Mustaqil ish 16 Gidravlik qarshiliklarda kavitatsya hodisasi

MUSTAQIL ISH – 16 Gidravlik qarshiliklarda kavitatsya hodisasi
Bajardi_Shahobov Husan
Qabul qildi_Otipov P
Endi, 1-1 va 2-2 kesimlar o‘rtasidagi suyuqlikning silindrik hajmi uchun harak
miqdorining o ‘zgarishi teoremasini qo‘llaymiz. Buning uchun yon sirtlardagi urinrr
zo‘riqishni taxminan nolga teng deb olib, aytilgan hajmga ta’sir qilayotgan tashi
kuchlar impulsini hisoblaymiz. 1-1 kesimni quvur kengayish kesimining ustida olinga
deb qarash mumkin. U holda silindr asoslarining yuzalari tengligidan ularga ta’s
qiluvchi impul’s o‘zgarishi shunday yoziladi
1-1 kesimdagi harakat miqdori pQiPj va 2-2 kesimdagi harakat miqdori pQV2 bo‘lgaruchun ular orasidagi harakat miqdorining o‘zgarishi quyidagiga teng bo‘ladi.
Biz mahaliy qarshiliklarni vujudga keltiruvchi to‘siqIammg turlari to‘g‘risda
to‘xtalib o‘tdik. Bu to‘siqlarda oqimning turbulent tartibga xos boMgan hollaridagi
qarshilik koefFitsiyentining o‘zgarishini ko‘rgan edik. Turbulent harakat vaqtida £,
koeffitsiyenti qarshilik ko'rsatuvchi to‘siq shakliga, kattaligiga, to‘siqlarning ochilish
darajasiga bogMiq boMishidan tashqari, suyuqlik harakatining tartibiga, ya’ni Reynolds
soniga ham bogMiq boMadi. Tajribalar ko‘rsatishicha, Reynolds sonining katta
qiymatlarida harakat tartibi turbulent boMsa, mahalliy qarshilik koeffitsiyenti 2; ning Re
soniga bogMiqligi juda ham sezilarsiz darajada boMib, bu bogMiqlikni to‘siqlar shakli,
turi va ochilish darajasining ta’siriga nisbatan hisobga olmaslik mumkin.
Quvuming keskin kengayishi va bunda oqimning taxminiy sxemasi
keltirilgan. K o‘rinib turibdiki, oqim quvuming tor kesimidan keng kesimga o ‘tganda burchaklarda suyuqlik quvur sirtida ajraladi. Natijada oqim keskin kengayadi va oqim sirti bilan quvur devori orasidagi halqasimon oraliqda aylanma (uyurmali) harakat
vujudga keladi. Kuzatishlar shuni ko'rsatadiki, asosiy oqim hamda aylanayotgan suyuqlik o ‘rtasida zarrachalar u tomondan bu tomonga o‘tib turadi. Quvuming keskin
kengayishida mahalliy qarshilik koeffitsiyenti £ ni nazariy usul bilan hisoblash mumkin.
Buning uchun quvuming tor qismida l- l kesim olamiz. Quvuming kengaygan qismida
esa keskin kengayishdan keyin oqim kengayib bo‘lib, barqarorlashgan qismida 2-2
kesim olamiz. 1 -1 kesimda tezlik i?u bosim p x 2-2 kesimda esa tezlik & va bosim pi bo‘lsin.
Mahalliy qarshilikning juda ko‘p turlari mavjud bo‘lib, bulaming har biri uchun
bosimning pasayishi turlichadir. Amaliy hisoblashlarda mahalliy qarshiliklarda
bosimning pasayishini solishtirma kinetik energiyaga proportsional qilib olinadi:н - С 9'
Proportsionallik koeffitsiyenti £, mahalliy qarshilik koeffitsiyenti deb ataladi va asosan tajriba yo‘li bilan aniqlanadi. Mahalliy qarshiliklaming asosiy turlari haqida to‘xtalib o‘tamiz.
1) Keskin kengayish (7.1-rasm). Mahalliy qarshilikning bu turida \ koeffitsiyent
kesimlaming o'zgarishiga bogMiq boMib, kesimlar - — qancha kichik boMsa, u shuncha
®2 katta boMadi. Bu holda, mahalliy qarshilik koeffitsiyentini nazariy hisoblasak ham boMadi (bu to‘g‘rida keyinroq to‘xtalamiz). Keskin kengayishda 2-2 kesimda 1-1
kesimga nisbatan bosim ortib (p2>Pi), tezlik kamayadi (V2Bu olingan munosabat (tajribalarda tasdiqlanishicha) turbulent oqimlar uchun olingan
tajriba natijalariga juda yaqin keladi. Shuning uchun u ko‘rilgan hollarda hisoblash
ishlarida keng qoMlaniladi. Quvurning kengaygan kesimi aw algi kesimdan juda keng
bo‘lsa (co2>> fi>i), u holda С, я 1 bo‘Iadi
Bu xususiy holda oqimning butun kinetik energiyasi mahalliy qarshilikning yengish uchun sarf boMadi.
Shuni aytish kerakki, ko‘rilgan holdagi energiyaning hammasi quvurning keskin
kengaygan qismida oqimning quvur sirtidan ajrashi hisobiga hosil bo‘Igan aylanma
harakatning vujudga kelishiga va uning yangilanib turishiga sarf bo‘ladi.
Tekis kengayib boruvchi quvurlar (7.11-rasm) diffuzorlar deyiladi. Diffuzorlarda harakat tezligi kamayadi va bosim ortib boradi. Suyuqlik zarrachalari ortib borayotgan
bosimni yengish uchun o‘z kinetik enegiyasini sarflaydi, natijada diffuzorlaming kengayish yo‘nalishida kinetik energiya kamayib boradi. Suyuqlikning devor yonidagi qavatlarining energiyasi shunchalik kamayadiki, ortib borayotgan bosim kuchini yenga
olmay qoladi va natijada harakatdan to‘xtaydi yoki teskari yo‘nalishda harakat qila boshlaydi. Asosiy oqim ana shu teskari harakatlanayotgan oqim bilan to‘qnashishi
natijasida uyurmali harakat vujudga kelib, oqimning quvur sirtidan ajralish hodisasi yuz
beradi. Bu hodisaning tezkorligi diffuzoming konuslik burchagi ortishi bilan kuchayib
boradi va uyurmali harakat hosil qilishga sarf bo‘layotgan energiya ham ortadi.Bundan
tashqari diffuzorda ishqalanish kuchini ham hisobga olish mumkin.