Non pishirishda kechadigan jarayonlar mohiyati Reja: Nonning ahamiyati Nonning pishirilishi

Non pishirishda kechadigan jarayonlar mohiyati
Reja:
1.Nonning ahamiyati
2.Nonning pishirilishi

N o n bu - un, suv, tuz, shakar, yog1 sut va boshqa mahsulotlarni q o ‘shib (yoki q o ‘shniasdan) tayyorlanadigan, achitqi va xamirturishlar yordamida bijg‘itilgan xamirni pishirish natijasida olinadigan oziq-ovqat mahsulotidir. N on tayyorlash uchun asosan bug‘doy va javdar unidan foydalaniladi. Ba’zida q o ‘shimcha sifatida makkajo'xori, arpa, no ‘xat, soya yoki oq j o ‘xori unlari q o ‘llaniladi. Yuqori oziqaviylik qiymati, a ’lo darajadagi ta ’mi, ko ‘ngilga tegmasligi, yaxshi hazm boiishi, tayyorlashning osonligi, saqlash sharoitlarining oddiyligi va turg‘unligi bilan non mahsulotlari yer yuzidagi insonlarning asosiy oziq-ovqat mahsuloti, b a ’zi davlatlarda esa ovqatlanish ratsionida birinchi o'rindagi mahsulot hisoblanadi. Issiq, xushbo‘y, yumshoq va shirin ta ’mli nonni iste’mol qilish insonga orom b a g ‘ishlaydi. Shuning uchun, XX asr olimlaridan biri «yaxshi pishgan bug'doy nonning bir b o ‘lagi, inson aqlining buyuk k ashfiyotlaridan biridir», degan ekan. N o n haqida k o ‘plab ajoyib maqollar aytilgan: «Non ne’m atlar sultoni - nonni e’zozlang», «Non m o ‘lligi - el to'qligi», «Nonga hurmat - elga hurmat» shular jumlasidandir. Nonni biz bilgan ko ‘rinishda tayyorlash bundan 6000 yil ilgari m a ’lum edi. Qadim zamonlarda odamlar suvga solib bo'ktirilgan donli ekinlar urug‘larini iste’mol qilganlar. Keyinchalik donni maydalab va pishirib istemol qila boshlanganlar. Bu davrda don mahsulotlarini asosan b o ‘tqasimon k o ‘rinishda iste’mol qilingan. Turli xil tegirmonlarning ixtiro qilinishi natijasida, qizdirilgan toshlarning yuzasida yoki orasida, sopol toshlar orasida xamirdan pishirilgan yumaloq nonlar pishirilgan. Keyinchalik odamlar bijg‘itib ko‘pchitilgan xamirdan turli shakldagi nonlar tayyorlashni o ‘rgandilar. Xamirni bijg‘ishi esa maydalangan bug‘doydan va havodan achitqi va sut kislotasi bakteriyalari tushishi natijasida yuzaga kelgan. Inson tom onidan bijg‘itilgan xam irdan non tayyorlashning ixtiro qilinishidan boshlab, novvoylik rivojlangan. Ko'p asrlar davomida non 3 uy sharoitida tayyorlab kelingan. Katta shaharlarning aholisini, harbiy qo ‘shinni va boshqalarni non bilan ta ’minlashga zarurat, novvoylik sanoatining rivojlanishiga olib keldi. Eng avval non ishlab chiqarishning barcha jarayonlari q o ‘lda bajariladigan kichik novvoyxonalar tashkil qilindi. Xamir qorish, xamirni b o iak lash va nonni pishirish jarayonini mexanizatsiyalashtirish natijasida, Yevropa mamlakatlarida ishlab chiqarilgan mashina va pechlar bilan jihozlangan kichik va yirik novvoylik korxonalar tashkil topa boshladi. 0 ‘zbekistonda X X asrning boshlarida bunday korxonalar avvalo shaharlarda (Toshkent, Samarqand, Farg‘ona kabi) tashkil topdi. Bu shaharlarda milliy non mahsulotlari bilan bir qatorda yevropacha non turlari va navlari ham layyorlana boshlandi. 1925-yilda novvoylikni tubdan qayta jihozlash, novvoylik korxonalarini qurish va jihozlar ishlab chiqaruvchi mashinasozlik bazasini yaratish to ‘g‘risida qaror qabul qilindi. 30-yillarga kelib hamma katta shaharlarda, shu jum ladan 0 ‘zbekistonning viloyat markazlarida ham, mashina va pechlar bilan jihozlangan novvoylik korxonalari mavjud edi. Keyinchalik mexanizatsiyalashtirilgan novvoyxonalar barcha tuman markazlarida faoliyat ko ‘rsata boshladi. Ham m aga m a’lumki, yangi pishgan nonda uning barcha xususiyatlari: nafisligi, t a ’mi va yoqimli hidi yaqqol k o ‘rinib turadi. Bunday non ishtaha bilan yeyiladi, ovqat hazm qilishda oshqozon shirasi ta ’siriga tez uchraydi va yaxshi hazm b o ‘ladi. Shuning uchun keyingi vaqtlarda respublikamiz aholi shaharchalarida Vinkler Ekmasan firmalari mashina va pechlari bilan jihozlangan m exanizatsiyalashtirilgan kichik novvoyxonalar vujudga keldi. Bu novvoyxonalar keng assortimentdagi non mahsulotlari ishlab chiqarish imkoniyatiga ega b o ‘lib, aholiga issiq non mahsulotlari yetkazib beruvchi d o ‘kon bilan ham t a ’minlangan. Bu novvoyxonalarning soni yildan yilga ortib bormoqda. Shu munosabat bilan ta’kidlash mumkinki, 0 ‘zbekistonning shahar va qishloqlarida tashkil topgan novvoylik tarmog‘i, respublika aholisini non mahsulotlari bilan ta ’minlashga qodirdir. Non-bulka mahsulotlari orasida o ‘zbek milliy nonlari alohida o ‘rin egallaydi. 