Muhammad al- xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti talabasi abdugafarov tuychibekni

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALR VAZIRLIGI

MUHAMMAD AL- XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

TALABASI ABDUGAFAROV TUYCHIBEKNI

030 20-Guruh

Topshirilari

Mavzu: Linux server farqlari haqida batafsil yoritilsin!

Toshkent 2023

Linux serverlari ochiq kodli Linux operatsion tizimidan foydalanadigan serverlar bo'lib, odatda tarmoq xizmatlarini taqdim etish uchun ishlatiladi. Linux serveri foydalanuvchilarga fayllarni almashish, veb-xosting, ma'lumotlar bazasini boshqarish, elektron pochta serveri, DNS server va boshqalar kabi ko'plab vazifalarni bajarishga imkon beradi.

Linux serverlarining ba'zi muhim xususiyatlari:
1. Ishonchlilik: Linux barqaror va ishonchli operatsion tizimdir. U uzoq ishlash muddati va xatolarga chidamliligi bilan mashhur.
2. Xavfsizlik: Linux serverlari ochiq manbali tuzilmasi tufayli xavfsizlik zaifliklariga tezda javob bera oladi. Shuningdek, siz xavfsizlik devorlari, kirishni boshqarish ro'yxatlari va boshqa xavfsizlik choralari yordamida server xavfsizligini oshirishingiz mumkin.
3. Ishlash: Linux serverlari samarali resurslarni boshqarish va optimallashtirilgan operatsion tizim yadrosi tufayli yuqori unumdorlikni taklif etadi. Ehtiyojlaringizga qarab konfiguratsiya qilinib, siz miqyoslilik va unumdorlikni oshirishingiz mumkin.
4. Bepul dasturiy ta'minot: Linux serverlari bepul va ochiq kodli dasturiy ta'minotning keng spektridan foydalanishga imkon beradi. Apache, MySQL, PHP (LAMP) kabi mashhur dasturlar bilan ishlashingiz mumkin.
5. Masofaviy kirish: SSH (Secure Shell) protokoli orqali Linux serverlariga masofadan xavfsiz kirishingiz mumkin. Bu istalgan joydan serverni boshqarish va sozlash imkonini beradi.
Linux serverlari Ubuntu, CentOS, Debian, Fedora va boshqalar kabi turli xil operatsion tizim distributivlari bilan birga keladi. Ehtiyojlaringiz va imtiyozlaringizga ko'ra siz tegishli taqsimotni tanlashingiz mumkin.
Linux distributivlari:
Turli serverlar Ubuntu, CentOS, Debian, Red Hat va boshqalar kabi turli xil Linux distributivlaridan foydalanishi mumkin. Har bir tarqatishning o'ziga xos xususiyatlari, paketlarni boshqarish vositalari, yangilash siyosati va boshqalar mavjud.
Linux yadrosi:
Ba'zi serverlar ehtiyojlariga qarab maxsus Linux yadro sozlamalaridan foydalanishi mumkin. Masalan, ba'zi tarqatishlar virtual muhitda ishlash uchun optimallashtirilgan yadrolarni taqdim etishi mumkin.
Initializatsiya tizimi:
Turli xil Linux distributivlari systemd, SysV yoki Upstart kabi turli xil boshlang'ich tizimlaridan foydalanishi mumkin. Bu tizimdagi xizmatlar va jarayonlarni boshqarish usullariga ta'sir qiladi.
Paket menejerlari:
Turli xil Linux distributivlari dasturiy ta'minot paketlarini o'rnatish, yangilash va o'chirish uchun turli paket menejerlaridan foydalanishi mumkin. Masalan, Ubuntu-da apt, CentOS/RHEL-da yum, openSUSE-da zypper.
Xavfsizlik:
Turli serverlar turli xil xavfsizlik yondashuvlariga ega bo'lishi mumkin. Masalan, ba'zi tarqatishlar kirishni boshqarish uchun AppArmor yoki SELinux-dan faol foydalanadi.
Qo'llab-quvvatlash va yangilanishlar:
Turli sotuvchilar turli darajadagi qo'llab-quvvatlash va yangilanishlar chastotasini ta'minlashi mumkin. Ba'zilar uzoq muddatli barqarorlikka e'tibor berishadi (masalan, CentOS), boshqalari dasturiy ta'minotning so'nggi versiyalarini (masalan, Fedora) taqdim etishga intilishlari mumkin.
Dasturiy ta'minot komponentlari va steklari:

Ba'zi serverlar standart komponentlar to'plamiga va dasturiy ta'minot steklariga, masalan, veb-serverlar (Apache, Nginx), ma'lumotlar bazalari (MySQL, PostgreSQL) va boshqalarni o'z ichiga olishi mumkin.

