Musiqa tinglash badiiy ta’limning muhim vositalaridan biri bo‘lib, u darsning barcha faoliyat turlarini bajarish jarayonida amalga oshiriladi



Yüklə 22,02 Kb.
tarix08.05.2020
ölçüsü22,02 Kb.
#31103
Umumta

Umumta’lim maktablarida musiqa madaniyati fanini o‘qitishdan ko‘zlangan asosiy maqsad o‘quvchilarning ma’naviy, badiiy va axloqiy madaniyatini, milliy g‘urur hamda vatanparvarlik tuyg‘usini shakllantirish, tafakkurini kengaytirish, bolalardagi ijodiy mahorat, nafosat va badiiy didni o‘stirish hamda tashabbuskorlikni tarbiyalashdan iboratdir.

Musiqa tinglash badiiy ta’limning muhim vositalaridan biri bo‘lib, u darsning barcha faoliyat turlarini bajarish jarayonida amalga oshiriladi. Tinglash bolalarda hayotni, borliqni anglash va bilish qobiliyatini rivojlantiradi. Bunda musiqa tili, ifoda vositalari, janr va shakllarini o‘rganish muhimdir. U musiqani badiiy-g‘oyaviy jihatdan to‘g‘ri idrok etib, estetik zavqlanishga imkon beradi. Tinglash qoidalari sinfda jimlikni ta’minlab, o‘quvchilarni musiqani diqqat-e’tibor bilan eshitishga o‘rgatib, onglilik va faollikni rivojlantiradi hamda musiqa mada­niyatini shakl­lantiradi.

Darslar davomida har bir musiqiy asarda muayyan voqelik, his-tuyg‘u va mazmun bo‘lishi haqida o‘quvchilarga dunyo­qarashiga mos tarzda tushun­tiriladi. Shu orqali bolalarda musiqiy taassurot va tinglash ko‘nikmasi shakllanadi. Tinglash faoliyatini butun dars davomida olib borish o‘quvchining asarni tushunish va ongli idrok etish, asarning musiqiy xususiyatlari (janri, tuzilishi, ifoda vositalari, ijrochiligi) hamda badiiy mazmuni haqida muayyan bilimlarga ega bo‘lishiga yordam beradi, tinglash madaniyatini shakl­lantiradi.

O‘quvchilarning faolligini oshirish va tinglash malakasini shakllantirish uchun “Topqirlik” mashqidan foydalanish tavsiya etiladi. Bunda avvalgi darslarda tinglangan kuy-qo‘shiqlar karnaycha- (katak, tasvirlar)lar ostiga joylashtiriladi. Bolalar istalgan karnaychani tanlab, undan yangragan ohangning nomi va muallifini aytishadi. Bunday topshiriqlar o‘quvchilarni diqqatni tezkor jamlashga o‘rgatib, xotirasini mustahkamlaydi.

Tinglanadigan musiqiy asar tuzilishi, badiiy-g‘oyaviy mazmuni jihatidan o‘quv­chilarning yosh xususiyati va o‘quv dasturiga mos bo‘lishi, yangrash vaqti 1-1,5 daqiqadan oshmasligi lozim.

Tinglash jarayonini quyidagicha amalga oshirish mumkin:

1) Bolalar diqqatini jamlash. Asar haqida o‘qituvchining kirish so‘zi;

2) O‘qituvchi ijrosidagi yoki CD for­matdagi asarni tinglash;

3) Asarni suhbat orqali musiqiy, badiiy-g‘oyaviy jihatdan tahlil qilish;

4) Asarni yaxlit qayta tinglagach, o‘quvchilarning taassurotlarini eshitish.

Tinglanadigan asarlardan parchalar (mashq-qo‘shiqlar) kuylash, chapak va cholg‘u asboblarini chalib, ularga ritmik jo‘r bo‘lish va musiqaga mos harakatlar bajarish chog‘ida bilim va malaka takomillashib, mustahkamlanadi.

