Muqaddas Kitobni tarjima qilish instituti, 2016
Yüklə 1,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ASHTARET
- BARHAYOT XUDO
|
© Muqaddas Kitobni tarjima qilish instituti, 2016 www.ibt.org.ru; ibt_inform@ibt.org.ru
Bu lug‘atda Muqaddas Kitobda ko‘p uchraydigan muhim yoki notanish so‘zlar va iboralar berilgan. Ko‘pincha lug‘atda biron so‘z yoki iboraning ma’nosi bilan bir qatorda, o‘sha davrga xos tarixiy va madaniy jarayonga oid ma’lumotlar ham berilgan. Bu so‘zlar va iboralarga berilgan sharhlardan keyin keladigan izohlarda Muqaddas Kitobdagi oyatlarning manzili ko‘rsatilgan. Bu oyatlar kitobxonga Muqaddas Kitobda bayon etilgan ta’limotlarni chuqurroq o‘rganishga yordam beradi. Kitobxon ayrim buyumlarning tuzilishi va shaklini ko‘z oldiga keltirib, tasavvur qila olishi uchun, lug‘atda o‘sha buyumlarning rasmlari keltirilgan. Ayrim hollarda umumiy bir so‘z ostida bir nechta so‘zlar va ularning sharhlari berilgan. Masalan, BAYRAMLAR, XUDONING NOMLARI, QURBONLIK. Bu umumiy so‘zlar ostidagi so‘zlar lug‘atdagi ro‘yxatda ham topiladi. Ammo bu so‘zning sharhini topish uchun kitobxon umumiy so‘z ostida berilgan so‘zning sharhiga qarashi kerak. Masalan, lug‘atdagi AYB QURBONLIGI iborasi uchun “QURBONLIK so‘ziga qarang” deb yozilgan. Lug‘atda yana sinonim so‘zlar ham uchraydi. Bunday holda bir so‘zning ma’nosi ikkinchi so‘zning sharhida berilib, lug‘atda kitobxonga o‘sha ikkinchi sinonim so‘zning shahriga qarashga ko‘rsatma berilgan. Masalan, lug‘atdagi MALAK so‘zi uchun “FARISHTA so‘ziga qarang”, lug‘atdagi SANDIQ so‘zi uchun “AHD SANDIG‘I iborasiga qarang” deb yozilgan.
Muqaddas Kitobda abadiy hayot nafaqat vaqtning davomiyligini, balki hayotning mazmunini, ya’ni Xudo bilan uyg‘unlikda yashashni, Uning marhamati va barakalaridan bahramand bo‘lishni bildiradi. Eski Ahdning ba’zi parchalarida solihlar Xudo bilan abadiy yashashlari haqida yozilgan, ayrim hollardagina o‘liklarning tirilishi haqida aytib o‘tilgan 1 . Yangi Ahdda abadiy hayot nima ekanligi kengroq ochib berilgan. Insonning tanasi o‘lsa ham, ruhi o‘lmaydi 2 . Iso Masihga va Uni yuborgan Xudoga ishongan inson abadiy hayotga ega bo‘ladi 3 . Bunday inson uchun abadiy hayot shu dunyoda yashayotganidaYoq boshlanadi 4 . U o‘lsa ham oxiratda tiriladi va undan keyin hech qachon o‘lmaydi
5 . Qiyomat kuni Xudo solihlarga abadiy hayotni mukofot qilib beradi 6 , ular jannatda yashab, bu dunyodagi barcha yovuzligu qabihliklardan ozod bo‘ladilar 7 . Fosiqlarga esa abadiy jazo beriladi, ular to abad Xudodan ajraladilar 8 .
Zabur 15:9-11, 22:6, 132:3, Ayub 19:25-26, Ishayo 26:19, Doniyor 12:2, Luqo 20:37-38 2 Luqo 16:22-23, 23:42-43, 2 Korinfliklar 4:16-18, 5:1-2, 6-8, Filippiliklar 1:21-23 3 Yuhanno 3:15-16, 36, 5:24, 6:40, 10:27-28, 1 Yuhanno 5:13 4 Efesliklar 2:4-6 5 1 Korinfliklar 15:42-44, 50-54 6 Matto 5:12, 25:34, 46, 1 Butrus 1:4, Filippiliklar 3:13-14, Ibroniylar 12:22-24 7 Vahiy 21:1-4, 22:1-5 8 Matto 25:41, 46, Yuhanno 5:28-29, Vahiy 20:11-15 AHD Ikki kishi yoki ikki guruh orasida tuzilgan bitim yoki kelishuv. Qadimgi paytlarda odatda ahd tuzilganda, uni tasdiqlash uchun ikkala tomon ont ichardi, so‘ngra qurbonlik qilinardi. Muqaddas Kitobda bayon qilinishicha, Xudo bir necha marta ahd tuzgan. Har bir ahdda berilgan va’dalarni va qo‘yilgan shartlarni Xudoning O‘zi belgilagan. Jumladan, Xudo Ibrohim bilan ahd tuzib, Ibrohimga va uning avlodiga abadiy baraka berishni va’da qilgan 1 . Mana shu ahd belgisi sifatida Ibrohim va uning avlodi sunnat qilinishi kerak bo‘lgan 2 . Xudo keyinchalik Muso payg‘ambar orqali Ibrohimning avlodi, ya’ni Isroil xalqi bilan ahd tuzadi 3 . O‘sha ahdda Xudoning amrlari va qonunlari batafsil berilgan. Bu amrlarga va qonunlarga rioya qilgan insonlarga Xudo: “Men sizlarni O‘zimning xalqim qilaman, sizlarning Xudoyingiz bo‘laman”, deb maxsus va’da bergan. Ammo bu amrlarni va qonunlarni buzgan odamlarni Xudo jazolagan. Xudoning O‘z xalqi Isroil bilan bo‘lgan munosabati mana shu ahdga asoslangani bois, Eski Ahdda bayon qilingan aksariyat voqealar va Isroil xalqining tarixi shu munosabatlar haqida hikoya qiladi. Isroil xalqi Xudoga qayta–qayta bevafolik qilgani uchun, Uning amrlariga bo‘ysunmagani uchun o‘z vatanidan surgun qilingan 4 . Biroq Xudo: “Shunday kunlar keladiki, Men Isroil xalqi bilan yangi ahd tuzaman”, deb O‘z payg‘ambarlari orqali va’da bergan 5 . Xudo yangi ahdni butun insoniyat bilan Iso Masih orqali tuzdi. Iso Masih butun odamzodning gunohini O‘z bo‘yniga olib, xochdagi o‘limi orqali yangi ahdni kuchga kiritdi 6 . Iso O‘zini qurbon Lug‘at 2 qilgani va dunyoni Xudo bilan yarashtirgani Yangi Ahdning asosiy mavzusidir. Endi har bir inson, millatidan qat’iy nazar, Iso Masihga ishonsa va gunohlaridan tavba qilsa, uning gunohlari kechiriladi, bu inson Xudoning xalqiga tegishli bo‘ladi.
Usti va ichi oltin bilan qoplangan yog‘och sandiq 1
saqlanardi. Xudo bu tosh lavhalarni Sinay tog‘ida Musoga Isroil xalqi uchun bergan edi. Tosh lavhalarga o‘nta amr yozilgan bo‘lib, bu amrlar Xudo bilan Uning xalqi o‘rtasida tuzilgan ahd edi. Shu sababdan bu sandiq ko‘pincha Ahd sandig‘i deb aytilgan. Ahd sandig‘ining qopqog‘i ustida karub degan mavjudotning ikkita haykali bor edi. Karublar bir–biriga yuzma–yuz turgan bo‘lib, ularning qanotlari qopqoqning ustini berkitib turardi. Ahd sandig‘i — Xudo O‘z xalqi orasida ekanligining ramzi edi. Isroil xalqi sahroda kezib yurganda Ahd sandig‘i Muqaddas chodirning Eng muqaddas xonasida saqlanar edi. Keyinchalik Ahd sandig‘i Quddusdagi Ma’badning Eng muqaddas xonasiga qo‘yilgan.
Ahd sandig‘ining qopqog‘i toza oltindan yasalgan edi. Qopqoq ustida karub degan mavjudotning ikkita haykali bor edi. Karublar bir–biriga yuzma–yuz turgan bo‘lib, ularning qanotlari qopqoqning ustini berkitib turardi 1 . Oliy ruhoniy bir yilda bir marta — Poklanish kunida maxsus qurbonliklar keltirib, qopqoq ustidagi ikki karub orasiga qurbonlik qonidan sachratar edi. Bundan maqsad Eng muqaddas xonani Isroil xalqining nopokliklaridan, itoatsizliklaridan va gunohlaridan poklash edi 2 .
Chiqish 37:6-9 2 Levilar 16–bob AHMOQ, NODON Eski Ahdda “ahmoq” va “nodon” so‘zlari axloqsiz odamlarga ishora qiladi. Bunday odamlar Xudoni sevmaydilar va Unga ishonmaydilar 1 . Ularda solih yashashga undaydigan donolik yo‘q, shuning uchun ular halokatu o‘limga yetaklaydigan qarorlar chiqaradi 2 . 1 Zabur 13:1, 52:2, Hikmatlar 1:7 2 Hikmatlar 1:20- 33, 19:3, Voiz 7:17 AMOR XALQI Isroil xalqi Kan’on yurtini egallamasdan oldin o‘sha yerda yashagan xalqlarning orasidagi eng katta va kuchli xalqlardan biri. O‘sha paytda Kan’on yurtida yashagan xalqlarning hammasiga nisbatan ham “Amor xalqi” degan ibora qo‘llanilgan. Shuning uchun ushbu tarjimaning ba’zi joylarida “Amor xalqlari” deb ham yuritilgan 1 . Yana KAN’ON XALQI, KAN’ON XALQLARI, KAN’ONDAGI XALQLAR iboralariga qarang.
1 Misol uchun, Ibtido 15:16, Yoshua 10:5, 2 Shohlar 21:2 ga qarang. ARAVA BRONZADAN YASALGAN ARAVALAR yoki JANG ARAVASI iboralariga qarang.
Torli musiqa asbobi.
SURGUN so‘ziga qarang. AYB QURBONLIGI QURBONLIK so‘ziga qarang. ASHERA Ashera Kan’ondagi xalqlar sajda qilgan hosildorlik xudosi bo‘lib, ayol qiyofasida tasavvur
Lug‘at 3 qilingan. Asheraning tasvirlari baland ustun shaklida bo‘lib, yog‘ochdan yasalgan edi. Uning erkak jufti Baal edi. ASHTARET Ashtaret Kan’ondagi xalqlar sajda qilgan hosildorlik va urush xudosi bo‘lib, ayol qiyofasida tasavvur qilingan. BAAL Baal Kan’ondagi xalqlar sajda qilgan hosildorlik xudosi bo‘lib, erkak qiyofasida tasavvur qilingan. Uning ayol jufti Ashera bo‘lgan. Kan’onliklar, Baal eng kuchli xudo, deb ishonganlar. Baal so‘zi xo‘jayin degan ma’noni bildirib, ba’zan erkaklar ismiga qo‘shib ishlatilgan. Ayrim hollarda shahar yoki joy nomlariga ham qo‘shilgan. Ehtimol, Baal so‘zi qo‘shib nomlangan o‘sha yerlarda Baalning tasviri bo‘lgan yoki Baalga alohida usul bilan sajda qilingan. BANDARGOH Kemalar to‘xtaydigan, kemalarga yuk ortiladigan va ulardan yuk tushiriladigan joy, ya’ni port. Port shaharlardagi savdogarlar kemalarga ham, karvonlarga ham tijorat mollarini yetkazib berardilar. Muqaddas Kitobda Finikiyaning bir nechta port shaharlari, jumladan, Tir va Sidon haqida aytib o‘tilgan. O‘rta Osiyodan o‘tgan Buyuk ipak yo‘lining ba’zi tarmoqlari g‘arbda o‘sha Finikiya shaharlarigacha borardi. Kemasozlik va baliqchilik port shaharlarning iqtisodida muhim o‘rin tutgan. Dengiz bo‘yida joylashgan bu port shaharlar aholisi farovon yashagan. BARHAYOT XUDO XUDONING NOMLARI iborasiga qarang. BAYRAMLAR Muqaddas Kitobda Isroil xalqi nishonlagan bir nechta muhim bayramlar aytib o‘tilgan. Quyida bu bayramlarning har biri haqida ma’lumot beriladi: FISIH ZIYOFATI Bu ziyofat ibroniy kalendarining birinchi oyi — Abib oyining o‘n to‘rtinchi kuni kechqurun nishonlangan (Abib oyi Nison oyi deb ham ataladi). Hozirgi kalendarga ko‘ra, bu oy martning o‘rtasidan boshlanadi. Xudo Isroil xalqini Misrdagi qullikdan qanday qilib ozod qilganini ular Fisih ziyofatida xotirlaganlar. Har bir xonadon bir qo‘zi yoki uloqchani qurbonlik qilib, Fisih ziyofati munosabati bilan taom tayyorlagan. Xonadon a’zolari qurbonlik taomini birga tanovul qilishgan. Bu taomga qo‘shib taxir o‘tlar va xamirturushsiz non ham yeyilgan. Fisih ziyofatining ibroniycha nomi — Pesax. Ziyofatning “Fisih” degan o‘zbekcha nomi Pesaxdan olingan. Chiqish 12:1-13, 21-51, Levilar 23:5, Sahroda 9:1-14, Qonunlar 16:1-7 ga qarang. XAMIRTURUSHSIZ NON BAYRAMI Bu bayram ibroniy kalendarining birinchi oyi — Abib oyining 15-21 kunlarida, yetti kun davomida nishonlangan (Abib oyi Nison oyi deb ham ataladi). Hozirgi kalendarga ko‘ra, bu oy martning o‘rtasidan boshlanadi. Isroil xalqi o‘sha yetti kun davomida Xudo ularni Misrdan shoshilinch olib chiqqanini xotirlaganlar. Odamlar uylaridagi bor xamirturushni olib chiqib tashlaganlar. Yetti kun davomida xamirturushli non yeyilmagan. Odamlar bayramning birinchi va yettinchi kunlarida muqaddas yig‘in o‘tkazganlar, Tavrotda buyurilgan qurbonliklarni keltirganlar. Xamirturushsiz non bayramining ibroniycha nomi — Matsot. Bu bayram Fisih ziyofatidan bir kun keyin boshlangan. Shuning uchun Yangi Ahddagi ba’zi parchalarda Fisih ziyofati va Xamirturushsiz non bayrami “Fisih bayrami” deb nomlangan 1 . Chiqish 12:14-20, 13:3-10, 23:15, 34:18, Levilar 23:6-8, Sahroda 28:17-25, Qonunlar 16:3-4, 8 ga qarang. 1 Misol uchun, Luqo 22:1 ga qarang. HOSIL BAYRAMI Bu bayram ibroniy kalendarining uchinchi oyi — Shavon oyining oltinchi kunida nishonlangan. Hozirgi kalendarga ko‘ra, bu oy mayning o‘rtasidan boshlanadi. Bu bayram bug‘doy o‘rimi boshlanganda nishonlanardi. Bu kun Fisih ziyofatidan keyin sakkizinchi haftaning birinchi kuniga — Fisih ziyofatidan keyingi elliginchi kunga to‘g‘ri keladi. Isroil xalqi bu kunda Xudo hosilni barakali qilganini nishonlagan. Ular har xil nazr va qurbonliklar keltirganlar, jumladan, yangi bug‘doy hosilining donini nazr qilganlar. Bu bayramning ibroniycha nomi “Shavuot”, ya’ni “haftalar” deganidir. Shuning uchun bu bayram “Haftalar bayrami” deb ham atalgan. Yangi Ahdda bu bayramning yunoncha nomi “Pentekost”, ya’ni elliginchi, deb atalgan. Chiqish 23:16, 34:22, Levilar 23:15-21, Sahroda 28:26-31, Qonunlar 16:9-12 ga qarang. KARNAY BAYRAMI Bu bayram ibroniy kalendarining yettinchi oyi Lug‘at 4 — Tishri oyining birinchi kunida nishonlangan (Tishri oyi Itanim oyi deb ham ataladi). Hozirgi kalendarga ko‘ra, bu oy sentabrning o‘rtasidan boshlanadi. Karnay bayrami kuni Isroil xalqi dam olib, muqaddas yig‘in o‘tkazgan. Bu yig‘inda burg‘ular chalingan, Tavrotda buyurilgan qurbonliklar keltirilgan. Levilar 23:23-25, Sahroda 29:1-6 ga qarang. POKLANISH KUNI Bu bayram ibroniy kalendarining yettinchi oyi — Tishri oyining o‘ninchi kunida nishonlangan (Tishri oyi Itanim oyi deb ham ataladi). Hozirgi kalendarga ko‘ra, bu oy sentabrning o‘rtasidan boshlanadi. Poklanish kuni Isroil xalqi dam olib, ro‘za tutgan. Ruhoniylar o‘zlarini, xalqni, Muqaddas chodirni, keyinchalik Ma’badni va qurbongohni poklash uchun Tavrotda buyurilgan qurbonliklarni keltirganlar. Oliy ruhoniy esa Eng muqaddas xonaga kirib, tutatqi tutatardi, Ahd sandig‘ining qopqog‘iga va Sandiqning oldiga qurbonlik qonini sachratardi. “Poklanish kuni” bayramining ibroniycha nomi — Yom Kippur. Levilar 16–bob, 23:26-32, Sahroda 29:7-11 va RUHONIY so‘zi ostida berilgan OLIY RUHONIY iborasiga qarang. CHAYLA BAYRAMI Bu bayram ibroniy kalendarining yettinchi oyi — Tishri oyining 15-21 kunlarida nishonlangan (Tishri oyi Itanim oyi deb ham ataladi). Hozirgi kalendarga ko‘ra, bu oy sentabrning o‘rtasidan boshlanadi. Bu paytda, kuz yomg‘iri boshlanmasdan oldin, hosil yig‘ib olingan bo‘lardi. Isroil xalqi Misrdan chiqqandan keyin sahro kezib, chaylalarda yashaganini yetti kun davomida xotirlagan. Shuningdek, ular Kan’on yurtidagi hosilni Xudo barakali qilganini ham nishonlashganlar, Tavrotda buyurilgan qurbonliklarni keltirganlar. Ular yetti kun davomida dalalardagi chaylaga o‘xshash chaylalarda yashaganlar. Chayla bayramining ibroniycha nomi — Sukkot. Bu bayram “Yig‘im– terim bayrami” deb ham atalgan. Chiqish 23:16, 34:22, Levilar 23:33-36, 39-43, Sahroda 29:12- 39, Qonunlar 16:13-15, Zakariyo 14:16-19 ga qarang.
PURIM BAYRAMI Bu bayram ibroniy kalendarining o‘n ikkinchi oyi — Adar oyining 14-15 kunlarida nishonlangan. Hozirgi kalendarga ko‘ra, bu oy fevralning o‘rtasidan boshlanadi. Purim bayramini Fors shohi Axashverash hukmronligi davrida malika Ester va uning amakisi Mardoxay joriy qilganlar. Ikki kun nishonlanadigan bu bayram davomida yahudiylar qanday qilib Xudo Isroil xalqini qirilib ketishdan saqlaganini xotirlaganlar. Bu bayramda odamlar xursandchilik qilganlar, ziyofatlar uyushtirganlar va bir–birlariga sovg‘alar berganlar. Bu bayramning nomi akkad–bobil tilidagi pur, ya’ni “qur’a” so‘zidan olingan. Ester 9:20-32 ga qarang. YANGI OY SHODIYONASI Har oyning boshida nishonlanadigan bayram. Bu bayram Isroil xalqi amal qilgan qamariya hisobi bo‘yicha belgilangan. Ruhoniylar har oyning birinchi kunida mana shu bayram uchun Tavrotda buyurilgan qurbonliklarni keltirardilar 1 . Shuningdek, bu bayramda odamlar maxsus taomni tanovul qilardilar. Udumga muvofiq bu taomni faqatgina poklangan odamlar tanovul qilishlari mumkin edi 2 . Oyning birinchi kuni tabarruk hisoblanib, odamlar dam olishardi 3 .
Sahroda 28:11-15 2 1 Shohlar 20:5, 24-26 3 Amos 8:5 BASHAN Yassi tepaliklardan va o‘rmon bilan qoplangan qirlardan iborat o‘lka. Bu o‘lka Jalila dengizi va Iordan daryosining sharq tomonida joylashgan. Bashan Gilad o‘lkasining shimol tomonida bo‘lib, semiz mol–qo‘ylariyu a’lo sifatli donlari bilan mashhur edi.
Muqaddas Kitobda odatda bu so‘z o‘zaro yaqin munosabatda bo‘lgan odamlar orasida qo‘llanilgan, ayrim hollardagina tug‘ishgan aka– ukalarga nisbatan ishlatilgan. Eski Ahdda ham, Yangi Ahdda ham bu so‘z bir qabilaga yoki bir xalqqa mansub bo‘lgan odamlar o‘rtasida ko‘p ishlatilgan 1 . Yangi Ahdda, ayniqsa maktublarda bu so‘z Iso Masihga ishongan barcha millatdagi odamlarga nisbatan ishlatilgan 2 . Iso Masihning O‘zi ham shogirdlarini, birodarlarim, deb atagan 3 . Bu so‘z yana qo‘shnilarga, do‘stlarga, qardosh xalq vakillariga, hatto begona odamlarga nisbatan ham qo‘llanilgan 4 . Shuningdek, erkak va ayollardan iborat bo‘lgan guruhlarga ham “birodarlar”, deb murojaat qilinardi. Muqaddas Kitobda aytib o‘tilgan xalqlarning madaniyatida erkaklar asosiy o‘rin egallagan. Madaniyatning bu jihati Muqaddas Kitob yozilgan qadimiy ibroniy va yunon tillari grammatikasida ham aniq Lug‘at 5 ko‘rinib turadi. Mazkur tarjimada ibroniycha va yunoncha matndagi ma’noni saqlab qolish uchun “birodar, birodarlar” so‘zi ishlatilgan. 1 Chiqish 2:11, Qonunlar 1:16, Hakamlar 18:14, 20:7, Naximiyo 5:1-10, Zabur 21:23, Hizqiyol 11:25, Havoriylar 2:29, 22:1 2 Matto 25:40, 45, Havoriylar 1:15-17, 15:23, Yoqub 1:2, Filippiliklar 3:1, Filimo‘n 1:1, 7, 16, Ibroniylar 2:11, Vahiy 12:10 3 Matto 28:10, Yuhanno 20:17 4 Ibtido 19:7, 29:4, Qonunlar 2:8, 1 Shohlar 30:23, Matto 7:3-5 BOBIL Qadimgi qudratli shohlik. Uning poytaxti Bobil hozirgi janubiy Iroqda joylashgan edi. Miloddan oldingi 586 yilda Bobil lashkari Yahudoni, ya’ni janubiy shohlikni bosib olgan 1 va juda ko‘p odamlarni Bobilga asir qilib olib ketgan edi
2 . Keyinchalik Bobil yurti Fors imperiyasi hukmronligi ostida bo‘lganda, ayrim yahudiylar Yahudo yurtiga qaytib kelganlar. Qolgan yahudiylar esa Bobilda yashab qolaverganlar. Bobil shahri ko‘p yillar davomida yahudiylarning diniy ta’lim markazi bo‘lgan edi.
Yangi Ahd davrida bosh ruhoniylar guruhi oliy ruhoniydan, sobiq oliy ruhoniylardan va Horun avlodidan kelib chiqqan nufuzli oilalar a’zolaridan tashkil topgan edi. Bosh ruhoniylar, oliy ruhoniy singari, bu nufuzli oilalar orasidan tanlanardi. Bosh ruhoniylar jamiyatning boshqa e’tiborli odamlari qatorida Oliy kengash 1 a’zolari edilar. Oliy kengash yahudiylarning siyosiy va diniy uyushmasi edi. 1 OLIY KENGASH iborasiga qarang. BRONZA QURBONGOH QURBONGOH so‘ziga qarang. BRONZADAN YASALGAN ARAVALAR Shoh Sulaymon qurdirgan Ma’bad hovlisidagi o‘nta katta arava. Har bir aravaning ustida katta tog‘ora bo‘lib, bu tog‘oralarda suv saqlanardi 1 .
chovoqlari, kalla–pochasi va boshqa qismlari kuydirilishdan oldin mana shu tog‘oralardagi suv bilan yuvilardi 2 . Zarurat bo‘lganda aravalar Ma’bad hovlisida u yerdan–bu yerga ko‘chirilardi. 1 3 Shohlar 7:27-39 2 2 Solnomalar 4:6 BRONZADAN YASALGAN HOVUZ Bu hovuz katta qozon shaklida bo‘lib, bronzadan qilingan o‘n ikkita ho‘kiz ustiga o‘rnashtirilgan edi. Hovuz shoh Sulaymon qurdirgan Ma’bad hovlisidagi bronzadan yasalgan qurbongoh yonida turar edi. Bu hovuzga taxminan 44.000 litr suv sig‘ardi 1 . Hovuzdagi suvni ruhoniylar yuvinish uchun ishlatardilar 2 . 1 3 Shohlar 7:23-26 2 2 Solnomalar 4:6 Yüklə 1,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|