Mavzu: sohaga oid qisqartmalar

MAVZU: SOHAGA OID QISQARTMALAR

Reja:
1.Qisqartmalar haqida.
2.Qisqartirish usullari.
3.Chet tilidagi qisqartmalar.


Axborot bilan to'yingan zamonaviy davrda muloqot va yozishmalar uchun vaqt kamroq va kamroq. Bu qanchalik paradoksal tuyulmasin, lekin odam qanchalik ko'p ma'lumotga ega bo'lsa, uni qisqartirish va uni yanada ixchamroq shaklda etkazish usullarini qidiradi. So'z va iboralarni qisqartirishning eng yaxshi usullaridan biri qisqartmalardan foydalanishdir. Bugungi kunda ular umumiy ingliz tilida, biznes yozishmalarida, SMS xabarlar va chatlarda, xalqaro atamalarda keng tarqalgan. Ularning ko'pchiligi juda tez-tez ishlatiladi, shuning uchun nafaqat ingliz tilini o'rganuvchilar, balki oddiy zamonaviy odam ham ulardan eng keng tarqalgan ikkitasini o'zlashtirishi kerak.
Qisqartirish(lot. brevis dan italyancha abbreviatura - qisqa) - so'z yoki iboraning qisqartmasi orqali hosil bo'lgan va bosh harflarning alifbo nomi yoki unga kiritilgan so'zlarning boshlang'ich tovushlari bilan o'qiladigan so'z. Qisqartmalar dunyoning istalgan tilida uchraydi va katta rol o'ynaydi. Ba'zida ingliz tilidagi u yoki bu qisqartmani bilmaslik yoki noto'g'ri ishlatish juda noqulay vaziyatga yoki suhbatdoshning u yoki bu ibora bilan nimani ifodalamoqchi ekanligini noto'g'ri tushunishga olib kelishi mumkin. Tarkibli nomlarning bosh harfidan iborat qisqartmalar, atoqli ot bо‘lmagan ba'zi birikmalarning qisqartmalari bosh harf bilan yoziladi: AQSH (Amerika Qо‘shma Shtatlari), BMT (Birlashgan Millatlar Tashkiloti), AES (atom elektr stansiyasi) kabi. Qisqartma tarkibida bо‘g‘inga teng qism bо‘lsa, uning birinchi harfigina bosh harf bilan yoziladi: ToshDTU (Toshkent dav­lat texnika universiteti) kabi. Bosh harflardan yoki bо‘g‘inga teng qism va bosh harflardan iborat qisqartmalar, shuningdek, kо‘p xonali raqamlar satrdan satrga bо‘lib kо‘chirilmaydi: AQSH, BMT, ToshDU, 16, 245, 1994, XIX kabi. A.J.Jabborov, A. D. Abduvaliyev kabilarda ismning va ota ismining birinchi harfiga teng qisqartmalar familiyadan ajratib kо‘chirilmaydi. Shuningdek, v.b. (va boshqalar), sh.k. (shu kabilar) singari harfiy qisqartma­lar ham oldingi sо‘zdan ajratib kо‘chirilmaydi. Qisqartmalaming barcha turlari va ularga qо‘shiladigan qо‘shimchalar qо‘shib yoziladi: SamDU, ToshDUning kabi. Lekin yonma-yon kelgan ikki qisqartma ajratib yoziladi: О‘zXDP MK (О‘zbekiston Xalq demokratik parti­yasi markaziy kengashi) kabi. Qisqartma so‘zlar (abbrеviaturalar) – turg‘un birikma qismlarini turli ko‘rinishlarda qisqartirish asosida yasalgan so‘zlar: GES, ijroqo‘m, ToshMI, pеdinstitut. Abbreviatsiya usuliga ko‘ra turg‘un so‘z birikmalarini turli usullar bilan qisqartish orqali qisqartma ot hosil qilinadi. Qisqartma otlar abbreviaturalar deb yuritiladi. Bu usul bilan so‘z yasash o‘zbek tiliga rus tilidan o‘zlashtirilgan bo‘lib, nutqda ixchamlikka erishish maqsadida qo‘llaniladi. Hozirgi kunda rus tilidan aynan o‘zlashtirilgan bir qator qisqartma otlar bir qatorda rus tilidagi qisqartma otlarning o‘zbek tilidagi shakli ishlatilmoqda. GES, ZAGS – aynan o‘zlashtirilgan, VAK – Visshaya Attestatsionnaya Komissiya, OAK – Oliy Attestatsiya komissiyasi, GA – gosudarstvennaya attestatsiya – DA – davlat attestatsiyasi kabilar o‘zbekcha qisqartma shakli hosil qilingan. Shuningdek, o‘zbek tilining o‘z ichki imkoniyatlari asosida yasalgan yangi qisqartma otlar lug‘at tarkibidan joy olmoqda: DTM, DAN, O‘zFA kabi.