0 ‘zbek nonlarining k o ‘p navlari yumaloq shakliga ega boiib, o ‘rtasi ingichka va chetlari qalin b o ‘ladi. Bu nonlar qolipli va bulka 4 nonlarga qaraganda g‘ovakligi kam, ammo ta ’mi ayniqsa yangi pishgan vaqtida juda shirin boiadi. 0 ‘zbek nonlari faqatgina Respublika hududidagina emas balki undan tashqarida ham yoqimli xushta’m m ahsulot sifatida iste’mol qilinadi. Shuni alohida qayd etish mumkinki, usta novvoy tomonidan oddiy retseptura asosida, tandirda yopilgan non haqiqiy tansiq taomdir. 0 ‘zbek nonlarini tayyorlashda mahalliy ustalarimiz katta yutuqlarga erishganlar. Respublikamizda hozirgi vaqtda 200 ga yaqin novvoylik korxonalarida non mahsulotlari ishlab chiqarilmoqda. Ularning aksariyati kichik k o rx o n a la r b o ‘lib, 100 dan o rtig ‘i xorijiy asbob uskunalari bilan jihozlangan. Iste’molchilar talabini yangi yopilgan non mahsulotlari bilan ta ’minlash maqsadida kichik nonvoyxonalar do ‘kon bilan birlashtirilgan bo‘lib, aholi zich joylashgan hududlarda joylashgan. H am d o ‘stlik mamlakatlaridan va chet eldan jahon bozori narxlaridagi xom ashyolarni olib kelinishi, transport xarajatlarining yuqoriligi, nonning narxiga ta ’sir etadi. Shuning uchun novvoylik sanoatining oldida turgan muhim masalalardan biri, tarm oqning xom ashyo bazasini kengaytirish hisoblanadi. Hukumatimizning g ‘am xo‘rligi natijasida, aholini non mahsulotlari bilan ta ’minlash uzluksiz am alga oshirilmoqda. G ‘alla mustaqilligiga erishish masalasi q o ‘yilgan. Bu masalaning to iiq hal qilinishi novvoylik sanoatini asosiy xom ashyo bo‘lgan un bilan ta’minlash imkonini beradi. N on m ahsulotlari assortim entini m ukam m allashtirish aholi tom onidan k o ‘p iste’mol qilinadigan non turlari hisobidan boiishi kerak. Shu bilan birga aholining turli qatlamlari uchun nonlarning yangi navlarini yaratib borish kerak. Bular bolalar uchun, davolash profilaktika maqsadlari uchun mahalliy xom ashyodan foydalanib (ikkilamchi sut mahsulotlari meva-sabzavot sharbatlari, pyurelari, kukunlari va boshqalar) insonlar talabi, respublika iqlim sharoitlarini hisobga olib, non mahsulotlari ishlab chiqarishdir. A holini non m ah su lo tlari bilan uzluksiz t a ’m inlash, texnologik jihozlardan unumli foydalanish va non sanoatiga yangi mashina va uskunalarni jalb qilish bilan bogiiq. Respublikamiz iqtisodiy mustaqilligining bugungi bosqichida, eng avval korxonalarda o ‘rnatilgan jihozlardan ehtiyotkorlik bilan foydalanish, ularni foydalanish muddatini uzaytiruvchi zamonaviy profilaktika va t a ’mirlashni amalga oshirish lozim. Shu bilan birga eskirgan jihozlarni 5 rivojlangan xorij mamlakatlarida ishlab chiqarilgan kamxarj jihozlar bilan almashtirishni yo‘lga q o ‘yish lozim. Tarm oqning asosiy vazifalari: non tayyorlash texnologiyasini mukammallashtirish, non-bulka mahsulotlarining chiqishini, texnologik yo‘qotish va sarflarni aniqlash va yangi standartlarni ishlab chiqish, tayyor m ahsulotlarni sertifikatsiyalash hisoblanadi. Bu choralar tarm oqning texnik taraqqiyotiga, novvoylik korxonalarining ish unumdorligining oshishi.ga olib keladi. Bu masalalarni hal etishda oliy m a ’lumotli va tajribali mutaxassislar yetakchi o ‘rinni egalaydilar. Non, qandolat va makaron ishlab chiqarish tarmoqlari uchun oliy m a’lumotli mutaxassislar tayyorlash birinchi marta 1977-yilda Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi institutida boshlangan edi. Keyingi yillarda bu mutaxassislar Toshkent kimyo texnologiyasi institutida ham tayyorlanmoqda. Tarmoqning bundan keyingi rivojlanishi ham ana shu mutaxasislarning fidokoroni mehnatlariga bog‘liq b o ‘ladi. Ular zimmasiga xom ashyoni sifatli qabul qilib olish, xom ashyoni saqlash va ishlab chiqarishga uzatishning munosib yo‘llarini topish, non ishlab chiqarish texnologik jarayonlarining optimal rejimlarini tanlash, barcha bosqichlarida texnik-kimyoviy nazoratni yo‘lga qo ‘yish, yo ‘qotish va sarflanishlar miqdorini kamaytirish, shu bilan birga non chiqishni oshirish chora tadbirlarini k o ‘rish, ishlab chiqarishning ratsional rejalarini ishlab chiqish va amalga tadbiq qilish, fan va texnika yutuqlaridan foydalangan holda non sifatini oshirish choralarini k o ‘rish, mahalliy xom ashyolardan foydalangan holda oziqaviylik va biologik qiymati yuqori boTgan non-bulka mahsulotlarining yangi turlarini ishlab chiqishdan iborat.