“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
www.pedagoglar.uz
Volume-26, Issue-2, January - 2023
51
HARBIY TERMINLARNI O‘QITISHDA MADANIYATLARARO
MULOQOT JARAYONIDA LINGVOMADANIY MUAMMOLAR
Jamoat xavfsizligi universiteti
Tillarni o‘rganish kafedrasi
o‘qituvchilari
S.S.Mengliyeva va Sh.I.Musayeva
Annotatsiya:
Ushbu maqola harbiy terminlarni o`qitishda
madaniyatlararo
muloqot jarayonining munozarasiga, shu jumladan lingvomadaniy, tarjima, moslashish
muammolariga bag`ishlanadi.
Kalit so‘zlar:
harbiy atamalar, munozaralar, atama, janr va stilistik xususiyatlar,
harbiy qisqartirish va qisqartirish turlari.
KIRISH
Harbiy terminologiyaning shakllanishi va rivojlanishi jarayonida texnikalar
tarixidagi muhim
voqea belgilandi, bu o‘rganilayotgan tilning butun terminologiya
tizimining rivojlanishiga muhim ta’sir ko‘rsatdi. Ikki tizimni birlashtirish (Tomas
Kxun tomonidan fan rivojlanishining nazariy modeli va J.J. Fedoseevga ko‘ra
harbiy
tilni davrlashtirish)
1
harbiy texnikaning rivojlanish bosqichlarini o‘zimizning
davriylashtirishni taklif qilish va uning asosida harbiy texnikani rivojlantirishga imkon
berdi. Uch asosiy bosqichni o‘z ichiga olgan harbiy terminologiyani shakllantirishda
tarixiy davrlarning tasnifi quyida batafsil ko‘rsatilgan:
Birinchi bosqich harbiy terminologiyaning eskirgan
va prototiplarining paydo
bo‘lishi, dizayn va ishlab chiqarish tajribasini to‘plash bilan tavsiflanadi. Tadqiqot
uchun tanlangan atamalarning statistik tahlili shuni ko‘rsatadiki, harbiy
terminologiyaning sinov davriga 351 ta til birligi kiritilgan, bu 3100
ta atamaning
11,3% ni tashkil qiladi. Ushbu bosqich harbiy atamalarning asosiy tushunchalarini
shakllantirish va harbiy transport vositalari tili hamda
yadro atamalarining paydo
bo‘lishi bilan tavsiflanadi.
Ikkinchi bosqich harbiy terminlarini yaratish (mamlakat mudofaasi asosi) va har
xil turdagi harbiy atamalarni seriyali ishlab chiqarishni rivojlantirish bilan tavsiflanadi.
Umuman harbiy lug‘at, xususan, harbiy terminologiya boyitilgan. Ushbu bosqichning
ishlab chiqarish konsepsiyasi harbiy til qurilishi terminologiyasida 1502 til
birliklarining paydo bo‘lishiga sabab bo‘ldi, bu umumiy atamalar namunasining 48,4%
ni tashkil etdi. Shunday qilib, ikkinchi bosqich harbiy terminologiyani shakllantirishda
eng samarali hisoblanadi.
1
Tomas Kxun “The Structure of scientific Revolutions” Department of the Air Forces. 2014
