Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish” fanidan mustaqil ish mavzu: Kattliklrning xalqaro birliklar tizimi Guruh: 215-20 Bajardi: Sodiqjonov Behruz Tekshirdi: Rahmonova Gulnora toshkent-2023

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI


MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

“ METROLOGIYA, STANDARTLASHTIRISH VA SERTIFIKATLASHTIRISH” FANIDAN

MUSTAQIL ISH


MAVZU: Kattliklrning xalqaro birliklar tizimi


Guruh: 215-20
Bajardi: Sodiqjonov Behruz
Tekshirdi: Rahmonova Gulnora


TOSHKENT-2023

Reja

1. 
   Kattliklrning birliklari
   
2. 
   Kattalikning o'lchamligi
   
3. 
   Birliklarni va o'lchamlarni belgilash va yozish qoidalari
   
4. 
   Xalqaro birliklar tizimining xosilaviy birliklari
   

Kattliklrning birliklari
Muayyan obyekt tavsiflovchi kattalik shu obyekt uchun xos bo'lgan miqdor tavsifiga ega ekan, bu kabi obyektlar o'zaro birgalikda ko'rilayotganda faqat mana shu miqdor tavsiflariga ko'ra tafovutlanadi. Buning uchun esa solishtirilayotganda obyektlararo biror bir asos bo'lishi lozim. Bu asosga solishtirish birligi deyiladi. Aynan mana shunday tavsiflash asoslariga kattalikning birligi deb nom berilgan. Ko'rilayotgan fizikaviy obyekting ihtiyoriy bir xossasining miqdor tavsifi bo'lib uning o'lchami xizmat qiladi. Lekin "uzunlik o'lchami", "massa o'lchami", "sifat ko'rsatkichining o'lchami" degandan ko'ra "uzunligi", "massasi", "sifa ko'rsatkichi" kabi Iboralarni ishlatish ham leksik jihatdan,ham texnikaviy jihatdan o'rinli bo'ladi.O' Ichan bilan qiymat tushunchalarini bir-biriga adashtirish kerak emas. Masalan, 100 g, 105 mg, 10-41-bir o'lchamal 3 xil ko'rinishda ifodalanishi bo'lib, odatda "massa o'lchamining qiymat" demasdan, massasi (...) kg" deb gapiramiz. Deniak kattalikning qiymai deganda uning o'lchamini muayyan soull birliklarda ifodalanishini tushunishimiz lozim. Kanalikning o'lchami Ayrim olingan moddiy obyekt, tizim, hodisa yoki Jarayanga tegishli bo'lgan katalikning miqdori bo'lib hisoblanadi. Katalikning qiymati qabul qilingan birliklarning ma'lum bir soni bilan kattalikning miqdor tavsifini aniqlash. Qiymating sonlar bilan ifodalangan tarkibiy qishini katalikning sonli qiymati deyiladi. Sonli qiymat kattalikning o'lchami noldan qancha birlikka farqlanadi. yoki o'lchash birligi sifatida olingan o'lchandan qancha birlik katta (kichik) ekanligini bildiradi you gadattaligining qiymati uni oʻlchash birligining o'lcha (O) va sonli qiymati q bilan ifodalanadi degan ma'noni anglashimiz lozim:
Endi yana kattalikning birligiga qaytamiz. Ikki xil metall quvur berilgan bo'lib, birining diametrim, kinchisiniki 0,5 m. Ulaming ikkovini diametr bo'yicha solishtirish uchun, mayyan 6 Wos atanda olingan birlik qiymati bilansolishtirishimiz lozim bo'ladi Kattalikning birligi deb ta'rif bo'yicha sonly qiymati 1ga teng qilib olingan kattalik tushuniladi. Ushbu atama kattalikning qiymatiga kiradigan birlik uchun ko'paytiruvchi sifatida ishlatiladi. Muayyan kattalikning birliklari o'zaro o'lchamlari bilan farqlanishi mumkin. Masalan, metr, fut va dyuym uzunlikning birliklari bo'lib, quyidagi har xil o'lchamlarga ega-
1 fut=0,3048 m, 1 dyuym = 25,4 mm ga tengdir.
Hosilaviy birlik deb, hertigan birliklar tizimining birliklaridan tuzilgan, ta'riflovch tenglama asosida keltirib chiqariluvchi hosilaviy kattalikning birligiga aytiladi Hosilaviy birlikka misal qilib 1 m/s-xalqaro birliklar tizimidagi tezlik birilgini; 1N-1 kg.m/s2 kuch birligini alishimiz mumkin.