Qisqartma otlar tuzilish jihatdan quyidagicha bo‘ladi:
1.Qisqartirilayotgan so‘zlarning birinchi tovushlaridan tuziladi: BMT (Birlashgan millatlar tashkiloti), XXR (Xitoy Xalq Respublikasi), DTM (Davlat test markazi); DAN (davlat avtomobil nazorati).
2.Qisqartirilayotgan so‘zning bosh qismi va keyingi so‘zlarning birinchi tovushlaridan: ToshDIU (Toshkent Davlat iqtisodiyot universiteti), O‘zFA (O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi).
3.Birinchi so‘zning bosh qismi va keyingi so‘z to‘liq olinadi: pedkolledj (pedagogik kolledj), pedamaliyot (pedagogik amaliyot).
4.So‘zlarning bosh qismlaridan: Toshunivermag (Toshkent universal magazini), ...
Hayotimizdagi qisqartmalar: Qisqartma so'zlar FHDYo (fuqarolik holati dalolatnomalari) da ro'yxatdan o'tgan tug'ruqxonada (tug'ruqxona) tug'ilishdan boshlab, hayot davomida bizga hamroh bo'ladi. Maktabgacha ta'lim muassasasiga (maktabgacha ta'lim muassasasi) tashrif buyurganimizdan so'ng, biz hali ham MOKU SOSH (shahar ta'lim muassasasi, o'rta umumta'lim maktabi) ga o'n bir yillik sayohatni bosib o'tamiz, u erda biz darslarga, sport seksiyalariga (sport seksiyalari), dramaga qatnaymiz. doiralar (drama to'garaklari) va hokazo.. Keyin biz universitetga (oliy ta'lim muassasasi) yoki kollejga kiramiz, biz mutaxassislik olamiz va tadqiqot institutida (tadqiqot instituti) yoki MChJda (mas'uliyati cheklangan jamiyat) ishlaymiz. Kimdir xususiy korxona (xususiy korxona) ochadi va yakka tartibdagi tadbirkor (yakka tartibdagi tadbirkor) bo'ladi. Biz do'konlar (univermak), ZhEKs (uy-joy texnik xizmat ko'rsatish idorasi) ga boramiz, sport majmualariga (sport majmualariga), dam olish markazlariga (madaniyat uylariga) tashrif buyuramiz, shaxsiy kompyuterda (shaxsiy kompyuter) ishlaymiz. Ayni paytda, Evropa Ittifoqi (Yevropa Ittifoqi), EXHT APEC (Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorligi) da jiddiy ishtiyoq kuchaymoqda ... Bu qisqartma nima ekanligini ko'rsatadigan bir nechta misollardir. Hammasini sanab bo'lmaydi. Lekin biz har qadamda ularga duch kelamiz. Ixtisoslashgan yaxshi o'rnatilgan atamalar Uzoq so'zlar va iboralar ularni ishlatish va tushunishni qiyinlashtiradi, shuning uchun qisqartmalar siqish maqsadida ishlatiladi: tel. (telefon) - telefon, temp. (harorat) - harorat. Biroq, qisqartirilgan so'zlar va qisqartmalardan foydalanish, agar kontekst atamaning tematik bog'liqligini aniqlashga imkon bermasa, xatolarga olib keladi. Qisqa xabarlar uchun taniqli qisqartma "SMS", stomatolog uchun somatostatin degan ma'noni anglatadi. Dasturiy ta'minot ishlab chiqaruvchisi tab va temp atamalarini mos ravishda "tab" va "vaqtinchalik" deb tushunadi. Shifokor uchun bu tabletka (hap) va harorat (harorat) degan ma'noni anglatadi. Mashhur "Ps." boshqa narsalar qatorida ot kuchini bildiradi (Pferdestaerke). Maxsus atamalarni tarjima qilishda yana bir qiyinchilik tarjima so‘zi va maqsadli tilda o‘rnatilgan atama mavjud bo‘lganda yuzaga keladi. Masalan, Serial - bu seriya raqami bo'lib, ko'pincha tarjimasiz ishlatiladi. Tekshirish uzoq vaqtdan beri qo'llanila boshlandi, garchi buning uchun adekvat tarjimasi ham mavjud.
