Mustaqil ishi Mavjudlik va yagonalik teoremalari

TATU Urganch filali “Kompyuter injinering” fakulteti “Axborot xavfsizligi yo’nalishi” 951-19 guruh talabasi Ikromov Sobirjonning difrensial tenglamalar fanidan ” Mavjudlik va yagonalik teoremalari” mavzusida yozgan

Mustaqil ishi

Mavjudlik va yagonalik teoremalari.

Bizga birinchi tartibli chiziqli differensial tenglama (1) berilgan bo‘lsin, bu yerda f (x, y) funksiya x0y tekislikdagi G soxada aniqlangan bo‘lsin.

Qaralayotgan sohada tenglama yechimga egami yoki yo‘qmi va agar yechim mavjud bo‘lsa, yagonami ya’ni (1) differensial tenglama

y(x₀)=y_{0 (2)}

shartni qanoatlantiradimi degan savollarga javob berish kerak bo‘ladi.

Yuqoridagi savollarga javob beradigan teoremalar mavjudlik va yagonalik teoremalari deb yuritiladi.

Teorema (mavjudlik teoremasi). Agar bo‘lsa, u holda G sohaning ixtiyoriy nuqtasi uchun (1) tenglamaning (2) shartni qanoatlantiradigan kamida bitta yechimi mavjud.

G sohaga tegishli bo‘lgan yopiq R turtburchak

ni qaraymiz, . Bu to‘rtburchakda f (x, y) funksiya chegaralangan, ya’ni

R dagi barcha nuqtalar uchun M > 0, chunki yopiq sohada uzluksiz funksiya o‘zining eng katta va eng kichik qiymatini qabul qiladi.

belgilanish kiritamiz,

Peano kesmasi deyiladi.

Peano teoremasi. Agar f(x,y) R bo‘lsa, u holda R to‘rtburchakning ixtiyoriy (x_0,y₀)  R nuqtasi uchun, (1) tenglamaning (2) shartni qanoatlantiradigan Peano kesmasida aniqlangan kamida bitta yechimi mavjud.

Ta’rif. Agar f(x,y) funksiya G sohada aniqlangan bo‘lib, shu funksiya uchun shunday L0 son mavjud bo‘lsaki, ixtiyoriy ikkita (x,y₁)G, (x,y₂) G nuqtalar uchun ushbu

(L)

tengsizlik bajarilsa, u holda f(x,y) funksiya G sohada y bo‘yicha Lipshis shartini qanoatlantiradi deyiladi, L esa Lipshis o‘zgarmasi deyiladi.

Teorema (mavjudlik va yagonalik teremasi). Agar f(x,y) funksiya R to’g‘ri to‘rtburchakda x, y lar bo’yicha uzluksiz bo‘lib, R da y bo’yicha Lipshis shartini qanoatlantirsa, u holda har bir (x₀,y₀)  R uchun tenglama x ning qiymatlari uchun aniqlangan va uzluksiz

qiymatlarni qabul qiluvchi yagona yechimga egadir.

Koshi masalasi, ushbu integral tenglamaga

(3)

ekvivalent.

Haqiqatan, y=y(x) (1) differensial tenglamaning oraliqda aniqlangan biror yechimi bo‘lib, u (x₀)=y₀ boshlang‘ich shartni qanoatlantirsin.

Demak, biz ushbu

ayniyatga egamiz. Bu holda y(x) funksiya oraliqda

integral ayniyat o‘rinli. Aksincha, agar biror uzluksiz y(x) funksiya uchun oraliqda (4) ayniyat o‘rinli bo‘lsa, u holda y=y(x) funksiya differensiallanuvchi (1) differensial tenglamaning yechimi va y(x₀)= y₀ shartni qanoatlantiradi.