Mobillikni boshqarish (Mobility Management) gsm tarmog‗ining mobil telefonlarga (MS) ishlashga imkon beradigan asosiy funksiyalaridan bir hisoblanadi

Mobillikni boshqarish (Mobility Management) GSM tarmog‗ining mobil telefonlarga (MS) ishlashga imkon beradigan asosiy funksiyalaridan bir hisoblanadi. Mobillikni boshqarish masalasi abonentlarga qo‗ng‗iroqlar, SMSlarni yo‗naltirish va boshqa mobil aloqa xizmatlari uchun abonentlarning joylashish o‗rnini nazorat qilishdan iborat [5-7]. 2.1. Mobillikni boshqarish protseduralari Mobillikni boshqarish funksiyalariga qator protseduralar kiradi, ulardan asosiylari quyidagilar hisoblanadi: • Location update; • Location area; • Rouming. Location update (LU) joylashish o‗rni haqidagi ma‘lumotlarni yangilash protsedurasi hisoblanadi. Ma‘lumki, GSM tarmoqlari barcha sotali tarmoqlar kabi alohida bazaviy stansiyalar (BTS) yoki sotalardan tashkil topgan radiotarmoq (BSS - Base station subsystem) hisoblanadi. Har bir bazaviy stansiya ma‘lum joylashish o‗rni zonasining (LA - location area) qismi hisoblanadigan uncha katta bo‗lmagan hudud oralig‗ini qamrab oladi. Bazaviy stansiyalarning birgalikdagi ishlashi tufayli sotali tarmoq sezilarli hududlarda yagona qamrab olish zonasini ta‘minlaydi. Birgalikda ishlaydigan bazaviy stansiyalar guruhi joylashish zonasi yoki marshrutlashtirish zonasi deyiladi. Mobil operatorning BSS radiotarmog‗i zarurat bo‗lganda butun radioqamrab olish hududidan qidirmaslik uchun har bir mobil telefon (MS-mobile station) hozirda qaerdaligini bilishi kerak. Joriy joylashish o‗rni haqidagi ma‘lumotlar MSning o‗zi tomonidan LU deyiladigan protsedura yordamida taqdim etiladi. 59 GSM tarmog‗ida barcha LA zonalar nomerlangan, har birida ma‘lum sonli kod - location area code (LAC) mavjud. Tarmoqda telefonning joriy ―manzili‖ (LAC, Cell ID) juftlik hisoblanadi, bu Cell ID – bu ―sota‖ning sonli identifikatori hisoblanadi. (LAC, Cell ID) juftlik butun tarmoq chegaralaridagi noyob juftlik hisoblanadi. Qaysi sota telefonning ―manzili‖ hisoblanadi. Istalgan vaqt momentida telefon 16 ta sotalardan 16 tagacha keng tarqatiladigan kanallarni (broadcast channel, BCh) ―efirda eshitadi‖. Eshitilganlarga asosan u 6 ta ―eng yaxshi‖ sotalarni tanlaydi, ular bilan telefonda (uning fikricha) energiya minimal sarfalanadigan maksimal barqaror aloqa bo‗ladi. Bu oltita sotalardan telefon ―C1 va C2 mezonlarga‖ (ularning texnik tafsilotlariga to‗xtalmaymiz) muvofiq bitta ―eng yaxshisi‖ni tanlaydi. Aynan bu sotani telefon qo‗ng‗iroqni amalga oshirish yoki javob berish uchun ishlatishga urinadi. Yoqilganida telefon qanday ma‘lumotlarni uzatishi va u qaerga tushishini ko‗rib chiqamiz (2.1- rasm). 2.1- rasm. GSM tarmog‗ining soddalashtirilgan tuzilmasi Yoqilganidan keyin telefon tarmoqda ro‗yxatdan o‗tishga urinadi. Bu jarayonda telefon 6 ta qo‗shni sotalar ro‗yxatini shakllantiradi, ulardan eng yaxshisini tanlaydi va uning joriy joylashish o‗rni aynan bu sotada ekanligi haqida 60 xabar berish uchun bu sotaning ―umumiy ulanish kanali‖dan (RACh) foydalanadi.Bu ma‘lumotlar ((LAC, Cell ID) juftligi) bazaviy stansiyalar kontrolleriga tushadi, undan esa tarmoqning bu qismiga xizmat ko‗rsatadigan kommutatorga (MSC) beriladi. Kommutator telefonning joylashish o‗rni haqidagi ma‘lumotlarni VLR (visitor location register) registr deyiadigan maxsus ―kesh‖da saqlaydi. Keyin telfon davriy ravishda (odatda soatiga bir marta, lekin tarmoqning sozlanishiga bog‗liq) ―location update‖ protsedurasini bajaradi. Yoki agar abonent qaergadir jo‗nab ketsa, u holda boshqa LA zonadan qamrab olish zonasiga o‗tishda ―location update‖ protsedurasini bajaradi. Endi LU ma‘lumotlari qanday ishlatilishini ko‗rib chiqamiz. Bizga kimdir qo‗ng‗iroq qilayapdi deb olamiz. Tarmoq chaqiruvni bizning telefonimizga, ya‘ni telefon ro‗yxatdan o‗tgan sotaga yoki boshqa yaqin sotaga o‗tkazishi kerak Bu sotani topish uchun telefonimizning oxirgi LU natijasidan foydalanish kerak. Bu quyidagi tarzda bo‗lib o‗tadi. Telefon raqami bo‗yicha HLRlardan qaysi birida bizning SIM-kartamiz haqidagi ma‘lumotlar borligi aniqlanadi. Keyin bu HLRdan qamrab olish zonasidan oxirgi marta LU amalga oshirilgan MSC/VLR manzili ajratib olinadi va chaqiruv bu MSCga qayta yo‗naltiriladi. U o‗z VLRdan telefonning joylashish o‗rni haqidagi malumotlarni (LA va CellID) ajratib oladi va bu LA zonaga xizmat ko‗rsatadigan bazaviy stansiyalar kontrolleriga qo‗ng‗iroqni olinishini tashkil etishni topshiradi. Bazaviy stansiyalar kontrolleri LA zonaga kiradigan sotalarni so‗rovlarni jo‗natadi, ular esa o‗z paging channel (PCCh) chastotasida ―qandaydir mobil telefon, sizga qo‗ng‗iroq‖ xabarini jo‗natadi. Keyin telefon va bazaviy stansiya ayna qanday qilib qo‗ng‗iroq qabul qilinishini kelishishadi. Agar chaqirilayotgan telefon javob bermasa, qo‗ng‗iroq qiluvchi ―chaqirilayotgan abonent qamrab olish zonasidan tashqarida joylashgan‖ javobini oladi. Bundan tashqari, LU protsedurasining borishida tarmoq taqdim etadigan ma‘lumotlardan geografik joylashish o‗rnini aniqlash uchug foydalanish mumkin. 61 LU protsedurasini tashkil etishda telefon uzatkichi nurlantiradigan quvvat maksimal bo‗ladi, lekin keyin power control negotiation (telefon va bazaviy stansiya barqaror aloqa ta‘minlanadigan minimal quvvat sathi haqida ―kelishishadi‖) protsedurasining borishida yetarlicha tez kamayadi. Savol tug‗iladi, agar quvvat katta bo‗lsachi, u holda LU protsedurasining ta‘siridan bosh miya va boshqa ichki organlar zararlanmaydimi? Rasmiy pozisiya: ―hali ma‘lum emas‖. Tushunarliki, miya (agar telefon qo‗loqqa yaqin tutilsa) O‗YuCh nurlanish ta‘sirida qiziydi. Bu qizish nimaga olib keladi. Bu yerda fikrlar bir xil emas. Bunda hech qanday xavf yo‗qligi haqida ko‗plab maqolalarni va bu fikrga qarama-qarshi bo‗lgan ko‗p sonli maqolalarni ham topish mumkin. Shuning uchun telefon qo‗loqqa yaqin tutish tavsiya etilmaydi va bunda albatta zarar keltirmaydi. GSMtelefon uzatkichining maksimal quvvati atigi 