Ish xatlari va qisqartmalar.
Bugungi kunda ish xatlarini yozish va ish yozishmalarini tuzish yuqori sifatli o'rganish va ehtiyotkorlik bilan yondashishni talab qiladi. Ishbilarmon ingliz tilidagi qisqartmalarning dizayni va dekodlanishi bilan birinchi marta duch kelganda, yangi boshlanuvchilar ba'zida bularning barchasi nimani anglatishini tushunishda chalkashlik va hayratga tushishadi. Qiyinchilik u yoki bu qisqartmani to'g'ri ishlatishda, shuningdek, biznes lug'atining o'ziga xos xususiyatlaridadir. Biroq, til o'rganishning har qanday sohasida bo'lgani kabi, bilim va ozgina amaliyot har qanday qiyinchiliklarni yengishga yordam beradi.
Eng mashhur qisqartmalar bilan tanishib chiqamiz.
Ushbu qisqartmalar ro'yhatini hamma joyda topish mumkin va albatta, siz ularning ko'pchiligi bilan vizual tarzda tanishsiz, ammo ularning to'g'ri tarjimasi va ishlatilishiga e'tibor beraylik.
V.I.P. (juda muhim shaxs)- juda muhim shaxs;
P.S.(lotincha "post scriptum" dan) - yozilganidan keyin;
A.D.(lot. "Anno Domini" dan) - bizning davrimiz;
Miloddan avvalgi / B.C.E. -Masihdan oldin- eramizdan oldin / eramizdan oldin- miloddan avvalgi;
ASAP (iloji boricha tezroq)- iloji boricha tezroq;
BMT (Birlashgan Millatlar Tashkiloti)- BMT;
UNESCO (Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ta'lim, fan va madaniyat bo'yicha tashkiloti)- YUNESKO;
ertalab(ante meridiem, ertalabda)- ertalabda;
soat(post meridium, tushdan keyin)- kechqurun;
ya'ni ( id est , anavi)- bu ... bildiradi;
masalan ( misol bepul , misol uchun)- Misol uchun;
u (siz)- siz;
va boshqalar.(lot. va boshqalardan) - va hokazo;
2G2BT (haqiqat bo'lish uchun juda yaxshi)- haqiqat bo'lish uchun juda yaxshi;
2mor (ertaga)- ertaga;
2 kun (Bugun)- Bugun;
BD yoki BDAY (tug'ilgan kun)- Tug'ilgan kun;
2nite (bugun kechqurun)- kechqurun;
4 marta (abadiy)- abadiy;
bilishimcha (bilishimcha)- bilishimcha;
BTW (aytmoqchi)- aytmoqchi;
RLY (haqiqatan ham)- haqiqatan ham, haqiqat;
BRB (hoziroq qaytib kelaman)- tezda qaytaman;
KECHROQ GAPLASHAMIZ (keyinroq gaplashamiz)- keyinroq gaplashamiz, "muloqotdan oldin";
Mening oddiygina fikrimcha (to'g'ri fikrimcha)- mening fikrimcha, mening fikrimcha;
AKA (shuningdek, nomi bilan tanilgan)- shuningdek, nomi bilan tanilgan;
TIA (oldindan rahmat)- oldindan raxmat.
Keling, misollarda yuqoridagi qisqartmalardan foydalanishni ko'rib chiqaylik:
Ish jadvalimga ko'ra, ishga soat 8 da kelishim kerak ertalab-Mening ish tartibimga ko'ra, ishga ertalab soat 8 da kelishim kerak.
bilishimcha bu konsert bo'lib o'tadi 2 kun.- Bilishimcha, bugun konsert bo'lib o'tadi.
Bu voqealarning barchasi 455 yilda sodir bo'lgan Miloddan avvalgi- Bu voqealarning barchasi miloddan avvalgi 455 yilda sodir bo'lgan.
taklif qilaman u mening BD 2nite.- Bugun kechqurun tug'ilgan kunimga taklif qilaman.
btw u ... edi RLY maktabda matematikadan yaxshi. - Aytgancha (darvoqe) u maktabda o'qib yurgan paytlarida matematikani juda yaxshi bilardi.
Kechirasiz, men shoshib qoldim. KECHROQ GAPLASHAMIZ.- Kechirasiz, shoshib qoldim. Keyinroq gaplashamiz.
Bir qator qisqartmalar faqat yozma ravishda qo'llaniladi, ammo og'zaki nutqda so'zning to'liq shakllari talaffuz qilinadi:

Janob. (janob)- Janob;

Honim. (xo'jayin)- Honim.

Dr. (shifokor)- shifokor;

St. (Avliyo/Ko'cha)- avliyo yoki ko'cha;

Blvd. (bulvar)- bulvar;

Ave. (xiyobon)- prospekt;

kv. (kvadrat)- kvadrat;

Rd. (yo'l)- yo'l;

Bldg. (bino)- qurilish;

B. Sc. (Fanlar bo'yicha bakalavr)- Fanlar bo'yicha bakalavr;

M.A. (San'at magistri)- san’at fanlari magistri;

Ph.D. (Falsafa fanlari doktori)- PhD;

M.D. (tibbiyot fanlari doktori)- tibbiyot fanlari doktori.

Quyida inglizcha so'zlarning eng mashhur biznes qisqartmalari keltirilgan:

hamkorlik (kompaniya)- kompaniya;

PA (shaxsiy yordamchi)- shaxsiy yordamchi;

Appx. (ilova)- Ilova;

Re. (javob berish)- javob;

p. (sahifa)- sahifa;

smth. (nimadur)- nimadur;

kimgadir (kimdir)- kimdir;

vs( lat. ga qarshi)- qarshi;

va boshqalar. ( lat. va boshqalar)- Va hokazo.

Mashhur uch harfli qisqartmalar ( TLA yoki Uch harfli qisqartmalar) biznes sohasida:

CAO (Bosh ma'muriy direktor)- ma'muriyat boshlig'i;

Bosh direktor (Bosh ijrochi direktor)- bosh direktor (bosh direktor);

Exp. (eksport)- eksport - tovarlarni mamlakatdan tashqariga olib chiqish;

HR (inson resurslari)- korxonaning kadrlar xizmati;

Bosh qarorgoh (shtab-kvartira)- kompaniyaning bosh ofisi;

MChJ (mas'uliyati cheklangan jamiyat)- mas'uliyati cheklangan jamiyat (MChJ);

Ar-ge (tadqiqot va ishlanma)- tadqiqot va ishlanmalar;

IT (axborot texnologiyalari)- axborot texnologiyalari.