5—7-sinf o‘quvchilari mustaqil fikr yuritadigan, aqlan va jismonan rivojlangan, musiqiy va estetik didi shakllangan bo‘ladi. Shu bois bu yoshdagi bolalar zamonaviy musiqa san’ati va uning ko‘zga ko‘ringan vakillari ijrosini tinglaydi. 7-sinf o‘quvchilari bilan tinglash faoliyatini amalga oshirish jarayonida diqqatni jamlash, musiqani anglash, uni idrok etish, cholg‘ularni va musiqiy janrlarni bir-biridan farqlashga o‘rgatish tavsiya etiladi. Tinglash asnosida o‘quvchilarga quyidagi mazmunda bir nechta topshiriqlar berish lozim:

1. Kuyning xarakterini toping.

2. Kuy qaysi cholg‘uda ijro etilgan?

3. Kuyning o‘zbek milliy kuylariga o‘xshash jihatlari bormi?

4. Ushbu asar siz avval tinglagan kuylardan qaysi jihatlari bilan farq qiladi?

5. Asarni tinglash jarayonida tasav­vuringizda qanday rang yoki obrazlar gavdalandi?

Bu kabi topshiriqlar orqali o‘quv­chi­larning badiiy ijodkorlik va tinglash ko‘nikmasi shakllanadi.

Musiqa madaniyati darslarida o‘quv­chilarga eng tushunarli va sevimli bo‘lgan faoliyat turi jamoa bo‘lib kuylashdir. U musiqa san’ati janrlari orasida ommaviyligi bilan ajralib turadi. O‘quvchilarning musiqiy didi va estetik qarashlarini tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi. So‘z va musiqadagi tuyg‘uni jamoa bo‘lib ijro etish o‘quvchilarni jipslashtiradi.

Jamoa bo‘lib kuylashda o‘quv­chilarning ovozini zo‘riqtirmaslik, ovoz sifatlari(tembr, diapazon)ni o‘stirish va rivoj­lantirish maqsadida kuylashdan oldin, albatta, barcha sinflarda ovoz sozlash mashqlarini bajarish tavsiya etiladi. Bunday mashqlarni prima, tersiya va kvinta oralig‘ida bajarish, o‘quv­chilarning ovozini 0,5 tondan ikkin­chi oktava - mi tovushigacha ko‘tarish maqsadga muvofiq. Boshlang‘ich sinflar uchun o‘yin tarzida chapak chalib ovoz sozlash mashqlarini o‘tkazish yaxshi natija beradi. Milliy ohanglarimizdan tuzilgan ovoz sozlash mashqlarining ham foydasi katta. Mashqlarni guruhlarda bajarish o‘quvchilarni o‘zaro hamjihatlikka va hamkorlikka o‘rgatadi.

Ovoz sozlash mashqi uchun quyidagi kuydan foydalanish mumkin:

Bolalarning ovoz boylamlari kattalarnikidan ancha farq qilib, baland pardalarda jarangdor yangraydi. Ularning ovozi o‘z navbatida soprano yoki diskant (o‘g‘il bolalardagi eng baland ovoz) va alt ga bo‘linadi.

Soprano yoki diskant deb bolalarning yuqori ovoziga aytiladi. Bunday ovoz yengil, o‘zgaruvchan, yumshoq yangragani sababli qo‘shiqlarda asosiy kuy yo‘lini ta’sirchan ijro etadi. Uning diapazoni birinchi oktava -do dan ikkinchi oktava —sol gacha bo‘lgan oraliqni egallaydi.

Alt esa pastroq ovoz bo‘lib, birmuncha yo‘g‘on va kuchli tembrga yaqinligi bilan ajralib turadi. Diapazoni kichik oktava -sol dan ikkinchi oktava —re gacha bo‘ladi.

Jamoaviy kuylash vokal-xor ijrochilik mahorati bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, hamohanglik, so‘z, talaffuz, musiqiy badiiy vositalar, nafas olish, tovush hosil qilish va uni shakllantirishdan iboratdir. Bu jarayonda o‘quvchilarda gavdani to‘g‘ri tutish, yuz, bo‘yin, yelka mushaklarini erkin qo‘yib, kuylayotgan paytda halqum va pastki jag‘ tomoqni siqmasligi, boshni erkin tutishni nazorat qilib borish va shu tarzda kuylash malakasini shakllantirish tavsiya etiladi.