Shuni esda tutingki, bu jihatlarning aksariyati server ma'murining maxsus konfiguratsiyasi va sozlamalariga bog'liq. Loyihangiz yoki vazifalaringizning o'ziga xos talablari asosida Linux distributivini tanlash yaxshidir. Linux operatsion tizimi 1991 yil Xеlsinkidagi univеrsitеtlardan birida taxsil oluvchi talaba Linus Torvaldsning disеrtatsiya ishi natijasida, UNIX opеratsion tizimi asosida yangi opеratsion tizimi sifatida yuzaga kеldi. Avvaliga Torvalds yangi operatsion tizimni Freax (inglizcha "free", "freak" so’zlari hamda UNIX oilasiga mansubligini bildiruvchi "X" xarflari birlashmasi) deb atamoqchi edi. Biroq kernel birinchi bor joylashtirilgan FTP serverning administratori hamda Tordaldsning do’sti Ari Lemka kernelga tegishli jildni linux deb nomladi. Shu-shu bu operatsion tizim ushbu nom bilan atala boshlandi.

Opеratsion tizim Intеrnеt tarmog’iga joylashtirishi natijasida tеz orada o’z foydalanuvchilari va muxlislariga ega bo’ldi va ko’pgina dasturchi (programmist)larni o’ziga jalb qilishi Linux opеratsion tizimining kеskin rivojlanishi uchun katta omil sifatida xizmat qildi.

Bugungi kunda dunyo miqyosidagi opеratsion tizimlar ichida o’ziga xos o’riniga egadir. Buning asosiy sabablaridan biri shuki, Linux erkin tarqatiladigan ta’minotlardan biridir, ya’ni har bir foydalanuvchi dastlabki tizim kodlarini Intеrnеt tarmog’i orqali yoki bo’lmasa kompakt-diskdagi nusxasini sotib olish imkoniyatiga ega. Bu opеratsion tizimning 2 ta ishlash uchun mo’ljallangan intеrfеyslari bo’lib, ular GUI (Graphic User Interface) - grafikali intеrfays hamda CLI (Command Line Interface) - konsol, ya’ni komandalar qatoridan iboratdir.
Linux — bu shaxsiy kompyuterlar va ishchi stansiyalar uchun Unix — turkumli operatsion sistema. Bu tarmoqli darchali grafik sistemasiga ega bo’lgan X Window System sistemasi bo’lib, ko’p qo’llaniladigan, yaxshi himoyalangan tarmoqli operatsion sistema hisoblanadi.
Linux ОT Internet tarmog’idagi ochiq sistemalar va protokollar standartlarini qo’llab-quvvatlaydi hamda Unix, Dos, MS Windows sistemalariga mos keladi. Sistemaning barcha komponentiari, dastlabki matnlar bilan birgalikda chegaralanmagan holda barcha foydalanuvchilarga ochiq nusxa olish va o’rnatish uchun litsenziya bilan birga tarqatiladi.
Linux ОT Internet PC Pentium Pro platformalarida keng tarqalgan va qator boshqa platformalarda ham joy egallamoqda (DEP AXP, Power Macintosh va h.k.).
Linux ОT Xelsinki universitetida Linus Torvalds (Linus Torvalds) tomonidan va Internet tarmog’idan foydalanuvchi minglab odamlar, tadqiqot markazlarining xodimlari, fondlar, universitetlar va h.k. lardan tashkil topgan hamda son-sanog’iga yetib bo’lmaydigan juda keng miqyosdagi jamoa tomonidan ishlab chiqilgan.
Foydalanuvchilarning ko’p qismi GNU/Linuxni o’rnatish uchun distributivlar bilan foydalanishadi. Distributiv – bu nafaqat programmalar to’plamidir, balki foydalanuvchilarning bir qator masalalarining yechimi, birlashtirilgan yakka sistemalar markaziy o’rnatgichi, boshqarish va yangilash paketlari, moslashtirishlar va texnik yordamlar majmuasidir. Dunyoda eng ko’p tarqalgan distributivlar: