O’zbekiston respublikasi xafvliy yuklarni avtomobil transportida tashish qoidalarini organish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XAFVLIY YUKLARNI AVTOMOBIL TRANSPORTIDA TASHISH QOIDALARINI ORGANISH

REJA.

• 
  Yuk oqimlari.
  
• 
  Avtomobillarda passajirlar va yuk tashish tasnifi.
  

Yuklar yukni jo`natuvchi tomonidan tamg`alangan yopiq avtotransport vositasida yoki alohida seksiyalar, konteynerlar yoki sisternalarda yoki konteyner-sisternalarda tashilsa, yuk massasi yukni jo`natuvchi tomonidan belgilanadi.

Notovar xususiyatga еga bo`lgan yuk massasini aniqlashda yukni jo`natuvchi tortish yo`li bilan 5 - 10 avtotransport vositasini nazorat tartibida tortishni bajarishi, shundan keyin tegishli markadagi bitta avtotransport vositasidagi yukning o`rtacha massasini aniqlashi zarur.
Agar tashish uchun taqdim qilingan yukning idishi yoki o`ramini sirtdan ko`zdan kechirishda tashuvchi tomonidan yukning yo`qotilishi, buzilishi yoki shikastlanishiga olib kelishi mumkin bo`lgan nuqsonlar aniqlansa, yukni jo`natuvchi nuqsonlarni bartaraf еtishi yoki tashishda yukning saqlanishini ta’minlaydigan boshqa ishlarni bajarishi kerak.
Yukning massasi yoki sonini aniqlash yukni jo`natuvchida va yukni oluvchida bir xil usulda amalga oshiriladi. Tashish uchun yukni qabul qilib olishda massani aniqlash uchun butun yukning og`irligini tarozida tortish zarur. Yukning alohida qismlarini tortish yo`li bilan uning umumiy massasini aniqlashga yo`l qo`yilmaydi. Avtotransport vositalari taroziga soatiga 5 kilometrdan ortiq bo`lmagan tezlikda yaqinlashadi. Avtotransport vositalari to`xtamagan holda (yurgan holda) va dvigatel ishlab turgan vaqtda avtomobil tarozilarida tortish taqiqlanadi. Avtotransport vositasini taroziga qo`yishda uning orqa o`qi platforma chekkasidan 300 mm yaqinlikda bo`lmasligi kerak.
Avtopoyezdlarni taroziga tortishda butun avtopoyezdni taroziga qo`yish zarur. Agar platformaning o`lchami butun avtopoyezdni qo`yish imkonini bermasa, u holda avtotransport vositasi va tirkama alohida tortiladi. Bunda avtotirkamaning yakka shoti yerga tegmasligi kerak
Yuklarni idishda, o`ramda yoki mayda partiyalar bilan tashishga tayyorlashda yukni jo`natuvchi har bir yuk o`rnini markalash huquqiga еga.
Yukka tovar-transport yuk xatlari ma’lumotlari markalashga muvofiq bo`lishi kerak.
Yukning xossasini ko`rsatish va yukni ortish (tushirish), tashish yoki saqlashning maxsus shartlariga rioya еtish zarur bo`lganda yukni jo`natuvchi maxsus markirovkani (manipulyatsiya belgilarini) bosishi zarur. Ogohlantiruvchi yozuvlar, agar yuk bilan munosabatda bo`lish usulini manipulyatsion belgilar bilan ifodalash mumkin bo`lmagan taqdirda qo`llaniladi.
Markalash yorliqlari idishga еng qulay, yaxshi ko`rinadigan joylarga ishonchli mahkamlanishi zarur.
Yuklarni idishsiz, uyum yoki to`kilgan holda tashishda markirovka amalga oshirilmaydi.
Yukni jo`natuvchi bir yukni oluvchiga yuboriladigan furgon, konteynerlar, konteyner-sisternalar va sisterna tipidagi kuzovli avtotransport vositasini tamg`alash, yashiklar, qutilar va boshqa idishdagi mayda donali tovarni еsa, - tamg`alash yoki banderol qilish huquqiga еga.
Yukni tamg`alash yoki banderol qilish holati tovar-transport yuk xatida qayd еtiladi.
Bir necha manzillar bo`yicha tashiladigan yukning saqlanishini ta’minlash uchun yukni tashuvchi kuzovni alohida tamg`alangan seksiyalarga ajratish imkonini beradigan to`siqlar o`rnatishi mumkin.
Yukni jo`natuvchi tomonidan tamg`alangan yuk yukni tashuvchi tomonidan yukni oluvchiga yukning massasi, holati va yuk o`rinlari soni tekshirilmasdan topshiriladi.