Jamoa bo‘lib kuylashda legato, ya’ni ohangning bir tekis bog‘lanishi; non legato — bog‘lamasdan alohida ijro etish (tovushlar orasida nafasni ushlash); stakkato — tovushlarni uzib, qisqa ijro etish (tovushlar orasida nafas olmaslik) kabi ijro uslublaridan keng foydalanish o‘quvchilarning ijro mahorati va zehnini o‘stiradi.

Musiqa savodi faoliyat turida mavzu asosida bilim berish bilan birga, nota daftarlariga turli mashqlar bajartirish tavsiya etiladi. O‘quvchilar topshiriqlarni nota daftarlarida bajarib, notalar va ularning cho‘zimi, yozilishi kabilar haqidagi bilimlarini mustahkamlaydi.

2015—2016-o‘quv yili uchun 1-, 4-, 5-sinf “Musiqa” darsliklari ijara asosida foydalanish uchun chop etildi. Musiqa fanidan 1-, 4-sinf darsliklaridagi ayrim illustratsiyalar yangilandi. 5-sinf darsligi 2006-yildan buyon qayta nashr etilmagani bois o‘quv dasturi va darslik o‘rtasida uzviylik ta’minlanmagan edi. Joriy yilda barcha kamchiliklar bartaraf etilib, o‘quvchilarning mazmunan yangi darslikdan ta’lim olishiga munosib imkoniyat yaratildi. Shu munosabat bilan 5-sinf “Musiqa” darsligi optimallashgan dastur asosida Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti, O‘zbekiston davlat konservatoriyasi, Toshkent shahar hamda Toshkent viloyati xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish institutlari professor-o‘qituvchilari, dotsentlari hamda amaliyotchi ting­lovchilarning fikr-mulohazalari umum­lashtirgan holda qayta ishlanib, mustaqillik yillarida yaratilgan yangi zamonaviy kuy-qo‘shiqlar bilan boyitildi. Jumladan, jamoa bo‘lib kuylash uchun 60-betga “Varrak” (I.Yo‘ldosheva musiqasi, U.Abduazimova she’ri), 64-betga “Sumalak” (X.Hasanova musiqasi, A.Obidjon she’ri), 70-betga “Barkamol avlod” (I.Yo‘ldosheva musiqasi, I.Mirzo she’ri) qo‘shiqlari, yakka ijro uchun 74-betga “Gullar” (Fotima va Zuhra Ziyomuhammedovalar she’ri va musi­qasi), 90-betga “Kim epchil-u, kim chaqqon?” (A.Mansurov musiqasi, A.Obidjon she’ri), 92-betga “Quvnoq yomg‘ir” (A.Mansurov musiqasi, A.Obidjon she’ri) kabi qo‘shiqlar, tinglash uchun “Sevinch” (T.Qurbonov musiqasi), “O‘zgacha” (B.Umidjonov musiqasi) kuylari kiritilgan. 5-sinfda jamoa bo‘lib kuylash uchun 11 soat, tinglash uchun 3 soat, jami 14 soat hajmida o‘zgartirishlar mavjud.

Darslik muqovasi ham zamon talablari asosida qayta ishlanib, yangilangan. Undagi barcha orkestrlar cholg‘u guruhlari uchun yangi illustratsiyalar kiritilib, eskilari yangisiga almashtirilgan.

Sho‘ba yig‘ilishlarida muhokama qilish uchun quyidagi mavzular tavsiya etiladi:

1) Musiqa madaniyati fanidan o‘qituvchilarning kasbiy kompe­tentliligini shakllantirishda mustaqil ta’limning o‘rni;

2) Musiqa madaniyati darslarida mediaresurslardan foydalanish;

3) Musiqa madaniyati fanidan to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil etishning ilg‘or usullari;

4) 2015—2016-o‘quv yilida umumiy o‘rta ta’lim maktablarida foydala­niladigan musiqa madaniyati fani darsligi bilan ishlashning qulay usullari;

5) Musiqa madaniyati fanini o‘qitishda madaniy merosimiz, milliy qadriyat­la­rimizning o‘rni;

6) Musiqa madaniyati darslarida musiqani tinglash, jamoa bo‘lib kuylash bo‘limlarini o‘tishda qanday metodlardan foydalanish lozimligi haqida bahs-munozara o‘tkazish .

 

Respublika ta’lim markazi
Yüklə 22,02 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin