxta 
o 'ylangan, aql va mulohazalarga boy, ma 'lum bir tarbiyaviy maqsadga qaratilgan 
bo 'lishi kerak" deb ta'kidlaydi. O'qituvchining har bir so'zi olimning fikricha,
nafaqat o'quvchi qulog'iga aytiladi, balki uning qalbiga ham qaratilgan bo'lishi shart.
Umuman ilg'or o'qituvchilarning fikricha, ta'lim va tarbiya faqat o'qituvchi va
c'quvchining o'zaro hamkorlik pozitsiyasi asosidagi muloqot jarayonida quriladi.
Muloqot jarayonida o'qituvchi qisqa muddatda o'zining psixologik bilimlariga
tayanib o'quvchilamiog psixik xususiyatlarini mukammal bilishga harakat qilishi
lozim. O'quvchilarning ichki dunyosiga, ruhiy holatiga kirib bormasdan, unga
nisbatan turli tarbiyaviy jazolar qo'Hash, tanbeh berish mumkin emas. Bu holat
o'quvchilar bilan o'zaro muloqotni tuzatib bo'lmas darajada buzilishiga,
o'quvchilarning yashirin holatga. o'z "qobig'F'ga kirib olishiga sabab bo'ladi.
O'qituvchilarning o'zaro axborot almashishi bilan bog'liq xusu-siyatlari, uning sinf
jamoasiga singib keta olish qobiliyati bilan bog'liq. Sinf jamoasida ro'y berayotgan
har qanday voqea va hodisalar o'qituv-chilar nazoratida boiishi, ularning
oqibatini'o'qituvchilar tez va adolatli tahlil qilishi va oldini olishi lozim. Bu faqat
faol o'quvchilar bilan axborot almashib turish natijasida amalga oshiriladi.
Shundagina, o'qituvchining o'quv tarbiyaviy jarayondagi faoliyati uchun qulay
sharoitlar yaratiladi va ijobiy natijalar beradi.
O'qituvchi ta'lim - tarbiyaviy faoliyatni o'quvchilar bilan birgalikda tashkil etadi.
Bunda sinfning faol o'quvchilari hamda norasmiy liderlari bilan o'zaro muloqotning
adolatli bo'lishi muhim ahamiyatga ega: o'quvchilarni tarbiyaning turli elementlarini
ongli ravishda mustaqil bajarishga jalb etish, bunda o'quvchilarga tashkilotchilik va
ijro etish rollarini bajarishga imkoniyat yaratib berish lozim.
O'qituvchining to'g'ri tashkil etilgan muloqoti o'quvchining o'zli-gini anglash
fonksiyasini takomillashtiradi. Bunda o'qituvchining vazi-fasi muloqot asosida

---

---

o'quvchilarga o'zining "Men"ligini anglashni, shaxs sifatida o'z fikrini dadil va erkin

gapirishni, jamoada o'z o'rnini bilishni, o'z-o'zini baholashni o'rgatishi kerak.
Pedagogik muloqot tuzilishi jihatidan o'qituvchi ijodkorligining noyob namunasidir.
Pedagog olimlar o'qituvchining o'quvchilar bilan muloqotiga ko'plab tavsiflarni
ilmiy asarlarida bayon etsalarda, muloqot, awalo, o'qituvchining shaxsiy psixologik
xususiyati sifatida namoyon bo'ladi. Olimlar esa, muloqot uchun o'qituvchiga
yo'nalish beradi xolos. Jumladan, rus pedagogi V.A. Kan-Kalikning fikricha,
o'qituvchining pedagogik muloqoti tuzilishi quyidagi yo'nalishlarda amalga
oshiriladi:
1.Prognostik bosqich (modellashtirish): O'qituvchi tomonidan sinf jamoasi bilan
boiajak muloqotni modellashtirish.
2. Kommunikativ aloqa: O'quvchi bilan dastlabki o'zaro tanishuv jarayonida
bevosita muloqotni tashkil etishga erishish.
3. Pedagogik jarayon: O'qituvchining xatti-harakati, pedagogik mahorati bevosita
muloqotni boshqarishga qaratilgan bo'lishi kerak.
4. Natijalar tahlili: Amalga oshirilgan muloqotni tahJil etish, yutuq va kamchiliklarni
xolisona baholab kelgusi faoliyat uchun modellashtirish.
Olimning fikrlari asosida muloqotning ushbu yo'nalishlarini quyidagicha ta'riflash
mumkin?