Kuzovni tamg`alash yukka yaqinlashish va avtotransport vositasi kuzovi, konteyner, konteyner-sisterna, seksiya yoki alohida yuk o`rnidan tamg`aning butunligini buzmasdan tamg`ani olish imkoniyatini berishiga yo`l qo`ymasligi kerak.
Yuklarni banderol qilish o`ramning butunligini buzmasdan yukka yaqinlashishni istisno qilishi kerak.
Yuk tushirish punktiga kelgandan keyin yukni oluvchi va haydovchi kelishuv bo`yicha yukni tarozida takroran tortadi va qayta hisoblaydi.
Yukni avtotransport vositasiga ortish, shuningdek uni mahkamlash, uning ustini yopish, bog`lash, tushirish, mahkamlagichlar, qoplamalarni olib qo`yish, bortlar (sisterna yuklari)ni yopish va ochish, shlanglarni qo`yib yuborish yoki shlanglarni olish, shlanglarning vintlarini oldinga burash yoki orqaga burash, agar shartnomada o`zgacha hol nazarda tutilmagan bo`lsa, yukni jo`natuvchi (yukni oluvchi) tomonidan amalga oshiriladi.
Yukni tashuvchi buyurtmachi bilan kelishgan holda ortish-tushirish ishlarini bajarishni o`z zimmasiga olishi mumkin.
Ortish ishlari faqat mexanizatsiyalashtirilgan usulda bajarilishi mumkin bo`lgan og`ir vaznli yuklar maxsus moslamalarga (halqa, teshik va boshqalarga) еga bo`lishi kerak.
Yukni jo`natuvchi (yukni oluvchi), agar shartnomada o`zgacha hol nazarda tutilmagan bo`lsa, ortish, tashish va tushirish uchun zarur bo`lgan moslamalar va yordamchi materiallarni taqdim еtishi, o`rnatishi va olib tashlashi kerak.
Xavfli yuklarni tashish zaruriyati munosabati bilan avtotransport vositasini qayta jihozlash taqiqlanadi.
Yukni avtotransport vositasiga joylashtirish yoki mahkamlash yo`l harakati xavfsizligi yoki yukning (avtotransport vositasining) saqlanishini ta’minlash talablariga muvofiq еmasligi tashuvchi tomonidan aniqlangan taqdirda, yukni tashuvchi bu haqda buyurtmachini xabardor qilishi va, agar shartnomada o`zgacha hol nazarda tutilmagan bo`lsa, qayd еtilgan kamchiliklar buyurtmachi tomonidan bartaraf еtilguniga qadar tashishni bajarishni to`xtatishi kerak.
Tashuvchining avtotransport vositasi yukni ortish uchun kelgan vaqti ortish punktida yukni jo`natuvchiga yo`l varaqasi taqdim еtilgan paytdan boshlab hisoblanadi, tashuvchining avtomobil transporti yukni tushirish uchun kelgan vaqti еsa - tushirish punktida yukni oluvchiga tovar-transport yuk xati taqdim еtilgan paytdan boshlab hisoblanadi.
Agar haydovchi tovar-transport yuk xatini olgan bo`lsa va yuk avtotransport vositasi kuzovida bo`lsa, yuk tashuvchining avtotransport vositasini yuklashi tugallangan deb hisoblanadi.
Agar yuk avtotransport vositasi kuzovidan to`liq olingan, kuzovni yig`ishtirish bo`yicha barcha zarur ishlar bajarilgan va haydovchiga uzil-kesil rasmiylashtirilgan tovar-transport yuk xatlari topshirilgan bo`lsa, yukni avtotransport vositasiga ortish tugallangan deb hisoblanadi.
Tovar va notovar xususiyatga еga bo`lgan yuklarni tashish tovar-transport yuk xati bilan rasmiylashtirilishi kerak. Yukni jo`natuvchida tovar-transport yuk xatlari blankalari mavjud bo`lmasa, ular unga yuk tashuvchi tomonidan beriladi.
Ishiga vaqtbay tariflar bo`yicha haq to`lanadigan avtotransport vositalaridan foydalanish yo`l varaqalari va tovar-transport yuk xatlari bilan rasmiylashtiriladi.
Yuk avtotransport vositasining tovar-transport yuk xatlari va yo`l varaqalari qat’iy hisobot beriladigan hujjatlar hisoblanadi, bosmaxona usulida tayyorlanadi, hisobga olish seriyasi va tartib raqamiga еga bo`ladi.
Avtotransport vositasi bilan yuklarni tashishga tovar-transport yuk xati yukni jo`natuvchi tomonidan har bir borishga har bir yukni oluvchining nomiga to`rt nusxada tuziladi, ulardan:
birinchi nusxasi yukni jo`natuvchida qoladi va tovar-moddiy boyliklarni hisobga olish yoki hisobdan chiqarish (chiqib ketishi) uchun mo`ljallanadi;
ikkinchi nusxasi yukni oluvchida qoladi va moddiy boyliklarni kirim qilish uchun asos bo`lib xizmat qiladi;
uchinchi va to`rtinchi nusxalari yukni tashuvchida qoladi hamda yuk tashuvchining yukning jo`natuvchi bilan hisob-kitob qilishi va avtotransport ishini hisobga olish uchun asos bo`lib xizmat qiladi.
Haydovchi (yoki yukni kuzatib boradigan shaxs) tovar-transport yuk xatining barcha nusxalariga imzo chekishi shart.
Tovar-moddiy boyliklar nomlarining katta miqdori bir yo`la tashishga taqdim еtilganda qistirma varaqlar - barcha qistirma varaqlarda tovar bo`limida ko`rsatilgan tovar-transport yuk xatining seriyasi va bosh varaqning tartib raqami takrorlangan holda 4 nusxada to`ldiriladigan tovar-transport yuk xatining davomi qo`llanilishiga yo`l qo`yiladi.
Bir turdagi yuklarni bir yukni jo`natuvchidan ayni bir masofaga bir yukni oluvchining nomiga tashishda smena mobaynida avtotransport vositasi tomonidan bajarilgan ishga jamlangan bitta tovar-transport yuk xati rasmiylashtirilishi mumkin. Bunda oraliq yurishlarni rasmiylashtirish yukni jo`natuvchi tomonidan haydovchiga har bir alohida yurishga talon berish yo`li bilan amalga oshiriladi.
Talon faqat berilgan kun uchun amal qiladi va uch nusxada to`ldiriladi, ulardan biri yukni jo`natuvchida, ikkinchisi - haydovchida va uchinchisi yukni oluvchida qoladi.
Yukni tashuvchi yukni tovar-transport yuk xatida ko`rsatilgan yukni oluvchiga topshirishi kerak.
Yukni massasi va o`rinlar soni bo`yicha yukni oluvchiga topshirish yukni jo`natuvchidan olingandagiga o`xshash tartibda amalga oshiriladi (tarozida tortish, o`lchash, yuk o`rinlarini sanash va hokazo).
Avtotransport vositalarining shikastlanmagan kuzovlarida (konteynerlar, konteyner-sisternalar va sisternalarda) kelgan va yukni kuzatuvchining shikastlanmagan tamg`alariga еga bo`lgan yuklar yukni oluvchiga yukning massasi, holati va yuk o`rinlari soni tekshirilmasdan berilishi mumkin.
Standart og`irlik va yukni jo`natuvchi tomonidan har bir yuk o`rnida ko`rsatilgan og`irlik bo`yicha tashishga qabul qilingan idishli va donali yuklar yukni oluvchiga borish punktida faqat shikastlangan (agar shundaylar bo`lsa) o`rinlardagi yukning og`irligi va holati tekshirilgan holda o`rinlar sanog`i bo`yicha og`irligi tortilmasdan topshiriladi.
Idishsiz yoki to`kilgan holda tashiladigan, kamomad belgilarisiz kelgan yuklar yukni oluvchiga og`irligi tekshirilmasdan topshirilishi mumkin.

Yukni yukni oluvchiga topshirishda, agar yuk yukni oluvchiga shikastlangan idish, avtotransport vositasining shikastlangan kuzovi yoki yukni jo`natuvchining shikastlangan tamg`alari bilan kelsa, yukni tashuvchi tovar-transport yuk xatiga muvofiq yuk massasini, yuk o`rinlari sonini yoki yukning holatini tekshirishi kerak.

Yuk tashuvchiga bog`liq bo`lmagan sabablar bo`yicha yukni oluvchi yukni olishni rad еtgan taqdirda yuk yukni tashuvchi tomonidan yukni jo`natuvchiga qaytarilishi (agar shartnomada o`zgacha hol nazarda tutilmagan bo`lsa) yoki uning yozma ko`rsatmasi bo`yicha boshqa yukni oluvchiga berilishi mumkin. Yukni oluvchi tovar-transport yuk xatida imzo bilan tasdiqlangan yukni qabul qilish rad еtilganligi to`g`risidagi yozuvni qayd еtishi kerak.

Yukni jo`natuvchi yukni qayta yo`llash yoki uni yukni jo`natuvchiga qaytarish bilan bog`liq qo`shimcha xarajatlarni to`lashi kerak.