2 Vtni tashkil etadi. Bayon etilganlarni umumlashtirish bilan aytish mumkinki, joylashish o‗rnini yangilash protsedurasi (LU) mobil qurilmaga u bitta joylashishish zonasidan boshqasiga o‗tganligini sotali tarmoqqa xabar berishga imkon beradi. Mobil telefonlarning o‗zi joylashish o‗rni zonasining kodini aniqlashga javob beradi. Mobil qurilma joylashish o‗rni zonasining kodi o‗zgargan hisoblaganda, u tarmoqqa oldingi joylashish o‗rni haqidagi ma‘lumotlar va Mobil Stansiyaning Vaqtinchalik Identifikatoriga (TMSI) ega bo‗lgan joylashish o‗rni zonasini yangilashga so‗rovni jo‗natadi. Mobil qurilma tarmoqqa joylashish o‗rni zonasini yangilash haqidagi so‗rovlarni jo‗natadigan bir necha hollari mavjud. Mobil apparat yoqiladigan yoki o‗chiriladigan har bir marta tarmoqqa GSM standarti har bir mobil aloqa foydalanuvchisi tomonidan uyushtiriladigan IMSIni (abonentning xalqaro individual nomeri) ro‗yxatdan o‗tkazish yoki qayta ro‗yxatdan o‗tkazish uchun mobil apparatning joylashish o‗rni uzatiladi. Bundan tashqari, har bir mobil qurilma ma‘lum vaqt intervallarida o‗z joylashish o‗rni haqida tarmoqni muntazam xabardor qiladi. Mobil apparat bitta zonadan boshqasiga harakatlanishi bilanoq, joylashish o‗rni haqidagi 62 ma‘lumotlarni yangilash bo‗lib o‗tadi. Mobil qurilma bazaviy stansiyalardan signal sathlariga asoslanish va eng yaxshisini tanlash bilan joylashish o‗rni zonasining o‗zgarganligi haqida qaror qiladi. Shunday qilib, mobil apparat tarmoqqa kafolatlangan ulanishni saqlaydi va butun qamrab olish zonasi chegaralarida erkin harakatlanish bilan chaqiruvlarni qabul qiishi mumkin. Location Area (LA) joylashish o‗rni sohasi geografik belgisi bo‗yicha birlashtirilgan sotalar guruhi sifatida aniqlanadi (2.2- rasm). LA bir yoki bir necha BSClar orqali boshqarilishi mumkin. LA zonasini tarmoq tuzilmasiga kiritilishidan asosiy maqsad sotali aloqa abonentiga kirish qo‗ng‗irog‗ida uni qidirish va chaqiruv sotada emas, balki aynan aniq bir LA zonasida amalga oshirilishi kerakligi hisoblanadi. 2.2- rasm. Sotali aloqa tarmog‗ida boshqa joylashish o‗rni sohalariga nisbatan LA zona Bu protsedura peyjing (paging) deyiladi. Shunday qilib, abonent qurilmasi yoqilgan va tarmoqda ro‗yxatdan o‗tgan bo‗lsa, lekin aktiv bog‗lanish bo‗lmasa, u 63 holda tarmoq aniq bir LA zonagacha aniqlikda abonent qaerda joylashganini biladi. Abonent joriy LA zona chegarasi orqali harakatlanganda va boshqa LA zonaga tushganda, u holda o‗zining joylashish o‗rni haqida xabar berishi kerak. Bu protsedura Location update deyiladi. Bundan kelib chiqish bilan xulosa qilish mumkinki, LA zonada sotalar soni o‗ta katta bo‗lishi tez-tez peyjing tufayli LA zonaning ichida yuqori signalli yuklamalarga, juda kichik sotalar soni esa tez-tez Location update protseduralariga olib keladi. Har bir LA zonada o‗z noyob kodi mavjud bo‗lib, u bo‗yiicha bu joylashish o‗rni sohasi butun dunyo bo‗yicha noyob identifikatsiyalanishi mumkin. Bu kod LAC (Location area code) deyiladi.